Bir Garip Efsane Aylak Adam’da İstanbul

🔹 ▪ Aylak Adam'da İstanbul'un ihtişamlı geçmişiyle ilişkisi tamamen kopmuştur. Modern dünyanın metropollerinden biri olarak nitelendirilen İstanbul, 'kalkık yakalı, hızlı yürüyen, kayıtsız insanlarla' doludur. ▪ Her an acelesi olan yüzeysel ilişkiler kurmaya mahkum olduğunuz bu insanlar şehri daha da yaşanılmaz kılar. ▪ İnsana derinden bir yabancılık hissettiren, yalnızlaştıran bu ortam hem okurun hem Bay C'nin kendini güvende hissetmemesine neden olur. Türkçenin ilk kadın romancısından alıntılar 🔹 ▪ Bay C motor gürültüleriyle dolu bu şehrin sesini 'şehir gıcırtısı' olarak tanımlar. Aylak Adam'da Bay C'nin İstanbul'da gördüğü 'asfalt, üst üste beton yapılar, otomobil sürüsüdür.' ▪ Şehrin sesi, kendi devinimiyle ahengi yakalamış güzel bir ezgi olmaktan çıkmış, makineleşmiş, uyumsuz bir gıcırtıya dönüşmüştür. 🔹 ▪ Bu şehirde artık aşklar da arkadaşlıklar da ancak tesadüfen kurulabilir. Romanda oturduğu pastanenin camından şehri gözlemleyen Bay C., 'Bu şehirde ne çok insan vardı! Acaba geçenlerden birini eskiden görmüş müydüm?' diye düşünür. Büyük şehrin zayıflattığı ilişkileri özetleyen bu cümleler romanda kurulan ilişkiler ağı ve karakterin davranışlarını anlamlandırmak açısından önemlidir. ▪ Kahramanın aradığı aşkı bulma serüveni de bu rastlantılar ağı ile şekillenir. Denizden gelen gerçek: Herman Melville'in Moby Dick'inden 15 alıntı 🔹 ▪ Bay C'nin yaşayış biçimi sanatla iç içe bir flaneur havası verse de aslında öyle değildir. Flaneur, şehri evi sayar ve sokaklarda geçirdiği vakitler yaşamının asıl zaman dilimini oluşturur. ▪ Bay C, şehre evi gözüyle bakmaz aksine derin bir yabancılaşma ve aidiyetsizlik hissiyle yaşar. Bu yabancılaşma yalnızca şehre değil hem kendisine hem de dünyayadır. Kitapta sanatçı kesimle kurduğu ilişki de şehirle bağını güçlendirmez, bakış açısını yumuşatmaz. Bazı anlardan zevk alsa da derin huzursuzluk ve aidiyetsizlikle yaşamaya devam eder. *Flaneur nedir? 🔹 ▪ Aylak Adam'da İstanbul; kültürüyle, mimarîsiyle kendine has güzel bir şehir olarak tanımlanmaz. Gıcırtılı kocaman labirenttir İstanbul. Bu labirentte onun arayış ve kaçışları durmaksızın sürer. Nihayetsiz aşkının peşinden çıkış yolunu arayan bir avare gibi gezdiği şehir romanın sonunda onun sonsuza dek kaybolacağı bir labirent olmuştur artık. Bir dava adamı: Necip Fazıl Kısakürek 🔹 ▪ Bay C'nin İstanbul'da vakit geçirdiği semtleri, mekânları mercek altına alırsak ağırlıklı olarak Avrupa yakasında Beyoğlu, Nişantaşı, Karaköy, Taksim civarlarını görürüz. ▪ Nişantaşı'nda yaşayan, Maçka'da da sanat atölyesine sıkça uğrayan Bay C, dönemin sanat camiasının toplandığı bu mekânların müdavimidir ancak oralara ait değildir. Hatta oradakilerle derin ilişkiler kurmaktan kaçınır. 'Sıra Serviler Caddesi': Asfalt, üst üste beton yapılar, otomobiller sürüsü, hızlı yürüyen insanlar sürüsü... Bu yolun servili olduğu zamanlar da insanlar böyle mi yürürdü? 🔹 ▪ Semt üzerinden şehir eleştirisi yapılan bu satırlarda bilinmeyen güzel geçmişin hayaliyle kıyas yapılır. Şehrin bugün hızlı, gri ve kalabalık halinin Bay C'nin zihnindeki tezahürünü görürüz. ▪ Romanın genelinde şehrin kalabalığı Bay C'nin yalnızlığının büyüklüğünü vurgulamak için zemin olarak kullanılır. Modern Türk edebiyatının öncüsü: Yusuf Atılgan 'Bu şehirde en sevmediği yer, Tophane caddesiydi. Belki vapur düdüklerinin çağrısından korktuğu için, belki de bu yoldaki fakültede geçirdiği sıkıcı günlerin etkisiyle sevmiyordu. Oysa Yüksekkaldırım'ı severdi. Devetüyünün oradan çıkacağı umulurdu.' 🔹 ▪ Mekânı hatıra bağlamında şehri değerlendiren Bay C. Tophane'yi sevmeyişine sunduğu nedenlerle aslında hayatı hakkında da bilgi verir. Aynı çevre içinde bazı yerlere belli duygularla yaklaşan kahramanın bu tutumu, şehirle derin bir bağı varmış gibi hissettirse de aslında mekânlar yalnızca iç dünyasını yerleştirdiği devasa dekorlardır. 'Tam ötekine geçmeyi düşündüğü sıra Kuledibi'nden Şişhane'ye çıkan yola saptı. Bu yolu tanıyordu. Bugünün hep tuhaf tesadüflerle yüklü olduğunu düşünür düşünmez, içinde eskiden burada geçmiş, hatırlasa sevineceği bir şeyi unuttuğu duygusu belirdi. Hatırlayamıyordu. Bir gün canı sıkkın, tramvayla geçerken bu sokağı görmüş -öteki ucundaki yangın kulesiyle asfaltın zıtlığı avutacak gibiydi- ilk durakta inip ona gitmiş, ama hiçbir şey değişmemişti. Bu değildi. Unuttuğu bambaşka bir şeydi.' 🔹 ▪ Şehirdeki her mekân, kahramanın arayışının tanığıdır. Aradığı, unuttuğu somut bir şey değildir. Verdiği tariflerle bizi 1950'lerin İstanbul'unda Beyoğlu-Taksim dolaylarında dolaştıran yazar, mekân hatıra ilişkisini burada da sürdürür. Ancak unuttuğu yahut aradığı her neyse içinden çıkmadığı o çemberin içinde değildir. Kendisi de bunu vurgular. Yusuf Atılgan'ın ilk romanı: Aylak Adam 'Bir kadın çocuğu dövdü. Dayak yiye yiye bu şehirde yaşamayı öğrenecekti. Hep tetikte olacaktı. Yasaktı dalgınlık. Daldı mı, büyük şehir insanı kornalar, çanlar, küfürler, gıcırtılar, çarpmalarla kendine geliyordu. Güler'e baktı. Onlar da mı dalmıştılar. Yoksa bu şehir onları da mı kendilerine getirecekti?' 🔹 ▪ Büyük şehrin insanı hem örseleyen hem de güçlendiren yanlarına, döven kadın dövülen çocuk ilişkisi üzerinden değinen yazar, büyük şehrin hep tetikte hissettiren trajedisine parmak basar. ▪ Ufak dalgınlıklara yer olmayan bu şehir, hem somut olarak hem de duygusal olarak insanı hırpalar. ▪ Rahat bir hayatı olsa da Bay C, içindeki huzursuzluğa şehrin kötü yanlarını da ekler. ▪ Diğerlerinin aynı şeylerden ürküp aynı rüyalardan uyanacağı fikriyle mekândan mekana insandan insana geçen Bay C, asıl bulacağını yitirmesine sebep olan bu şehri terk etmese de susmaya karar vererek Tutunamayanların Turgut'u gibi sosyal bir intihar gerçekleştirir. Son sözleri ise şunlar olur: 'Sustu. Konuşmak gereksizdi. Bundan sonra kimseye ondan söz etmeyecekti. Biliyordu; anlamazlardı.'