Çocuk edebiyatı nedir? Çocuk gözünden romanlar listesi...

İnsan kişiliğinin temellendirilmesinde çocukluk dönemi önemli bir role sahiptir. Bu noktada çocuğun her yönüyle nitelikli bir birey olarak yetişmesi için çocuk edebiyatına büyük bir pay düşer. Sözlükte çocuk, 'Bebeklik çağı ile ergenlik çağı arasındaki gelişme döneminde bulunan insan' olarak geçer. Edebiyatın edep kökünden gelmesi ve muhatabının da insan olması bu tanıma ayrı bir değer katar. Çocuk edebiyatı metinleri bütün dünyada olduğu gibi bizde de önce sözlü gelenek içinde oluştu. Daha çok dini ve milli kaynaklara dayanan bu metinler sonradan derlenip yazıya geçirilerek çocuk edebiyatının temelleri atılmış oldu. Fakat destan, masal, efsane, halk hikâyesi, hayvan hikâyeleri, bilmece, ninni, tekerleme ve manilerden oluşan bu zengin malzeme, yazılı anlatımın gelişmesi ile eski önemini kaybetmeye başladı. Çocuk edebiyatı okuma kültüründe önemli bir yere sahip olduğu için, okuma alışkanlığı kazanımına da büyük etkisi vardır. Çocuklara ayrıca farklı deneyimler kazandırır; başka insanları, yerleri ve zamanları yaşatır, kendi dünyalarını anlama ve yorumlama olanağı sağlar. Problem çözme becerilerini geliştirir, insan davranışının iç yüzüne ışık tutar ve anlayış kazandırır, duygu paylaşımı sağlar, merhamet duygusunu geliştirir. Çocuk kitapları, biçimsel özellikleri (dış yapısı) ve içerik özellikleri (içyapısı) açısından çeşitli kriterlere uygunluğu çerçevesinde değerlendirilir. Biçim açısından değerlendirirken; kitabın boyutu, kâğıdın cinsi, yazının puntosu (boyutu) sayfa düzeni, resimler dikkat edilmesi gereken hususlardır. Kitabın boyutu kolay okunur olmasına fırsat vermeli, kitap hacim ve ağırlık yönünden taşınabilir olmalıdır. Çocuk kitaplarında kaliteli bir kâğıt kullanılmadığı zamanlarda kullanılan renklerin baskı kalitesinin düşmesine, yazıların iyi okunmamasına ve kolay yırtılmasına sebep olur. Bu durum okuma alışkanlığını olumsuz yönde etkileyerek okuma isteksizliğine sebep olur. Bu nedenle kullanılan kâğıt mat, dayanıklı, birinci veya ikinci hamur kâğıt olmalı. Sayfa düzenlemesi açısından çocuk kitaplarında okunabilir genişlikte satır aralığının olması, sayfaların tek sütun olarak düzenlenmesi okuma sürecini kolaylaştırır. Harf boyutu 1,2 ve 3'üncü sınıflar için 12 puntodan büyük olmalı; 4 ve 5'inci sınıflarda 10 puntoluk harfler kullanılmalıdır. Görsel içerik açısından kitaplardaki resimlerin konuya uygun, sayfa düzeninde de birlik ve bütünlüğü sağlaması gerekir. Resimler içerik açısından da açıklayıcı, yorumlayıcı, eğlendirici ve en önemlisi estetik değere sahip olmalıdır. Görsel içeriğin yoğunluğuna bakılırsa okul öncesi ve okumaya yeni başlayanlar için kitabın dörtte üçünün, 8 yaşının üzerindeki çocuklar için kitabın dörtte ikisinin resim, 10 yaşının üzerindeki çocuklar için kitabın dörtte biri resimli olmalıdır. Sağlam, çocuğun hoşuna giden çekici bir kapak ve cilt, eserin okunma ve uzun süre saklanma şansını arttırır. İçerik açısından değerlendirirken; kitabın teması, konusu, kahramanı, anlatım dili ve kurgu planının çocuğun gelişimine uygunluğu ve katkısı üzerinde durulmaktadır. İşlenecek tema açısından sevgi, saygı, doğa bilinci ve etik değerlere yer verilirken, yazar ve okur arasındaki bir duygu ve düşünce alışverişi yapılırken eserlerde politik ve ideolojik güdümlülüğe yer verilmesi gerekir. Evrensel değerlerin kitaplarda yer alması çocuğun dünya görüşünü genişletir. Çocuğun okuduğu kitaptaki kahramanlarla özdeşim kurduğu biliniyor. Bu nedenle, kahramanların fiziksel ve ruhsal portreleri güçlü bir biçimde çizilmeli. Dil sade, günlük kullanıma uygun olması; cümlelerin de kısa ve anlaşılır olması gerekir. En temelde verilmek istenen iletiler öğüt verici olmamalı, değişik olaylar arasında neden sonuç ilişkisi kurmaya yardımcı olmalı, çocuğun esnek düşünmesini sağlamalı, yaratıcılığını destekleyip öğrenmeye karşı güdülemelidir. Yükseköğretim Kurulu başkanlığı ve Mili Eğitim Bakanlığı 1996 yıllarının başlarında eğitim fakültelerinde öğretmen yetiştirme programlarını yeniden ele alıp düzenledi. 1998 yılından itibaren çocuk edebiyatı, eğitim fakültelerinde; okul öncesi öğretmenliği anabilim dalından başlanarak, sınıf öğretmenliği, sosyal bilgiler öğretmenliği, Türkçe öğretmenliği ve işitme engelliler öğretmenliği anabilim dallarında zorunlu ders ve edebiyat fakültelerinde; Türk dili ve edebiyatı anabilim dalında seçmeli ders olarak okutulmaya başlandı. Mesnevi'de yer alan hikâyeler dil ve anlatım, eğitimsel yönü, sembolik ve mizahi öğelerle çocuklar açısından oldukça dikkat çekici niteliklere sahiptir. Her ne kadar alegorik bir anlatıma sahip olsa da Mesnevi, yetişkinler için yazılan bir kitaptır. Mesnevi'nin kazandırmak isteği birtakım değerler eğitimi, öykülerde işlenir. Eserdeki hikâyelerin işledikleri temalara bakacak olursak başlıcaları; doğruluk, alçak gönüllük, kibir, iyilik, kötülük, manevi saygı, fedakârlık, çalışkanlık, dostluk, adalet, şükretme, olgun davranma, sabır, mutluluk, cimrilik-cömertlik ve dini mesajlardır. Mesnevi'de işlenen temalar, çocukların kişisel gelişimlerinin yanında toplumla olan ilişkileri açısından da olumlu kazanımlar verir. Mesnevi, çocuğu; iyiye, doğruya, güzele, hoşgörüye yönlendiren mesajlar içerir. Eser, yalnızca didaktik unsurlarıyla ön planda değil, çocukların merak duygusunu kamçılayacak pek çok öyküyle de karşımızdadır aynı zamanda. Mesnevi ahlak kitabı olarak bilinmesine rağmen içerdiği tema zenginliği ile neredeyse her konuya değinir. İşte hayatı çocukların gözünden anlatan romanlar... 'Hoşça git,' dedi tilki. 'Vereceğim sır çok basit: İnsan ancak yüreğiyle baktığı zaman doğruyu görebilir. Gerçeğin mayası gözle görülmez.' Küçük Prens unutmamak için tekrarladı: 'Gerçeğin mayası gözle görülmez.' Küçük Prens (Saint-Exupéry 1943), bir çocuğun gözünden, yetişkinlerin değer yargılarını inceden alaya alır. Dünya edebiyat tarihinin en önemli eserlerinden biri olan Küçük Prens, 250'den fazla dile çevrilip 11 kez filmi çekildi. Antoine de Saint-Exupery'nin bu başyapıtı, 140 milyondan fazla satıldı. Kitap, sadece çocuklara nasıl 'yetişkin' olunacağını değil aynı zamanda yetişkinlere de nasıl 'iyi' yetişkin olması gerektiğini hatırlatır. Küçük Prens, B 612 diye bilinen bir asteroidden gelmektedir. Gezegeni hakkında bilgi verirken şunları söyler: 'Bu asteroidi ilk kez 1909 yılında bir Türk gökbilimci gözlem yaparken görmüş. Bu buluşunu hemen Uluslararası Gökbilimi Toplantısı'nda büyük bir heyecanla sunmuş, ama adamcağız şalvar, cepken ve fes giyiyor diye onun söylediklerine hiç kimse değer vermemiş. Büyükler böyledir işte...' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın… ''Sakın kimseye bir şey anlatma, herkesi özlemeye başlıyorsun sonra.'' J.D. Salinger'in tek romanı 'Çavdar Tarlasında Çocuklar – The Cather in the Rye' (1951), ergenlik döneminde olan on yedi yaşındaki bir gencin bocalama evresi ve hayata adaptasyon sürecini anlatılır. Sallinger, ilk ve tek romanında kısaca diğer hikâyelerinde yer alacak olan aileden, bir çocuğun kendi çocukluğuna duyduğu özlemden ve bireysel yalnızlıktan bahseder. Holden, okuldan atılmış bir gençtir. Noel öncesi New York'da geçen birkaç avare gününü, yaşadığı çelişkileri, insanlara ve hayatı kavrama çabası, insanlarda gördüğü yapaylıktan tiksinmesini anlatıcı ağzından verir. Holden'in iç dünyası ile dış dünyadaki yaşadığı çelişkiler üzerinden roman kurgulanmış. Holden'in özünde şeffaflık, kendi olma ve masumiyet vardır ama yaşamda mücadelede tam tersi bir davranış kalıbına tanık olur, iki kutup arasında kendine yol çizmeye çalışan bir ergenin kıvranışına, kendi yaşamıyla toplum yaşamı arasındaki çelişkiye dikkat çekilir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın… 'Başka insanların yüzüne bakabilmek için ilk önce kendi yüzüme bakabilmeliyim.' 1960 yılında yayımlandığından bu yana bütün edebiyatseverlerin gönlünde özel bir yer edinen, Pulitzer ödüllü Bülbülü Öldürmek Amerika'nın güneyinde yaşanan ırkçılığı ve eşitsizliği bir çocuk kahramanın, Scout Finch'in gözünden anlatıyor. Harper Lee, kullandığı yalın ama çarpıcı dil aracılığıyla adalet, özgürlük, eşitlik ve ayrımcılık gibi hâlâ güncel temaları, Scout'un büyüyüş öyküsüyle birlikte dokuyarak, iyilik ve kötülüğü hem bireysel hem de toplumsal düzeyde mercek altına alıyor. Harper Lee'nin Bülbülü Öldürmek (1960)'inde, sekiz yaşındaki Scout, önce Güney'in bir temsilcisi olarak karşımıza çıkar. Romanın başlarında Güney'in darkafalılığını ya da sınıf kibrini, hatta ırkçılık izlerini görebildiğimiz Scout, babasından öğrendikleriyle ve babası bir zenciyi savunduğu için maruz kaldığı ırkçı saldırıların etkisiyle bu genel kültürel etkiden sıyrılacaktır. Öğrenilmiş olanlar bir yana bırakıldığında önyargısız bir şekilde dünyaya bakacak, örneğin haksız yere suçlanan zenci için acı duyabilecektir. Çocuk anlatıcı bunu başarmakla kalmaz, bizi aynı zamanda kendi önyargılarımızı ve değerlerimizi sorgulama noktasına getirir. Yazarın hikâyesini bir çocuğa anlattırmasında kuşkusuz rolü olan bir faktördür bu. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın... 'Hepimizin elinde birçok nimet var ama çoğumuz değerini bilmiyoruz.' Oliver Twist, düşkünler evinde dünyaya gelmiş ve yetim kalmış bir çocuktur. Daha fazla yemek isteme cesaretini gösterdiği için düşkünler evinden kovulur ve bir cenaze levazımatçısının yanına girer. Orada da kötü muamele görünce kaçar, ama bu kez de yankesici Fagin ve çetesinin eline düşer. Yeraltı dünyasının acımasız ortamında korkunç Fagin'in pençesinden kurtulmak için akıl almaz serüvenlere atılan Oliver'ı hiç ummadığı bir gelecek beklemektedir... 1830'lardan sonraki İngiliz edebiyatında Charles Dickens'in 'Oliver Twist'i (1838) ilk çocuk bakış açısıyla yazılmış romandır. Bu romanda Victoria dönemi İngiltere'si proleterleşmesini, emekçi sınıfın yaşadığı kent kıyılarında yığılmasını, eşitsizliklerin derinleştiği, yoksulluğun arttığı Londra sokaklarında gezdirirken güçlü olmayan çocukların, yaşlı ve kadınların fazlasıyla hırpalandığı bu toplumu çocuk bakışıyla gözlemler. 1850'de yazılan 'David Copperfield'de yazar kendi çocukluğunu anlatmıştır. Çocukluk dönemiyle başlayan roman gençlik ve yaşlılık dönemiyle devam eder. O günkü Victoria döneme dair akıcı bu romanda yine mutsuz yaşanan çocukluk okuru yüreğini sızlatır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın… 'Bazen bir gözü yummak, o gözle bakmaktan daha etkili olur.' 19. yy'da, İngiltere'de bir efsane gibi okurlarını büyüleyen Charles Dickens, dünya edebiyatının dâhileri arasında sayılır. Ülkesinde kimsesiz çocukların çektiği acılardan çok etkilenen yazar, hemen hemen kaleme aldığı her eserde çocukları merkeze taşımıştır. Charles Dickens, Büyük Umutlar (1860)'ın unutulmaz kahramanı Pip'in gözünden, yetişkinlerin dünyalarıyla ve değer yargılarıyla alay eder. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın...