Bir hikaye iki şair: Fuzuli ve Sezai Karakoç’un Leyla ile Mecnun’u

Türk, Fars ve Arap medeniyetinde avamdan havasa kadar bütün kültür tabakalarında Leyla ile Mecnun birer aşk kahramanı olarak tanınır. Üç kültürün şairleri de bu kadim hikayeden kendi üslupları ve bakış açılarıyla bir mesnevi geleneği oluşturmuşlardır. İran edebiyatında Leyla ile Mecnun hikayesini konu alan ve en eski eser olma özelliğini taşıyan Nizami'nin Leyla ile Mecnun adlı mesnevisi, diğer kültürleri de çok etkilemiştir. İran ve Türk edebiyatlarında Leyla ile Mecnun eserlerinin temel kaynağı Nizami'nin yazdığı bu eser olmuştur. Aşk ve ıstırap şairi: Fuzuli Edebiyatımızda kırkın üstünde Leyla ile Mecnun mesnevisi yazılmıştır. Bu mesnevilerin içinde şüphesiz ki Fuzuli'nin yazdığı Leyla ile Mecnun, 'en mükemmel' örnek olarak kabul edilmiştir. Divan şiirinin en iyi şairi Fuzuli'den 30 anlamlı söz 'Ey neş'et-i hüsni aşka te'sîr kılan Şairlerin her daim övdükleri ve aşılmaz olarak baktıkları Nizami'nin Leyla ile Mecnun eseri, Hayali ve Yahya Bey'in dediği gibi Fuzuli'nin mesnevisi ile daha üst seviyeye çıkarılmıştır. 'Böyle bir eseri Türk diliyle ancak sen yazarsın' diyen Hayali ve Yahya Bey'in haklı çıkması ise ilgi çekici bir dipnottur. 'Ben anınım ol benim ezelden Fuzuli'nin Leyla ile Mecnun'u pek çok araştırmacı için 'beşeri' ve 'evrensel' kabul edilmiştir. Didaktik özellik ve misyon taşımamakla birlikte, estetik kaygıyı sonuna kadar barındıran eser, Leyla ile Mecnun arasındaki mecazi aşkı, ilahi eksene oturtmuştur. İslami geleneğin en gür sesi; Sezai Karakoç Leyla ile Mecnun'un girişindeki ikinci kıtada şair, mecaz yolu dediği edebiyat ile hakikatleri ve sırları açıklamak istediğini belirtmiştir: 'Dutsam taleb-i hakîkate râh-ı mecâz Leyla, 'Allah'ın sıfatlarını', Mecnun ise 'Allah'ı arayan ve O'n ulaşma yolunda meşakkatlere katlanan insanı' temsil etmektedir. Fuzuli, eserin ön sözü olarak adlandırılan 'Dibace'de Leyla'yı 'hakikat sırrının'; Mecnun'u ise 'insan ruhunun' bir sembolü olarak kullandığını belirtmiştir. Sezai Karakoç kimdir? Sezai Karakoç'un hayatı… Fuzuli, eserinin 'Sakiname' bölümünde devrinin ve eski devirlerin şiir anlayışını değerlendirmiş, bütün tepkilere rağmen şiirin itibarsızlığını yazacağı bu eserle değiştireceklerini iddialı bir şekilde ifade etmiştir. 'Ol kızlar içinde bir peri zat, Fuzuli, eserinin başlangıcındaki 'Sebeb-i Telif' kısmında 'Anadolu'dan birkaç zarifin' kendisine 'Leyla ile Mecnun, Acem'de çoktur. Türkler arasında bu efsane yoktur. Bu destanı yaz, bu eski bahçeyi tazele' dediklerini ve kendisinin de bu öneri üzerine eserini yazmaya başladığını belirtir. Fuzuli, eserinin son kısmında yer alan 'Kitabın Yazılması' bölümünde, aynı hususu yeniden belirterek eski hikayeyi canlandırma amacıyla yazdığını ifade eder. Şair, 'hikayenin Leyla-Mecnun adını aldığında vahdet işaretleri ortaya çıktığını ve vahdette tamamlandığını' belirtmiştir. Bu sebeple eserdeki hakim atmosfer ilahi aşk ve vahdete ulaşma noktasında oluşturulmuştur. Sezai Karakoç'un şiirlerinde yaşadığı toplumun zarif anlatımları 'Derler seni, aşka müptelasın, Fuzuli'den yüzyıllar sonra modern Türk edebiyatının en önemli simalarından biri olan Sezai Karakoç da yazdığı Leyla ile Mecnun adlı eserinde aynı konuyu işlemiştir. Henüz 19 yaşındayken yazdığı Mona Roza şiiri için 'modern anlamda bir Leyla ile Mecnun hikayesiydi', nitelemesi yapılmıştır. Bunun yanında olgunluk döneminde yazdığı Leyla ile Mecnun aşk klasiğini yeniden modernize etmesi, edebiyatın gelenekten nasıl istifade edebileceğini göstermesi bakımından önemlidir. 'Mensiz çekip ahlar figanlar, Diriliş dergisinde bölümler halinde yayımlanan Leyla ile Mecnun şiirleri, daha sonra 1980 yılında çıkan Şiirler 6'da toplu olarak yer almıştır. Fuzuli, Nizami'yi aşmak zorundaydı, Sezai Karakoç'un da Fuzuli'nin Leyla ile Mecnun mesnevisinin üzerine bir şeyler koyması gerekiyordu. İşte bu düşünceyle Sezai Karakoç, klasik edebiyatın geleneksel anlayışı ve kalıplarıyla yazılan bu eseri, modern bir söylemle yeniden inşa etmiştir. Günümüz Türk edebiyatının önemli şairlerinden olan üstat Karakoç, gelenekten yararlanma meselesinde Atilla İlhan, Beşir Ayvazoğlu, Enis Batur, Hilmi Yavuz gibi şairlerin yer aldığı anlayıştan öteye gitmiştir. Leyla ile Mecnun adlı aşk hikayesini yeniden yazması dikkate değerdir. 'Arz eyle ki ey vefalı dildar, Karakoç, malzemesini edebi gelenekten seçmiştir. Bu gelenek Fuzuli'nin yazdığı Leyla ile Mecnun ve öncesinde yazılmış tüm Leyla ile Mecnunları kapsar. Okura tanıdık gelen olguları sunan Karakoç, bir yandan yeni anlamlar ürettiği gibi bir yandan da hikayenin kökenindeki eski göstergeleri okuyucuya sunmuştur. Karakoç'un Leyla ile Mecnun eseri, geçmiş ile gelecek arasında bir yerde durmaktadır. Mecnun eski bir kahramandır, ama modern toplumların kahramanı olarak yeni bir bağlamda durarak bir yandan eskiyi hatırlatır, bir yandan da farklı söylem noktasında 'yepyeni bir Mecnun' imgesiyle karşımıza çıkar. Karakoç, eserinde Leyla ile Mecnun'un yazıldığı mesnevi şeklini ve mesnevinin içinde yer alan, gazel, münacat, na't, miraciye gibi türleri tercih etmemiş bunun yerine çağdaş edebi türlere başvurmuştur. Fuzuli ve onun gibi meşhur şairlerce tasarlanarak gelen ve adeta kalıplaşan metin, Karakoç tarafından yeniden tasarlanmış ve devrin koşullarına göre parçalara verilen önem, değişikliklere tabi tutulmuştur. Söz gelimi, Fuzuli'nin hikayesinde 1500'lü yılların Bağdat merkezli hayat ön plandayken, Karakoç'un hikayesindeki ana unsur 1900'lü yılların sonundaki İstanbul merkezli hayattır. Her edebi metnin temel anlatım örgüsünü o metnin yazıldığı dönemin tarihi ve kültürel ortamı belirler. Fuzuli ve Karakoç'un tarihi ve edebi ortamında farklılıklar bulunması, elbette hikayeye ve hikaye kahramanına yüklenen misyonu da değiştirmiştir. Sezai Karakoç'un da ifade ettiği gibi Leyla ile Mecnun hikayesi 'herkes için değişik ve ayrı dozda bir otobiyografyadır, herkesin yüreğinden geçen bir coğrafya , herkesin yaşadığı bir iç tarih, bir panorama, topografyadır.' Bu sebeple de Fuzuli ve Karakoç'un Leyla ile Mecnun'u iki ayrı şaheser olarak karşımızda durur…

Bir hikaye iki şair: Fuzuli ve Sezai Karakoç’un Leyla ile Mecnun’u

Leyla ile Mecnun mesnevileri