Attila İlhan'ın şiirlerinin yazılışındaki nedenler

Üçüncü Şahsın Şiiri'ni kendisini bırakıp Fikret Hakan'a giden kız kardeşi Çolpan İlhan için yazmıştır. Attila İlhan, 15 Haziran 1925'te İzmir'in Menemen ilçesinde doğdu. İzmir Karşıyaka Cumhuriyet İlkokulu ve Ortaokulu'nu bitiren şair, lise öğrenimi sırasında Türk Ceza Kanunu'nun 141. maddesine aykırı davrandığı gerekçesiyle tutuklandı ve okuldan uzaklaştırıldı. İlhan, Danıştay kararıyla eğitimini sürdürme hakkını kazanarak geri döndüğü okul hayatına, İstanbul'da Işık Lisesi'ne devam ederek, buradan mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ndeki yükseköğrenimini yarıda bırakan İlhan, 6 yıl, aralıklarla Paris'te yaşadı. Bu ünlü şiirin Paris'te yazıldığı, adı geçen bulvarın Paris bulvarlarından biri olduğunu sanılır. Öyle değildir. Şiiri Paris dönüşü, Laleli'de, Şair Nigar Sokağı'nda, emekli Melahat Hanım'ın evinde pansiyoner olarak kalırken yazar. Kendisi ise şöyle anlatır: 'Atatürk Bulvarı üzerinde, o zaman Güneşli Pastanesi diye bir pastane vardı. Akşamları oraya düşer, sonbahar sisleri basıp sokak lambaları puslu puslu yandı mı, yürüterek ta Atatürk Köprüsü'ne kadar inerdim. Demek bu yürüyüşlerde bir yandan Paris günlerini düşünüyormuşum, bir yandan sevdiğim kızı, bu yaşantının izlenimlerini dolaylı olarak böyle gerilim şiirlerinde söylemeye çalıştım. O zaman ciddi olasılıklar halinde belirlenen bazı şeyleri, sonra kuşakların, gündelik ve acımasız gerçekler olarak yaşamalarına ne demeli?' 'Sen benim hiçbir şeyimsin' dediği kadınsa aylarca telefonda konuştuğu sadece bir sestir. Türkiye'ye döndükten sonra çeşitli gazete ve dergilerde çalışan ve şiirlerinde bağımsızlık, özgürlük mücadeleleri, eşitlik, halkçılık, modern insan bunalımını ön planda tutan bakış açısını kaleme alan Attila İlhan, bir dönem müstear isimlerle edebiyat hayatını sürdürdüğü için Türk edebiyatında 'Kaptan' lakabıyla anıldı. İlhan, senaryolarında 'Ali Kaptanoğlu' takma adını kullanırken, ilk şiiri olan 'Balıkçı Türküsü'nü de 'Nevin Yıldız' takma adıyla yazdı. Aynı zamanda İlhan, 'Beteroğlu' takma adıyla da Yücel dergisinde şiirlerini yayımladı. Mecidiyeköy'deki evde başlanmış, otobüste sürdürülmüş, Taksim'e geldiğimde bitirilmiş bir şiirdir. 'Ne olur kim olduğunu bilsem Pia'nın' dediği Pia ise, afişlerini gördüğü 'Pakistan İnternational Airlines'in kısaltmasıdır. Şöyle anlatır hikayeyi: 'Vatan'ın Sanat Yaprağı'nda yayımlandığını düşünüyorum. İnanılmaz yaygınlıkta bir şiirdir. Pia adı sandallara, dolmuşlara, ağır kamyonlara konulmuştur. Radroda reklam programlarına girmiştir. Şimdi düşünüyorum da, yıllarca sonra, Böyle Bir Sevmek'te tekrar döneceğim. Bir türlü elde edilemeyen hayaldeki sevgili temasının, şiiri bu derece etkili kıldığını daha iyi görüyorum. Başı bereli, yağmurluklu genç kız tipini 'moda' eden de, bu şiir olmuştur ya!' 'Yeni Ortam', 'Dünya', 'Milliyet', 'Söz' gazetelerinde köşe yazıları yazan İlhan, 'Yelken' ve 'Sanat Olayı' isimli dergilerin de yöneticiliğini üstlendi. Attila İlhan'ı edebiyat çevrelerinde tanıtan ve sevilmesini sağlayan 'Bir başına Mehemmed yedi düşman öldürür / Mavzerinin namlusu hâlâ sıcak / tutulmaz / Ölümün derdi büyük yiğenim / çâre bulunmaz' mısralarından oluşan 'Cebbar Oğlu Mehemmed' isimli şiiriyle ikincilik ödülü kazanarak, daha çok edebiyat ve şiir dostlarına ulaştı. Şiir, Burhaniye'de yazılmıştır. 'İlk 'Abbas Yolcu' yazılarını Varlık dergisine gönderdiğim sıralar olmalı. Paris'e ya gittim ya gidiyorum. Bir mısraın geceleyin uykumun arasında oluşup beni uyandırdığını hiç unutmam. 'Rüzgar kendini yerden yere vuruyor.' birkaç mısraıysa çok sevilmiş, çok tekrarlanmıştır.: 'Yola düşüldü mü...' ile başlayıp '...ıstırap çektim' ile biten mısralar.' 'Genç', 'Yeni Nesil', 'Varlık', 'Aile', 'Yirminci Asır', 'Seçilmiş Hikâyeler', 'Kaynak', 'Ufuklar', 'Mavi', 'Yeditepe', 'Dost', 'Yelken', 'Ataç', 'Yön', 'Milliyet Sanat', 'Sanat Olayı' gibi dergilerde şiirleri, deneme ve eleştirileri yayınlanan İlhan, böylece Türk edebiyatının önemli isimleri arasına dahil oldu Bir dizi olan Kaptan şiirleri, kısmen Paris'te, kısmen İstanbul'da yazılmıştır. 'Bence işin ilginç yanı şurası: Bu şiirleri deneyene kadar, başıboş şiir yazmak beni ürkütürdü. Önceki şiirlerimdeki biçim anlayışı, içten içe son derece disiplinli bir biçim anlayışıdır. Oysa özellikle gerçeküstü ozanları okuduktan sonra deyişte bir rahatlık sağlamanın düşüncesi kafama doğdu. Peki niye şiirin adı Kaptan? Paris'te bir ara sakallıydım. Eş dost bundan mı nedir, bana kaptan adını yakıştırdılar. Hepsini birden bir dergide yayımlayamadım. Bazısı şurada, bazısı burada çıktı. Ancak Sisler Bulvarı'nın ilk basımında bir araya gelebildiler. Etkileyici de oldular. Birçok edebiyat matinelerinde bana bu şiir okutulmuştur. Bir tarihte Ankara Radyosu'nda şiir saati yapan Jülide Gülizar, yerinde kullanılmış efektlerle, Kaptan'ın tamamını radyoda okumuştu. O akşam Cengiz'le yemekteydik, birden şiir başladı. Kulak kesildik, çok etkilendim. O kadar ki, hiç tanımadığım halde, ertesi gün Jülide Gülizar'a bir teşekkür mektubu yazdığımı hatırlıyorum.' Ünü pek yaygın şiirdir. İşsiz ve yoksul iki gencin kısa aşk öyküsüdür, bu niyetle yazılmıştır. 'Sanıyorum, uzaktan iki savaş arası Fransız filmlerini hatırlatan atmosferi bunda etkili oldu. Bir de şehirli özellikleri, sinema için elverişli yanı, su götürmez. 55'te mi, 56'da mı ne, Metin'le (Erksan) nasıl bir film yapılabileceğini söyleştirdik. Oyuncularımız da kimler? Kız, Çolpan (İlhan); oğlan Fikret (Hakan).' Şiir, kötümser hava içinde yazılmıştır. 'Pek yayınlanmamış bir şiir ama ne zaman okusam etkilenirim. 50/55 yıllarının ağır baskısı altındayız, siyasal eylemi bırakmışım, mezun olmama ( hem de pekiyi dereceyle) pek bir şey kalmadığı halde, fakülteyi boş veriyorum. Şiirlerimi yayımlayacak dergi yok. İstanbul'da, şimdi hangisinde olduğunu unuttuğum, bir pansiyonda kalıyorum. Şiir, kötümser hava içinde yazılmıştır. Şimdi, ilk mısralarının yazıldığı anı görür gibiyim: Osmanbey'den Harbiye'ye yürüyorum. Hafif yağmur çiseliyor.' Kaldığı otelde bir konservatuvar öğrencisinin söylediği ünlü arya nedeni ile yazılmıştır. Şöyle anlatır: 'Paris'e ilk gidişimizde, biz üç kişiydik. Bunlardan birisi kardeşim Cengiz'di. Üniversitenin ikinci yılında koptuk gittik. Cengiz oradaki zorlukları, özellikle öğretiminin aksayacağını anlayınca çok kalmadı, döndü. Ben, öteki arkadaşım Mırç (asıl adı Cahit Güçbilmez) ile oralarda kaldım. Kaldığım otelde bir konservatuvar öğrencisi var. Sık sık, Rigoletto'dan ünlü aryayı söyler. Oysa lise yıllarında İstanbul'da , sanırım Saray sinemasında ( belki de Şark sineması) seyrettiğimiz ünlü Rigoletto filminden beri kardeşim Cengiz, aramızda bu aryayı en güzel söylemekle ün yapmış. Oğlan şarkıya başladı mı kardeşimi hatırlıyorum. Mırç, Paris yolculuğunun öteki fedaisi. Abbas Yolcu'da uzun boylu anlatmışımdır.' İlk Paris yolculuğundan sonra yazılmıştır. 'Zira Ankara vapuru ile Batı Akdeniz seferini yaptığım okuyunca anlaşılıyor. Dahası şiirin içinde 'sevgilim' diye anette'ten söz ediyorum, onun 'kırmızı kuşlarla süslenmiş yün eldivenlerinden'. Anette'ten 'Abbas Yolcu'da da söz etmiştim. Polonyalı bir mültecinin kızıydı. Alliance Française'de tanışmıştık. Soğuk kış geceleri Luxemburg Bahçesi'nde dolaştığımızı hatırlıyorum. Işıklar mavi bir sis içinde yüzerdi. Şiirde alttan alta bir toplumculuk havası esmektedir. Öyle ki bu yüzden Yaşar Nabi'nin şiiri de yayımlamadığını hatırlar gibiyim. 'Örsün ve kerpetenin şairi olmak', o günlerde, son derece belalı bir şeydi.' Şiirin ilk bölümü İstanbul, ikinci bölümü İzmir Limanı üzerindedir. 'Liman konusu beni çekiyor. Bir kere çocukluğumun filmlerinden dolayı, ayrıca 'şehir' gerçeğinin en renkli, en önemli kesimlerinden birisi olmasından. Ben ki genç kuşağın, 'şehir'i şiirleştirmeye çalışan ilk ozanlarından biriyim. Liman'ı es geçemezdim. Şiirin ilk bölümü İstanbul, ikinci bölümü İzmir Limanı üzerindedir. Ama geride 'dünyayı görmeye gitmek' teması açıkça duyumsanır.' 'Tatyos, 'feleğin sillesini yemiş' bir adamdı' diyen İlhan şöyle anlatır öyküsünü: 'Tatyos Tatyosyan'ı Ankara vapurunda tanıdım. Şiirde anlattığım gibi Tatyos, 'feleğin sillesini yemiş' bir adamdı. Hem Türkiye'de hem de Fransa'da ezilmişti. Yol boyunca, kıç güvertesinde uzun uzun çene çaldığımızı hatırlarım. Dehşetli korkuyordu. Onu yüreklendirmeye çalışmıştım. Neticede Galata rıhtımında ikimizi de polisler aldı götürdü. Kurtulduktan epeyce sonra annesinden bir mektup aldım. Tatyos'a yardımcı olduğum için bana teşekkür ediyordu. Niye kaybettim acaba o mektubu?' Yayımlandığı sıralar hayli tartışma konusu olan bir şiirdir. Bu şiirde, gerçeküstücü imgeyi bir gerilim içeriğini vurgulamak için kullandığını belirtir. İzmir'de yazılmıştır. İlk bakışta 'kaçış' şiiri izlenimi verebilir. Şöyle anlatır: 'Öyle midir? Pek emin değilim. Daha çok, Türk şiirinde o tarihte geçerli olan, belirli coğrafyalara bağlı, adeta 'kapalı devre' bir şiir anlayışını aşmak çabası. Elbet içinde yolculuk heyecanı, dünyayı görmeye gitmek esprisi var. Var ama belki yaşayamadığı geniş açılı bir yaşantının özlemi ve saptaması da çok açık.' Attila İlhan, ilk kalp krizini 1985'te geçirdi ve kardiyolojik sorunları 2004'e kadar devam etti. 10 Ekim 2005'te İstanbul'daki evinde geçirdiği ikinci kalp krizi sonucu 80 yaşında vefat eden sanatçının cenazesi Aşiyan Mezarlığı'na defnedildi. Sanatçının vefatının ardından 2007'de adına kurulan 'Attila İlhan Bilim Sanat Kültür Vakfı' bünyesinde, edebiyat alanında her yıl çeşitli ödüller verilmeye başlandı.

Attila İlhan'ın şiirlerinin yazılışındaki nedenler

ÜÇÜNCÜ ŞAHSIN ŞİİRİ