Modern Türk edebiyatının öncüsü: Yusuf Atılgan

'Bir gün sana dünyada dayanılacak tek şeyin sevgi olduğunu öğreteceğim.' ◾Yusuf Atılgan dünyaya gözlerini 25 Ağustos 1921'de Manisa'nın Göktaşlı mahallesinde açtı. Resmi kayıtlara doğum tarihi Ağustos olarak geçse de Atılgan Haziran ayında dünyaya geldiği ifade eder. Atılgan ailesi Manisa'daki Yunan işgali sonrası Hacırahmanlı köyüne yerleşir. ↪Bu topraklar daha sonra Atılgan'a yazın hayatı boyunca ilham kaynağı olur. ◾Nüfus cüzdanındaki adı Yusuf Ziya Atılgan'dır. Babasının ismi Hamdi, annesinin ismi ise Avniye'dir. Babası Hamdi Bey, Manisa İdadisi mezunudur ve Düyun-u Umumiye idaresindeki kolculuk görevinden ayrılıp bakkallığa başlayarak ailesinin geçimini bu yolla sağlamaya başlar. Bunalım edebiyatının kült kitabı olan Anayurt Oteli'nden 20 alıntı 'Ne çok yalan söyleniyordu yeryüzünde; sözle, yazıyla, resimle ya da susarak.' ◾1847 savaşında Yunanistan'dan göç etmiş bir aileye mensup olan Yusuf Atılgan'ın Turgut adında bir de küçük kardeşi vardı. Turgut Atılgan'ı, daha sonra ağabeyinin hikayelerini yarışmaya bizzat gönderen kişidir. 'Elinde olmadan kirleniyordu insan.' ◾ Hacırahmanlı köyü, Atılgan'ın eğitim hayatına ilk adımını attığı yerdir. İlk üç yılı burada, son iki sınıfla ortaokulu Manisa'da oku. ◾ Liseyi Balıkesir paralı yatılı okulunda bitiren Atılgan, 1939 yılında ise lisenin edebiyat bölümünden mezun olur. Yusuf Atılgan'ın ilk romanı: Aylak Adam 'Bir gün sana dünyada dayanılacak tek şeyin sevgi olduğunu öğreteceğim.' ◾ Ailesi onun Tıbbiye'ye gitmesini istese de Atılgan, öğretmen olmak arzusuyla Edebiyat Fakültesi'ne kaydolur. Babasının para göndermemesi sebebiyle de askeriyeye başvurur. Bu tarihten sonra fakülteye askeri kıyafetle gidip gelir. ◾ Atılgan'ın fakültedeki hocaları, onu oldukça etkiler. Dil bilgisini Reşit Rahmedi Arat, Halide Edip Adıvar, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Caferoğlu, Ali Nihat Tarlan, Fahir İz gibi isimlerden öğrenir. ↪ Özellikle Ahmet Hamdi Tanpınar'ın hayatındaki etkisi oldukça büyüktür. 'Bu kadar rahatlık beni korkutuyor. Hiç olmazsa birkaç gün sürecek bir hastalığa tutulsam.' ◾ Atılgan, Akşehir'deki Maltepe Askeri Lisesi'ne öğretmen olarak atanır. Ancak bir yılı dolmadan soruşturmalara maruz kalır. ◾ İleri Gençlik Birliği adındaki bir örgütle ilişkisi olan Atılgan, dönemin Sıkıyönetim Mahkemesi'ne çıkarılır. Mahkeme sonunda ordudan ihracına karar verilir. Altı aylık cezasını, on aydan daha fazlasıyla çeker ve öğretmenlik hakkı da elinden alınır. Bu olay onu fazlasıyla üzer. Hapishaneden çıkar çıkmaz köyüne geri döner ve geçimini çiftçilikle sağlar. Kent ve taşranın yazarı Yusuf Atılgan'ın kitapları 'Yakınlarından söz etmezdi pek, çöküntü altında toptan ölümlerin acısını yenilememek için belki' ◾ 1949'da annesinin isteğiyle Sabahat Hanım'la evlenir. Futbol, edebiyat ve sinemadan sonra üçüncü tutkusudur. 1950'de köyün gençlerinden bir takım oluşturup Hacırahmanlıspor futbol kulübünü kurar. Aynı zamanda kulübün başkanı, takımın da forvetidir. ◾ Manisa ve çevresinde çeşitli maçlara çıkarlar. Atılgan, her maç sonrası takımın formalarını eşine yıkatır ve bir sonraki maça hazır olmasını sağlar. Kulübün finans, seyahat ve saha işlerinin tümüyle ilgilenir. 'Kaçılır mı hep? Bu tedirginlik yaşanır mı boyuna? Bilinmeyenin tedirginliği' ◾ Uzun sürmeyen ve boşanma ile neticelenen evliliğinin ardından usta yazar, kendini daha çok edebiyata verir. ◾ Tercüman Gazetesi'nin açtığı öykü yarışmasına kardeşi Turgut'un ısrarları üzerine iki öyküsünün gönderilmesine izin verir. Kardeşi, 'Kümesin Ötesi' adlı öyküsünü Ziya Atılgan imzasıyla ve 'Evdeki' adlı öyküsünü de Nevzat Çorum mahlasıyla yarışmaya gönderir. Yarışmaya gönderilen 800'e yakın öykü arasından 'Evdeki' öyküsü yarışmada birinciliği, 'Kümesin Ötesi' öyküsü ise yedinciliği kazanır. Atılgan, tüm olup bitenleri köyünden izlemektedir. ◾ Yusuf Atılgan ne kimliğini açıklar ne de ödülleri almaya gider. Onun için hikâyelerinin dereceye girmesi yeterlidir. ↪ Gazetede çıkan bir ilanda 'Birinciliği kazanan Nevzat Çorum'un resmi hâlâ gazetemize gelmediği için kendisini memleket efkârına henüz tanıtabilmiş değiliz. Gönderdiği hikâyeye adresini de koymadığı için şimdilik meçhul bir kahraman olarak kıymet kazanmış bulunmaktadır. Bu değerli arkadaşın, bir an evvel kendisini tanıtmasını rica etmekteyiz.' ifadeleri yer alır. Aylak Adam'dan insanlığa dair 25 çarpıcı alıntı 'Bir eylemin ertesini sonuçlarını söze alabilirse ya da bunlara kayıtsız kalabilirse insanın yapamayacağı şey yoktu.' ◾ 1958 yılında Yunus Nadi Roman Yarışması'na 'Aylak Adam' romanıyla başvurur. ◾ Seçici kurulu Halide Edip Adıvar, Azra Erhat, Sabahattin Eyuboğlu, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Orhan Kemal, Behçet Necatigil, Vâlâ Nureddin, Haldun Taner ve Cevat Fehmi Başkut'tan oluşan yarışmada ikinci olur. ↪ Aynı yarışmada birinciliği, Fakir Baykurt'un Yılanların Öcü alır. 'Değişmez tek bir kesinlik vardı insan için: Ölüm.' ◾ Gazetede, kazanan eserlerle ilgili olarak jüri üyelerinin görüşleri yayımlanır. Herkes Baykurt'un eserinden söz ederken Necatigil 'Birincilik için oyumu Yusuf Atılgan'ın Aylak Adam'ına verdim' der. ↪ Orhan Kemal pek sevmemiştir Yusuf Atılgan'ın Aylak Adam'ını ve şöyle der: '...O da güzel roman doğrusu. Oğlanın romancı dokusu var. Kumaş iyi kumaş. İşçilik güzel. Beliriyor. Ama romanın meselesi ne? Getirdiği yorum ne? (...) Romanın kapağını kapatınca bana vermek istediği, bana duyurmak zahmetine katlandığı mesaj ne? Kaypak bir mesajı var ama bir roman için, hem de iyi bir roman için bu yetmez...' ◾ Aylak Adam, 1959'da kitaplaştırılır. Yusuf Atılgan'a dair 12 ilginç bilgi 'Bedenin dayanma gücünü zorlamak da bir çeşit kendini öldürmek değil miydi?' ◾ 'Aylak Adam' romanı, Atılgan'ın hayatını bundan sonra devam ettireceği kadınla tanışmasına da vesile olur. Ankara Devlet Konservatuarı öğrencisi Serpil Gence, roman kahramanlarından 'B'yi kendine oldukça yakın bulur. Usta kalemin adresini bularak ona mektup yazar. Mektuplaşmaya ve sonrasında Manisa'da ve Ankara'da görüşmeye başlarlar. Gence, usta yazar ile tanışma serüvenini şöyle anlatır: ↪ 'Dedim ki ben bu adamı bulacağım. Körse de topalsa da fark etmez. Ondan sonra da ne olur ne biter bilemem. Aylak Adam'da da içten içe hissedersiniz; 'hem çok hoş biri hem tekin değil bu adam' dersiniz. Korkutucu bir yanı vardır. Belki yaklaşabilirsiniz, belki ele geçirebilirsiniz ama sonuna kadar da problem olacak biri olabilir. Çok rasyonel şeyler değil tabii. Sadece sezgiler. Ama aradım. Üç ay kadar Ankara'da iz sürdüm. Bulamadım. Kalktım İstanbul'a geldim. Arkadaşımın yardımıyla yayınevinden Manisa'nın bir köyünde yaşadığını öğrendim. Oturdum mektup yazdım. Çok gençtim, İstanbul'a gelmem bile sorundu. Manisa'ya gidemedim. O sırada Aylak Adam çok popüler olmuş, o da beş yüze yakın mektup almış. Hiç sevmezdi o tür şeyleri. Mektuplara baksın, cevaplar yazsın; ilgili değildi hiç. Bir tek bana cevap vereceği tutmuş. Sonra bir yıl kadar mektuplaştık. Sonra geldi İstanbul'da buluştuk.' ◾ 1973'de Bilgi Yayınları arasında çıkan ikinci romanı 'Anayurt Oteli'nin yayımlanmasından sonra, Serpil Gence ile on dört sene süren görüşmeleri, evlilikle neticelenir. ↪'Zebercet' karakteriyle bir nevi kendisini yansıtmış olan Atılgan, büyük bir tutkuyla bağlandığı Gence'ye yalnızca ikisinin çözebileceği türden şifrelerle dolu bu romanı ithaf eder. ↪ Gence, bu sırada Arena Tiyatrosu'nda oyunlarda oynar ve bu yüzden İstanbul'a taşınmıştır. Romanı bir kitapçıdan alır. Ancak romanı bitirmeden doğruca Manisa'nın yolunu tutar. Yusuf Atılgan, Serpil Gence ile 1976'da evlendikten sonra artık İstanbul'a yerleşir. 'Dayanılacak gibi değildi bu özgürlük.' ◾ 1979 yılında oğlu Mehmet dünyaya gelir. Oğluna fazlasıyla düşkün olan yazar, ona daha iyi bir gelecek sunabilmek için 1980'de yayınevlerinde danışmanlık, çevirmenlik ve redaktörlük yapar. ↪ Oğlu sonraki, babasıyla geçirdiği çocukluk yıllarını şöyle anlatır: 'Söylenecek, yapılacak ne çok şey vardı. Birini seçmek gerekti' ◾ 'Anayurt Oteli' Ömer Kavur tarafından aynı adla beyaz perdeye aktarılır. Türk sinemasında önemli ve ayrı bir yeri olan bu film, Antalya Altın Portakal, Uluslararası Sinema Eleştirmenleri Federasyonu, Venedik, Valencia ve Nantes, Üç Kıta Film Şenliği ödüllerini alır. 'Olanakların, olasılıkların sonu bulunabilirdi belki zamanla.' ◾ Atılgan, 'İşkence' adını koyduğu 'Canistan' adlı romanını tamamlayamamıştır. Ancak tamamlanmamış bu roman, 2000 yılında yayımlanır. ↪ 'Duruşma, yargıç, tanık ve sanık' adlı dört bölümden oluşan kitap, eski bir hesaplaşmayı anlatır. Ancak 'sanık' bölümünü tamamlayamadan aramızdan ayrılır. 'Belki sonuna dek gitmektek korkuyorlardır; sonunu görmekten' ◾ 1989 senesinde böbrek taşı düşürür, fıtık ameliyatı olur, beynindeki kan pıhtısını aldırmak için bir operasyon geçirmek zorunda kalır. 9 Ekim'de de bir kalp krizi sonucu hayata gözlerini yumar. Mezarı Üsküdar Bülbül Deresi'ndedir. ◾ İlk romanı 'Aylak Adam'la modern Türk edebiyatı içinde çok önemli bir yere sahip olan Yusuf Atılgan, özellikle yabancılaşma ve bunun zorunlu sonucu yalnızlık temasını başarıyla işleyen bir yazar olarak tanınır. 'Kimi konuşan, gülen; kimi asık, kayıtsız yüzler. Hepsi de birbirine ve ona benziyordu bunların; kendileri bilmeseler de bir insanın yapabileceği her şeyi yapabilirlerdi.' ◾ 'Anayurt Oteli'nde iletişimsizlik, yaşamın anlamsızlığı, olayların rasyonel bir biçimde açıklanamayacağı, davranışların nedeninin bilinemeyeceği bir tezi işler. ◾ Atılgan, ilk romanı Aylak Adam'da klasik anlatı yöntemlerinden yararlanırken Anayurt Oteli'ni daha değişik bir yöntemle 'saçma kavramının göstergesi olarak' kurmaya çalışır. 🔺 Bireyi aşk ve yalnızlık temaları çerçevesinde ve dildeki yalınlığının çarpıcılığıyla ileten Yusuf Atılgan, ele aldığı konular kadar o konulara yaklaşım biçimi ve işleyişiyle de farklılaşır. Bu özelliğiyle de Türk romanında modern anlatının öncüleri arasında yerini alır. Yusuf Atılgan'ın ortaya çıkan ilk şiirleri 'Hızlı hızlı yürüdü. Tatlı bir kazaydı bu; ama insanın ölmesi nasıl da kolaydı' 🔺Cumhuriyet dönemi edebiyatına yeni bir soluk getiren isimdir Yusuf Atılgan... Aylak Adam, Anayurt Oteli gibi romanlarıyla kitapseverlerin gönlünde taht kurar. Ancak edebiyat tarihinin arka sayfaları onun da sırlarını saklamaktadır. O, iyi bir roman yazarı olduğu kadar bir de şairdir. Yusuf Atılgan'ın ortaya çıkan ilk şiirleri haberimize ulaşmak için tıklayınız...