Dilimize Yerleşmiş 10 Uydurma Kelime

Araç ◼Yıllardır kullandığımız araç kelimesinin aslında uydurulmuş olduğunu ve ek bakımından hatalı olduğunu biliyor muydunuz? Vasıta anlamında kullanılan araç kelimesi 'ara' isim köküne gelen ve dilimizde olmayan '-ç' ekinin birleşimi ile türetilmiştir. Fakat dilimizde '-ç' eki yoktur. ◼Tokaç, güleç gibi kelimelerle benzetilse de bu kelimelerde bulunan ve kalıplaşmış '-aç,-eç' eki canlı bir ek değildir. Kelimedeki etkisi ve fonksiyonu net olmayan bu eklerden yola çıkılamaz. Bu yüzden araç kelimesi sonradan uydurulmuş ve dil bilgisi açısından yanlış bir kelimedir. Kısaltmalar sözlüğü Koşul ◼Şart manasında kullanılan bu kelime hem şekil hem anlam açısından hatalıdır. Türkçe'de '–ul' yahut '-l' eki olmadığı için kumul, çökül gibi bir iki kelimede örneği görülse de bu ek yaşayan, aktif olarak kullanılan bir ek değildir. Ayrıca bu ek, fiillere değil isim köklerine gelmelidir. ◼Koşul '-koş' fiil kökünden gelir. Hayvanı çekeceği vasıtaya bağlamak manasında kullanılan bu kelime sonradan adımları hızlandırıp bir yere ilerlemek anlamı kazanmışsa da kelimenin asıl anlamı yukarıdaki gibidir. ◼Koşul kelimesinin koşmak ile ilgisi de şart koşmak deyiminden gelir ki koşmak burada yardımcı fiil olarak kullanılır. Yani burada şart anlamını veren koşmak kelimesi değil. Koşmak ile yeni bir kelime türetilse bile bu kelimenin koşmak kelimesinin asıl anlamına bağlanması gerekir. Dil bilgisi bakımından uydurma olan bu kelime mana olarak yanlıştır. Birey ◼Dilimizde şu an aktif olarak kullanılan bir '–ay –ey' eki yoktur. Kuzey, güney gibi halk ağzında bulunan ve Eski Anadolu Türkçesi devresinde görülen kalıplaşmış kelimelerdeki bu ek de yön ifade ediyor yani fert, kişi anlamına gelecek bir özne ilgisi kurmuyor. ◼Yine benzer bir çaba ile yapılan deney, uzay gibi kelimeler bu eklerle ilgili bir karmaşa çıkarıyor çünkü 'uzamaktan' uza gövdesine getirilen –ay eki değil –y ekidir. Yukardaki kalıplaşmış örnekleri düşünürsek böyle bir ek varsa bile bu ek isim köküne gelmelidir. Keza deney kelimesine de baktığımızda da 'denemekten' dene gövdesine gelen bir -y eki mevcut. Bu durum kafa karıştırıcıdır çünkü bir ek hem isme hem de fiile gelemez. Birey kelimesi bir kişi kastedilerek türetilmeye çalışıldıysa bile hem anlam olarak hem de dil bilgisi açısından hatalıdır. Sıkça karıştırılan kelimeler Soycul Asil manasında kullanılan anlam ve dil bilgisi bakımından hatalı olan bu kelime, fonetik olarak da hoş değildir. Zaten alternatifi ve doğrusu olan soylu kelimesi varken bu kelimeye ihtiyaç duyulması anlamsızdır. 'Balıkçıl, tavşancıl' gibi kelimelerde görülen, -cıl eki canlı bir ek olmamakla birlikte 'balık yiyen, tavşan yiyen' manasına gelir. Yani soy kelimesi ile birleştiğinde soy yiyen gibi saçma bir anlam ortaya çıkar. Adamcıl ◼Yukarıda bahsettiğimiz -cıl eki ile türetilen bu kelimenin ifâde ettiği mânâ soyculdan da farklıdır. ◼Şemseddin Sami Kamûs-ı Türkî'de bu kelimenin anlamını «adam yiyen, adamdan ürken vahşî; fazla ünsiyet dolayısıyla insanın üzerine gelen hayvan» şeklinde vermiştir. ◼Günümüz sözlüklerinde adamcıl kelimesine verilen mana «insandan ürkmeyen, insana alışmış olan, insana sokulan» şeklindedir. Kelimenin eski manası ile yeni manası arasında büyük bir tezat doğmuştur. Mesela, Mehmet Akif kelimeyi «insandan kaçan, vahşî» manasında kullanmıştır. Yaşam ◼ Yaşam kelimesi de yanlış bir türetme çabasının sonucudur. Bu kelimedeki yanlışlık ekin şekil olarak uymaması ile ilgili değildir. Ekte anlam ve gramer fonksiyonu bakımından hata vardır. ◼ Dilimizde aktif olarak kullanılan bir '-m' eki bulunmakla beraber bu ekin ifade ettiği anlam sınırlıdır. ◼ Bu ekle daha çok fiillerden hareket ismi yapılır. Bunlar bir kerede gerçekleştirilen iş ve hareketi gösterirler. Yaşantı ◼ Yaşantı kelimesi türetilirken ekin fonksiyon ve manasına dikkat edilmemiştir. Bu '-ntı' eki ile daha çok anlamı hoş olmayan, bayağı sayılan kelimeler türemiştir. Süprüntü, kaşıntı, kuruntu, bulantı, kusuntu, çarpıntı, sıkıntı, kırıntı gibi. ◼ Üstelik bu kelimelerde kullanılan -ntı aktif kullanılan bir ek değildir. ◼ Canlı olmayan ve olumsuz manada fiilden isim yapan '-ntı' ekiyle türetilen 'yaşantı' kelimesi hayat şartlarının yahut hayatın değil, olsa olsa kötü bir yaşam tecrübesinin karşılığı olabilir. ◼Telaffuzu da hoş olmayan bu kelimeler yerine hayat dışında yaşayış yahut yaşama kelimeleri nüans farkı göz önünde bulundurularak kullanılabilir. Arapçadan Türkçeye geçen 30 kelime İmge ◼'Hayâl, tasvir, şekil, imaj' anlamında kullanılan imge kelimesi Fransızca'ya benzetilerek uydurulmuştur. Türkçe'nin hiçbir döneminde ve hiçbir metninde imge kelimesi görülmez. Türkçe'de 'im' diye bir kelime bulunmakla berâber, bu kelime 'işâret, nişan, iz, alâmet, parola' anlamına gelmektedir. ◼ Çok az kullanılan '-ga, -ge' eki ise mevcut değildir. Sâdece başka, özge gibi bir iki kelimede görülen bu cansız ekle elbette yeni kelime türetilemez. ◼ Aslında im kelimesi 'hayâl, tasvir' mânâsı ifâde etmez. İmge kelimesi, 'hayâl, şekil' manasına gelen Fransızca 'image' kelimesinden, ortadaki 'a' harfi atılmak suretiyle meydana getirilmiştir. Simge ◼Simge kelimesi ise imge'ye benzetilerek türetilmiştir. Simge 'işaret, remiz' yerine kullanılmaktadır. ◼İmge gibi Fransızca signe ve Latince 'işaret, nişan' anlamına gelen signum kelimelerinden serbest çağrışım yoluyla türetilen bu kelime hem ek alış biçimi hem de anlam bakımından hatalıdır. ◼İmge kelimesine kök olarak gösterilen ve 'iz, işaret, remiz' anlamına gelen Türkçe 'im' kelimesi varken neden simge kelimesini türetmeye ihtiyaç duymuşlar bu da bir başka soru işareti. Edebiyatta postmodern teknikler Uygar ◼Nasıl türetildiği açıklanamayan, mana ve köken bakımından yanlış olan kelimelerden biri de 'uygar'dır. Uygar medenî, uygarlık ise medeniyet yerine türetilmiş olsa bile bu kelimenin kökü bilinmemektedir. ◼Türkçede fiilden isim yapan '-gar' şeklinde bir ek bulunmadığına göre, bu kelime uydurmadır. Hiçbir metin ve sözlükte bulunmayan uygar kelimesinin, uygur kelimesinden serbest çağrışımla türetildiği, daha doğrusu yanlışlıkla getirildiği düşünülebilir. ◼ Uygur Türkleri Türk kavimleri arasında ilk defa yerleşik hayata geçtiği ve şehir medeniyetinin öncüsü oldukları için, uygur kelimesinin medenî anlamında kullanıldığı kabul edilebilir. ◼Zaten 1934'te yayımlanan Tarama Sözlüğü'nde uygur'a 'medenî, mütemeddin' manası verilmiştir. Arapça şehir anlamına gelen medîne kelimesinden meydana getirdiğimiz medeniyet kelimesi, köken olarak olmasa bile fikren ve anlam olarak Türkçedir. Çünkü Araplar medeniyet kelimesi yerine başka kelime kullanmaktadırlar. Kaynakça: