Amak-ı Hayal’in yazım serüveni

Şehbenderzade Ahmed Hilmi kimdir? 🔹 Ahmed Hilmi 1865 yılında Bulgaristan'nın Filibe şehrinde dünyaya gelir. İlköğrenimini Filibe'de tamamlayan yazar daha sonra Filibe Müftüsü'nden Arapça ve İslam İlimler eğitimi alır. 🔹 Filibeli Ahmed Hilmi'nin babası Şehbender Süleyman Bey, annesi Şevkiye Hanım'dır. 'Şehbenderzâde' ve 'Filibeli' lakapları babasının mesleğini göstermekte ve doğduğu yerden gelmektedir. Şehbender ne demek? Şehbenderzade Ahmed Hilmi'nin eğitim hayatı 🔹 Eğitim hayatını İstanbul'da devam ettiren Filibeli Ahmed, Galatasaray Sultanisi'ni bitirir. Eğitim sürecini noktalayan yazar, Düyun-ı Umumiyye'de çalışır. Görevli olarak gittiği Beyrut'ta 'Çaylak' adında bir dergi çıkarır. 🔹 Bir süre sonra Jön Türklerin kurduğu Terakki-i Osmani Cemiyeti'ne girmesinden ötürü Mısır'a kaçmak zorunda kalır. Bu kaçış onun kurtuluşu olmayacaktır. İstanbul'a dönmek zorunda kalır. Döndüğünde ise tutuklanır ve Fizan'a sürgüne yollanır. 🔹 Sürgün yılları onun hayatının dönüm noktası olur. Bu yıllarda tasavvufa büyük ilgi duymaya ve merak etmeye başlar. Ahmed Hilmi, dönemin Batı taklidi konusunda getirdiği, 'ne aşırı düşkünlük, ne de kötü taklit' sloganını rehber edinir ve bu doğrultuda eserler verir. Osmanlı'nın ilmiyle yol gösteren 5 şeyhülislamı 🔹 Şehbenderzade, yaşadığı bu edebi süreçte kendisini sürekli geliştirir. İkdam, Şehbal, Yeni Tasvir-i Efkar, Sırat-ı Müstakim gibi gazete ve dergilerde yazılar kaleme alır. 🔹 Yazarın en önemli kabul edilen kitabı, tasavvufi ve felsefi konulu 'Amak-ı Hayal' adlı eseridir. Türk gelenekleri ve modernleşme arasında kalan Türk toplumunun ruhsal durumunu, eserlerinin birçoğunda işler. 🔹 Gazeteci, yazar, filozof, şair ve edebiyatçı olarak kendi çizgisinde yürüyen Ahmed Hilmi, 49 yıl yaşar. II. Meşrutiyet devrinin önde gelen fikir adamlarından biri olarak kabul edilir. 🔹 Tek derdi İslam'ı yüceltmek, Devlet-i Aliyye'yi devam ettirmektir. 30 Ekim 1914 tarihinde hayata gözlerini yuman Şehbenderzade Ahmed Hilmi, Fatih Camii haziresine defnedilir. A'mak-ı Hayal 🔹 Filibeli Ahmed Hilmi 1910 yılında yazdığı Osmanlıca adıyla 'A'mak-ı Hayal' kitabı, edebiyatımızın önemli tasavvufi ve felsefi eserlerinden birisi olarak kabul edilir. 🔹 Felsefe tarihinin kısa bir özeti olan eser, yüzyıl önce yazılmasına karşın hala evrensel bir dile sahiptir. İçerik olarak insanları güzelliğe, kendisini sorgulamaya ve içsel bir yolculuğa çıkarmayı hedefler. 🔹 Amak-ı Hayal, modern yaşama rağmen ruhundaki boşluğu dolduramayan günümüz insanı için bir rehber niteliğindedir. A'mak-ı Hayal'den hakikate ulaştıracak alıntılar Şehbenderzade Ahmed Hilmi'nin bazı eserleri ➡ Senusiler ve Onüçüncü Asrın En Büyük Mütefekkir-i İslamisi Muhammed es- Senusi Amak-ı Hayal'in oluşum süreci 🔹 Amak-ı Hayal çağının çok ötesinde bir eserdir. Basım sürecinde eksik kaldığı, bazı bölümlerinin çıkartıldığı ve ciddi bir sadeleştirmeye maruz kaldığı bilinir. 🔹 Bu nadir eserin kapsamlı araştırmasını yapan ve eksiklerini bulup toplayan en doğru çeviriyi okuyucuya sunmayı başaran isim N. Ahmet Özalp'tir. 🔹 Bu nedenle literatürümüzde bu eser tekrardan değer görür. Amak-ı Hayal aslında iki ciltten oluşur. Bu kitabın ikinci cildi ise Recai'ye Mektuplar adını taşır. Kadim bir tür: Hikaye 🔹 Vav Tv'de yayınlanan Enderun Sohbetleri programına konuk olan Dr. Mesut Koçak; Amak-ı Hayal'in 20. yüzyılda gelenekle irtibat kurarak, 20. yüzyılın anlatı geleneğine uygun bir kurmaca olduğunu düşündüğünü ifade eder. Amak-ı Hayal bir roman mı hikâye mi? 🔹 Enderun Sohbetleri'nde Prof. Dr. Turgay Anar mesele hakkında şu bilgileri zikreder: 'İlk dönemlerdeki romanın, roman olarak isimlendirilmesinin sebeplerinden bir tanesi okurlara doğrudan doğruya hitap edebilecek bir temel bulabilmek veya bir genel adlandırma olduğu için tercih ediliyor. Fakat kendisi de bunun klasik anlam da Batılı geleneği kullanan bir tür olduğunun farkında olduğu için ve içerde yapmaya çalıştığı şeyin daha çok doğulu gelenekten ilerleyerek yapmaya çalıştığı bir anlatım yenilemesi diyelim belki buna bu yüzden o da içine hikâye gibi bir isimlendirmeyi koyuyor. Çünkü hikâye sizin de bildiğiniz üzere çok daha kadim bir tür. Çünkü nihayetinde bunun bizim kendi medeniyetimiz ve geçmişimizle doğrudan doğruya sıkı bir teması var.' Roman ve hikaye arasındaki fark 🔹 Prof. Dr. Turgay Anar, batılı bir tür olan roman ile hikayeyi mukayese eder ve şunları söyler: 'Roman melez bir tür. Çünkü bize Batıdan geldi. İçindeki o teknik bilgi ve o bilginin kullanım biçimleri çok farklı bana kalırsa Şehbenderzade bunun farkında olduğu için ve içindeki roman diyebileceğimiz unsurun Batılı roman geleneğinde çok fazlasıyla karşımıza çıkmadığı için ama aynı zamanda doğulu hikâye geleneğinin içindeki birçok atıftan yola çıkarak bir irfana veya Doğu toplumun var eden temel kıstaslara temel anlatı tekniklerine yaslandığı için hikâye demeyi daha uygun buluyor. Çünkü içinde de bölümlenmiş, hikâye hikâye şeklinde karşımıza çıkar. Bu açıdan baktığımızda o devrin bir genelinin dışında yaptığı işin o da farkındadır diyebiliriz.' 🔹 Filibeli'nin de belki klasik bir roman tanımına uymadığını ama aynı zamanda yaptığı şeyin köklerden ilerleyerek farklı bir aşılama yapmaya çalıştığının göstergesidir. Filibeli Ahmed Hilmi Kimdir? Amak-ı Hayal'in yayınlandığı dönemde edebiliği ile ilgili bir tartışma yaşandı mı? 🔹 Filibeli, eserini kaleme aldığı zaman, Batılı bir gelenekten gelen kalıbı kullandığının fakat hiç de Batılı bir roman türüne benzemediğinin farkındadır. Çünkü tartışmalara baktığımız zaman içindeki atıflar, göndermeler, kurmacanın önemli unsurlarının yerli ve milli olanlardan seçilmiş olmasıdır. 🔹 Aynalı babanın ve diğer karakterlerin, mistik ve doğu atmosferini oluşturacak türden unsurlarla bezeli olması, insanların dikkatini çeker. O devirde roman okumak çok mühim bir durum olarak kabul edilir. Şehbenderzade'yi Amak-ı Hayal gibi bir eser yazmaya teşvik eden neydi? 🔹 Şehbenderzade felsefeyle alakadar olan bir düşünce adamıdır. Metafizik ve mistik duyarlılığı yüksek ve düşünce sistematiğinin de temeline metafizik düşünceyi almış bir şahsiyettir. 🔹 20. yüzyılın başında popüler olan akımlardan ziyade metafizik düşüncesiyle bu eseri kaleme alır. Kitabın hem içeriği hem de formu tesadüfi bir durum değildir. Amak-ı Hayal modern roman öncüsü olarak kabul edilebilir mi? 🔹 Amak-ı Hayal önemli bir başyapıt olarak kendinden sonraki eserlere kapı aralar. Kendi akımında basılan eserler haricinde diğer akımlarda çıkartılan kitapalara da öncü olur. Günümüze de ışık tutan eser, tek çıkış noktamızın ruhumuzun manevi doyumunu sağlamak gerektiğinin mesajını verir. Roman yazmak isteyenlerin bilmesi gereken terimler Gelecek, zengin geçmişte saklıdır 🔹 Prof. Dr. Turgay Anar: 'Bu eserin ortaya çıktığı tarihten, bu eseri soyutlayamayız. Bu yüzden çok rahatlıkla şuna bakabiliriz. Osmanlı Devleti 1910'ları düşünürsek pek çok açıdan zor durumda. Bu zorluk sadece toprak kaybetmesi ve savaşlardan yenilmesi değil aslında zorluk insanların zihinlerindeki dünyanın altüst olmasıyla doğrudan doğruya alakalı. Çünkü o büyük imge, o büyük toparlayıcı güç insanların zihinlerinde yıkılmaya başlıyor. Bunun haricinde aynı zamanda sömürgecilik dediğimiz faaliyetlerin Osmanlı ile doğrudan doğruya mücadelesinde Osmanlı geriye doğru düşmek zorunda kalıyor bazı yerlerde. Ve bu da insanların zihinlerindeki idealin zaman zaman problemli halde kalmasına sebebiyet veriyor. Doğal olarak bu türden bir tarihsel sosyopolitik bir durumda içinde kalan bir yazar, İstikbal'in aktüel zamanı yapacak şeyin aslında zengin köklerde ve zengin inançlarda olduğunun farkında.' sözleriyle konuya açıklık getirir. 🔹 Kitabın üst başlığında 'aşk, arayış, sır ' olmasındaki temel etmen, geleneğimizde zengin bir aşk ahlakının olduğuna dikkat çekmektedir. Amak-ı Hayal'de arayış 🔹 Amak-ı Hayal aslında bir arayışın kitabıdır. Yazarın bu arayışı 'Raci' karakterinin üzerinden gerçekleşir. Raci ve bu karakterin etrafında gelişen olay örgüsü, onunla bağlantılı olan diğer karakterler, eserin daha çarpıcı bir yapıt olmasını sağlar. 🔹 'Aynalı Baba' o dönem için normal kabul edilemeyecek bir karakterdir. Bu gibi bireylere inanç duymamız normal şatlarda zordur. Fakat 'Amak-ı Hayal' bunu bir adım öteye taşıyarak, karakterlere de inanılabileceğini okuyucuya ve o dönemin şartları altında yaşayan halka göstermek ister. İnsanın anlam arayışı Hep olmak istediğimiz şekillerde görünmeye çalışırız 🔹 Prof. Dr. Turgay Anar, eser ile ilgili son olarak şunları söyler: 'Raci, bir meczup formunda karşımıza çıkan insandan bir şeyler öğrenmenin mümkün olabileceğine inanmaya başlıyor. Çünkü modern hayat bize insanları genel hatlarıyla dış unsurlarına bakarak anlamlandırmamızı ister. Bizim aslına bu modern hayatta hep oluşturduğumuz bir imgemiz vardır. Ve bu imgeyi sürekli bir şekilde cilalarız. Sosyal medyada veya başka bir yerde. Hep olmak istediğimiz şekillerde görünmeye çalışırız. Bu da doğal olarak içinde taşıdığımız o özün zedelenmesine sebebiyet verir. Raci aslında içinde yaşadığı sıkıntılardan kurtulmak istiyor. Yani bir arayışın içinde.'