Distopya edebiyatının en iyi 15 kurgusu

'Mantık istediği kadar sarsılmaz olsun, yaşamak isteyen bir adama direnemez. Hiç görmediği yargıç neredeydi? Hiçbir zaman ulaşamadığı yüksek mahkeme neredeydi?' Dava distopik kurgusunda kendini zirveye taşımış, okudukça insanı girdaba sokan sürrealist izler taşıyan bir eserdir. Eser, sabah uyandığında kendisini sebebini bilmediği bir suç nedeniyle dava edilmiş bulan, Josef K'nın başından geçer. Kafka'nın eserlerinde olayların hiç beklenmedik şekilde gelişip ilerlemesi okuyucuyu bir rüyanın içine sokar. Çaresizliği doruklarınıza kadar hissedeceğiniz bu kitap, vatandaşlık haklarının hiçe sayıldığı, totaliter rejime eleştiri olarak yorumlanır. Nazi Almanya'sına dair bir 'önsezi' düşündürtebilir. Sonu olmayan bu davada Kafka adalet sisteminin yozlaşmasını eleştiren bir eser yazmıştır. Eseri okurken, okuyucuya anlamlandırmak için büyük bir görev düşer. Eser 1962'de Orson Welles tarafından filme uyarlanmıştır. TveK'dan satın almak için tıklayın... 'Bu kadar bunca yakışıklı varlık varıp gelmiş buraya Ne güzel şeymiş meğer insanlık Böyle dünyalıları olan, Yaşasın bu yaman, bu cesur yeni dünya.' Aldous Huxley'nin 1932 yılında yayımlanan Cesur Yeni Dünya, adını William Shakespeare'in 1611 tarihli Fırtına adlı eserinden alır. Ve Fordizm düşüncesinin eseridir. Üretim ve tüketimin adeta bir parçası haline gelen bireyler, metalaşarak kimliksizleştirilir. Bu sistemin bir ürünü haline gelir. Bu gelişen tüketim kültürü ve beraberinde getirdiği yabancılaşma duygusu insanlığın sonunu hazırlar. Bu şekilde devam ederse Cesur Yeni Dünya gerçek olacaktır. Teknoloji insanı o kadar köreltmiştir ki insan, sanatı, edebiyatı adeta unutmuştur. Otoriter yapı her yerde hâkimdir. Şöyle ki insanın doğumundan, ölümüne kadar her adıma müdahale etme hakkına sahiptir. İnsanların dünyaya doğarak gelmediği, her birinin bir kimlik, görevle kimliksizleştirildiği bir düzen vardır. İnsanları sürekli üretmeye ve tüketmeye teşvik eden bir sistem inşa etmişlerdir. Cesur Yeni Dünyalılar, tahrip olan ürünleri tamir etmek yerine yeniden satın almaya iten bir kitle kültürü haline gelmiştir. Düşünmek doğalarına aykırıdır. 'Bu saçma bir soru. Sayılar sonsuzdur, en sonuncu sayı diye bir şey olamaz.' 'Biz' romanı klasik ütopyalardan farklı bir eser olarak adeta kendini okuyucuya çeker. 'Tekdevlet' kelimesi hiçbir ayrılığa müsaade edilmediğinden ayrı yazılmamıştır. Romanın ismi, Zamyatin'in dünyasında birinci şahıs zamirlerinin ortadan kaldırılmasına vurgu yapıyor; 'Biz', birinci çoğul şahısların zamiri olup, diğer zamirleri kaldırarak kimliksizleştirilmek için daha olanaklıdır. Eserde, entegral adlı uzay gemisinde çalışan D-503 adlı mühendisin tutmuş olduğu günlükleri okuyoruz. İnsan doğasından ve tabiatından zorla kopartılmış 'Biz' kalıbına sokulan toplum, renksiz hissizdir. Ütopya sakinlerinin isimleri dahi yoktur, her insan bir sayı ile bilinir. Cam duvarlar arasında yaşayan insanların yaşamı sistem tarafından denetlenip adeta tek bir beden gibi verilen komutları yerine getirmekle yükümlüdür. Çünkü tek bir düşünce, tek bir doğru vardır. Toplumun teknoloji ve bilim konusunda geliştiği, hatta dünya dışına yolculuk yapmanın bile mümkün olduğu bir dünya vardır. Fakat bu dünya bir ütopya değil, karanlık ve korku bir ütopyadır. Zamyatin'in Ütopyasında idam yaygın olarak uygulanır. Eser ile Cesur Yeni Dünya arasında bir benzerlik vardır. Fakat Zamyatin'in distopyası Huxley'in kitabında bulunmayan politik yönü ile ayrılır. TveK'dan satın almak için tıklayın.. 'Ancak, bu bir öyküyse, kafamın içinde bile, onu birine anlatıyor olmalıyım. Bir öyküyü sadece kendine anlatamazsın. Her zaman bir başkası vardır.' Distopya olarak nitelendirilen bu eserin içinde başka bir kavram ile karşılaşıyoruz: 'Üstopya'. Bu kavram, her ütopyanın içinde bir distopya olduğundan yola çıkar. Eserin, aslında rejime karşı bir eleştiri ve arayışı vardır. En temel haklarından biri olan yaşama hakkından bile mahrum bırakılmış, sadece doğurganlık potansiyeli yüksek olanların 'damızlık' olarak komutanların evine alındığı ve diğerlerinin de yaşamak için hizmetçi olmak zorunda kaldığı bir grup kadının hikâyesini anlatır. Bu kadınların ise isimleri dahi yoktur. Eserde, Amerika'da askeri teokrasi hâkimdir. Seçme şansları olmayan bu kadınlar, zor şartlar altında hayatlarını sürdürmeye çalışırlar. Atwood, romanında distopyanın güçlü feminist yönünü ele alarak, eseri 'feminist distopya' sınıfına sokar ve kadını bir meta olarak ele alır. Ayrıca kitap 2017 yılında diziye uyarlanmıştır. 'O zavallı dişi ahmaklar, erkeklerin onlara dayattığı şeyleri neşeyle ve canı gönülden yaparlarsa, erkeklerin bir şekilde mantıklı davranmaya başlayıp onları sevmeye devam edeceklerini sandılar.' 1937'de ilk baskısını yapmasına rağmen sesini pek duyuramamış olan eser, 80'lerden sonra yeniden edebiyat gündemine gelmiş bir distopya eseri oldu. Bu eseri de, Damızlık Kızın Öyküsü gibi feminist bir distopya romanı olarak adlandırabiliriz. Romanda süper güç olarak Nazilerin hegemonyasını görüyoruz. Dünyada sadece Almanlar ve Japonlar var ve bu iki devlet savaşmaz. İktidarda 100 yıl kalan Naziler yalnız faşist bir düzeni değil, aynı anda bir din haline getirdiği Hitler rejimini yaşatır. Hitler ve Almanlar dünya üzerinde kutsaldır. İnsanlar 'Kan Soyu'na göre sınıflandırılır. Kadınlar, bu sınıflandırmaya göre hayvanların aşağısında kalır. Çoğu distopya eserinde olduğu gibi Swastika Geceri'nde de ana karakterin uyanış evresini görüyoruz. Eserin bu kadar ses getirmesinin bir diğer sebebi, yaşanabilecek en büyük zulümlerin en şiddetlisinin, kadınlara yapılacağını hiçbir olumlu öge göstermeyerek okuyucu ile paylaşıyor. Tecavüzün suç olmadığı ve 'Teslimiyet Yaşı'na gelmiş kadının erkeklerin isteklerine boyun eğmek zorunda kaldığını görüyoruz. Kadınlar, erkek çocuğu doğurmakla yükümlüdür, kız çocuk doğuran kadınlar toplumda dışlanır. Eser, bir hiyerarşi çerçevesinde, kadınların kafeslerde yaşadığı bir dünyayı ele alarak toplumsal bilincin oluşum sürecini bizlere gösterir. Bu karamsar düzende sanat adına bir şey yoktur. Ve her şeyin yakıldığını öğrendiğimiz bu yönüyle hikâye, Ray Bradbury'nin Fahrenheit 451'i aratmaz. Böylece geçmişlerini bilmeyen toplum aidiyetini unutarak, kendisine sunulanı kabul etmek zorundadır. 15 Ocak 2018'de yayınlanan 'The Man in the High Castle' adlı dizi bu kurguyu sevenlere örnek olarak sunulabilir. 'Bana neler hissettiğini söyleme. Biliyorum. Ama bak, dayanabileceğin cehennem, aşkının gücü kadardır. Benim asıl dayanamayacağım cehennem, seni kayıtsız görmek olurdu.' Sayfa sayısı ile dikkat çeken bu eser, üç cilt halindedir. Objektivizmin kurucusu olan Ayn Rand, Atlas Silkindi'de, tüm iyi ve yetenekli insanların terk ettiği bir dünyadan bahseder. Bir mühendis tüm dünyanın enerjisini sağlayacak bir motor icat eder. Çalıştığı fabrikanın sahipleri el değiştirir ve yapılan yeni sözleşmede işçilerin ne kadar çalıştığına, pozisyonuna göre değil, ihtiyacına göre para verilmesi söz konusudur. Mühendis fark eder ki insandan sürekli çalışması ve üretilmesi beklenir. Ve insanların iyi nitelikleri yüzünden cezalandırıldığını görür. Motoru durdurmaya karar verir ve olaylar başlar. Her yönüyle kült olmayı hak eden bir eserdir. 'Düşünce suçu ölümü gerektirmez, düşünce suçunun kendisi ölümdür.' Eser bizi birçok yeni kavramla karşılıyor. Bunlardan en çarpıcı olanı 'yenisöylem'dir. Eserde televizyonlardan her anınızın izlendiği, birçok kelimenin yasaklandığı, kitapların imha edildiği, hükümet aleyhine yapılan bir yanlışta yollanılan, her türlü işkenceye maruz bırakılan 101 numaralı oda vardır. Bu dünyada var olma amacı sadece 'Parti' denilen, hükmeden güce ve bu iktidarın başında olan Büyük Birader'e hizmet etmektir. Evren içindeki tüm bilgiler partinin kişilere verdiği kadar sahip olunur. Ve halk da buna inanıp benimsemek zorunda olduğu için değil, bilinçli bir şekilde bilerek inandırılmalıdır. 2 + 2 = 5 dediklerinde bu beştir. Aksini iddia ediyorsanız, Düşünce Polisi bir gün mutlaka çalıp sizi 101 numaralı odaya götürecektir. TveK'dan satın almak için tıklayın... 'Bireyleri birbirine bağlayan tek şey fikirlerdir. Fikirler değişip yayılır, sahiplerinin fikir değiştirdikleri kadar, fikirler de sahip değiştirir.' '21. yüzyılın Cesur Yeni Dünya'sı...'. Kitabın arka kapağında yazan bu alıntı, okuyucuyu kendisine çekiyor. Bir distopya romanı olmasına karşın alışık olduğumuz bir manzara ile karşı karşıya kalıyoruz. ABD Orta 2050'li yıllarda savaşa giriyor, iklim değişimiyle birlikte çevre kirliliği artıyor. Ülkeler, ırklar, insanlar arasında güvensizlik ve iletişimsiz sorunu çıkıyor. Plato isimli varlıklı bir iş adamı felaketi öngörüp, tüm varlık ve parasını başka bir adaya aktarmaya başlıyor. Dünyadaki büyük savaşlar bitene dek sonuna kadar bu adaya yatırım yapıp, kendi kendine yeten bir ülke kurmayı başarıyor, adını da Devlet Republic koyar ve Büyük Deniz Perdesini tamamlayarak devletini kuruyor. Kurulan bu adaya dış dünyadan sadece radyo dalgaları ile iletişim sağlanıyor. Kurulan yeni devlette insanlar dört gruba ayrılıp, yeni doğan çocuklar doğumlarından hemen sonra ailesinden alınıyor ve bir yaşının sonunda yapılan sınavı geçemeyen çocuklar ortadan kaldırılıyor. Savaş ve salgın hastalık tehlikesine karşı, adaya yaklaşan her yabancı yok ediliyor. Ve bir gün son radyo dalgası kesiliyor. Ardından 2025'de bir salgın çıkıyor. Dışarıda ne olup bittiğini bilmeyen halk, artık bir zamanlar onları kurtarmış ve onlara hizmet etmiş olan Devlet'e hizmet etmeye başlıyor. Diğer distopya eserlerinden farklı olarak okuması daha kolay ve akıcı bir dille yazılan eserde, final bölümünde okuyucuyu bir sürpriz bekliyor. Eserde insanlar fikirlerini çarpıştırarak birbirleriyle rekabet ediyor. Devlete başkaldıran adamın hapiste yapay zekâ olan Art ile diyalogları ise kitabın farklı bir yanı. Bu diyaloglar insan olma ve yapay zekânın evrimi şeklinde ilerliyor. Yapay zekâların başkaldırış ile neler yapacağını anlatan 2016 yılında yayınlanan 'Westworld' dizisi bu türü seven okuyucuya önerilir. 'Değişimin ve değişime gereksinimin olmadığı yerde akıl da yoktur.' Bu eser 'zamana karşı koyan' olarak yazar olarak anılır. Wells dünyada popüler olan 'bilimsel yollarla zamanda yolculuk' fikrini ilk ortaya atan kişi olmuştur. Wells 1866-1946 yıllarına bize yolculuk yaptırır ve arkadaş ortamında zaman makinesi fikrini ortaya atar. Kimse ona inanmaz ve güvenmez. Wells bizi adeta bir zaman yolcusu yapar. Kahraman, zamanda yolculuk yapar ve 802701 yılına gider. Ve işler iyice karışır. Gelecekte insan ırkı Eloiler ve Morlocklar denilen iki farklı türe ayrılmıştır. Yazar Simon Nowcomb'tan Karl Marx'a atıflarda bulunur. Kitabı diğerlerinden ayıran fark ise insanların, kimliksizleştirme sonucu robotik davranışlar sergileyen bir yapıya dönüşmediğini gösteren bir düşünce yazısı niteliğinde oluşudur. Kitaptan uyarlama yapılan ve aynı ismi taşıyan 1960, 1978 ve 2002 yıllarında filmler mevcuttur. TveK'dan satın almak için tıklayın... 'Cahilliklerini bilmenin utancı içindeydiler ve bilgisizliklerini nasıl açıklayacaklarını da bilemiyorlardı.' William Golding'in 1954'te yayımlanan eseri yıllar geçse de okurların ilgisini çekmekten vazgeçmeyen, eşsiz eserlerden birisidir. Bir atom savaşı sırasında, güvenli bölgeye götürülen kalabalık bir grup erkek çocuk, uçak kazası geçirir ve ıssız bir adaya düşerler. Yazar, ıssız adayı kullanarak dış dünyadan soyutlayarak karakterlerin iç dünyasına bir yolculuk yaptıran bir toplum alegorisi oluşturur. İlk başta gruplaşma başlar, aralarında lider seçerler. Liderinin bir danışmanı olur ve meclis oluşturulur. Fakat bu oluşturulmaya çalışan demokrasi Platon'un Devletinde söylediği gibi, kaosa dönüşür ve iyi ile kötü karşı karşıya gelir. Ve eser son bölümüyle çocukların birer yetişkin olduğunu göstererek, bizlere en masum olanlarda bile 'masumiyet' kavramını tekrar sorgulatır. Çatışmasız ve kaossuz bir hayatın mümkün olabileceğini bize düşündürür. Sineklerin Tanrısında, yalnız ve medeniyetten uzak olan çocukların iyi içgüdüleri körelip, canavar korkusu ve vahşet duygusu sivrilmiştir. Kitabın sonunda ise, bir kurtuluş olarak görülmesine karşın tekrar savaşın olduğu topraklara dönülmesi bir hayal kırıklığıdır. Ama her zaman önemli olan yardım öneren ellere deniz kabuğunu uzatabilmektir. 1990 yılında filmi yayınlanmıştır. TveK'dan satın almak için tıklayın... 'İyilik içten gelir. İyilik bir seçimdir. Bir insan seçemezse, insanlıktan çıkar...' Burgess şöyle der: 'İngiliz argosunda bir deyiş vardır: Uqueer as a clockwork orange.' Bu deyiş, olabilecek en yüksek derecede gariplikleri barındıran kişi anlamına gelir. Otomatik Portakal adı gerçekte buradan gelir. Eser, Alex isimli şiddet taraftarı bir gencin öyküsü etrafında gelişiyor. 'iyilik ve kötülük' kavramlarını, 'şiddet, suç ve ceza' tabanına koyup inceleyen bir eserdir. Kendine has bir atmosfere sahip olan eser, kin ve nefret dolu anlatımla bu türde öne çıkıyor. Eser suç işleyen bireyleri devletin istediği şekilde tek tipleştirilip, birer otomatik makine haline getirilmesini betimliyor. Yazar okuyucuya, insan iyiliğini, iradesini, adaletini sorgulatıyor. Otomatik Portakal, Anthony Burgess'in aynı adlı yapıtından uyarlanan 1971 yılında yayınlanmıştır. TveK'dan satın almak için tıklayın... 'Aslında körlük, umudun tükendiği bir dünyada yaşamaktır.' Portekizli yazar Jose Saramago bu eserinde, dilinin kurgusunun yanında metinde nokta ve virgülden başka bir noktalamaya yer vermez. Mekân, kişi, yer adı kullanmayarak sıfatlara yer vererek farklı bir anlam katar. 'Bakabiliyorsan gör. Görebiliyorsan, gözle.' cümlesi ile başlayan eserde okuyucuda ana karakter ile birlikte aynı bunaltı, kaos içine girer. Peki ya göremeyen insanlar neden beyaz bir ışık görür? Karanlık olunca gözler görmez. Yazar burada fazla görmekten kaynaklanan bir körlükten bahsediyor olabilir. Nobel ödüllü yazar, eserde bir anda bilinmeyen bir sebeple kör alan insanları ele alıyor. Öyle ki bu körlük, bulaşıcıdır. Bu bembeyaz dünyada tek görebilen doktorun karısı olacaktır. Toplumsal düzenin ve insanoğlunun içinde var olan karanlığa okuyucu kedini, adeta mahkûm ediyor. 2008 yılında Fernando Meirelles tarafından, aynı adla beyazperdeye uyarlanmıştır. TveK'dan satın almak için tıklayın... 'Toplumsal evrim, insanı çatlatacak kadar yavaş gelişiyor, değil mi sevgilim?' Amerika Edebiyatının dünyaca meşhur yazarı Jack London'un Demir Ökçe adlı eseri, işçi ve işçi haklarını temsil eden ve en çok okunan kitabıdır. 'Demir Ökçe' sembolü, oligarşiyi belirtmek için kullanılmış ve proletaryanın ezici yönünü vurgulamıştır. O dönemde bu eserin yazılması ise bir başka çarpıcı özelliktir. Romanda geçen dönemde Amerika Karl Marx'ın kitapları yasaklıdır. Jack London kapitalist sistemi bir sömürge sistemi olarak görüp, emeği hiçe saydığını bizlere realist bir anlatım ile sunar. Bu distopik eser rejimi 'yıkmak, değiştirmek' odaklı olduğundan yasaklanmıştır. Yazar kendi ideal toplum düzenini de bu roman içinde kurgulamıştır. Bir yandan bilim kurgu özelliklerini de taşıyan bu romanda, teknolojik olarak 1906'da estetik ameliyatların sözü bile edilmezken eserde buna dair bölümler geçer. TveK'dan satın almak için tıklayın... '...insanın gündoğumunda giyinirken düşünecek kadar bile zamanı, bir felsefe saati, dolayısıyla da melankoli saati yok.' Fahrenheit 451, 'kitap kâğıtlarının yanıp tutuştuğu ısı derecesi'dir. Amerikan edebiyatının ünlü yazarı olan Ray Bradbury tarafından distopya türünde bir başyapıttır. Daha sonra 1966 yılında François Truffaut tarafından sinemaya uyarlanan eserde kitapların yakıldığı, insanların totaliter liderler tarafından yönetildiği bir dünya anlatılarak, okuyucu bu dünyaya dâhil ediliyor. Bradbury'nin bu eseri yazmaya karar vermesinin hikâyesi ise, bir hayli ilginçtir. Bradbury bir gün, arkadaşı ile parkta dolaşırken polis memuru tarafından durdurulup sorguya çekilir. Bradbury 'Ayaklarımızın birini diğerinin önüne koyuyoruz' diye cevap verir. Bunun üzerine polis memuru 'Pekâlâ' der ve 'Bir daha yapmayın' diye karşılık verir. Bu olaydan sonra, gelecekte yürümenin bile yasak olabileceği bir dünya düşünür. Bunun üzerine distopya kurgusu olan eserini yazmaya başlar. Eserde tüm kitapların yakıldığı, bilgiden uzak tutulan bir toplum yaratır. Bradbury eserde Anka kuşu imgesini kullanır. Anka kuşu ile insan, yaptığı hatalar ile yanıp kül olur fakat küllerinden tekrar doğar. Ayrıca yazar kullandığı diyalog ve dil ile otoriter yapının beraberinde getirdiği iletişimsizliği de betimler. TveK'dan satın almak için tıklayın... 'Yani aklı başında olan herkes buradan göçtüğü halde bizim hâlâ dünyada kalmamız mesela.' 'Android'ler Elektrikli Koyun Düşler mi?' eseri, hem distopya, hem de gelecekte yaşanabilecek bir bilim kurgu eseri olarak değerlendirilir. Romanda üçüncü dünya savaşı sonrasında atmosfer kirliliği ile dünya radyoaktif bir madde ile kaplanır ve insanların başka gezegenlere göç ettiği; karınca gibi sıradan hayvanların bile neslinin tükendiği bir dünya insanlığı bekler. Her şey, Rick Deckard'ın evinde başlar. Deckard neredeyse insandan ayırt edilmesi imkânsız, bir farkı olmayan olan androidlerin, kaçtıkları zaman onları bulup emekli etmek/yok etmekle görevli bir polistir. Kitapta hayvanlara özel bir yer vardır. Hayatta kalmayı başaran çok az sayıda hayvan olduğu için, hayvan sahiplerinin özel bir prestiji bulunur. Hayvan öldüğünde de üreticiler gerçeğinden ayırt edilemeyen elektrikli hayvanlar üretebiliyorlardır. Yapay zekâ sahibi olan bu makineler, insanın duygu düşüncelerini ve hislerini şekillendirebilir. 1982 yılında 'Bıçak Sırtı' olarak sinemaya uyarlanmıştır. Eserin bir başka ilginç noktası ise, 'Mercerism' inanç sisteminin insanları empati duygusu ile birbirine bağlamasıdır. Bu kavram ile androidleri insanlardan ayıran yegâne duygu oluşur. Bu duyguyu sağlayan empati kutuları, insanların birbirlerine karşı ne hissettiğini birebir hissedebiliyor. Distopik olarak sınıflandırılan bu eserde yazar bir taraftan da olayın gelecekte gerçekleşmesinden ötürü korkuyor.

Distopya edebiyatının en iyi 15 kurgusu

Dava - Kafka (1925)