Divan edebiyatı şairlerinin birbirinden farklı meslekleri

Divan şiirine getirilen en ciddi eleştirilerden biri de onun toplumdan kopuk, hayatla ilgisi olmayan, tamamen suni bir edebiyat oluşu iddiasıdır. 📌 Bu düşünce, sadece yeni edebiyatın kuvvetli savunucuları tarafından değil, hayatını eski edebiyat çalışmalarına vakfetmiş önemli araştırmacılar tarafından da dönem dönem dile getirilmiştir. 📌 Fakat genel anlamda bütün edebiyat sanatı dahi göz önünde bulundurulduğunda hiçbir edebiyatın hayattan bağımsız olmasının mümkün olamayacağı hatırlanmalıdır. 📌 Edebiyat hayattan, hayat içindeki varlıklar üzerinden gelişim gösterir. Ekmeğin, göğün şiirinin yazılmadığı bir literatür düşünülemez. Ne kadar hayal mahsulü olursa olsun, her sanat eserinin temelinde sanatkârların tabii ve sosyal çevresinden edindiği izlenimler yer alır. 📌 Sanatkâr bu izlenimlerden aldığı ilhamla geniş ve sınırsız hayal gücünü, bilgilerinin sanatkarlık gücünün kendisine bahşettiği imkanları kullanarak bir potada eritir ve mensup olduğu sanat ekolünün anlayışına uygun olarak bir kalıba döküp eserini meydana getirir. 🔍 Edebiyat hakkında ilginç bilgi Divan edebiyatı şairleri dendiğinde aklımıza ilk gelenleri şöyle bir sayacak olsak, hemen hepimiz Bâki, Fuzûlî, Nedim, Nefî, Şeyh Galip'i zikrederiz. 📌 Hatta bu isimlerin ünlü beyitleri dilimize dolanır. Ancak divan şairleri ne iş yapar, pek bilmeyiz. Sanılanın aksine Osmanlı'da şairlik bir meslek olarak kabul edilmez. 📌 Modern öncesi zamanlarda şairlik geçimi sağlamaya yarayan bir sanat dalı olarak düşünülmediği için her divan şairinin bir mesleği vardır. 📌 Kadı, müderris, kâtip ve şeyhlerin yanında çıkrıkçı ustasından cambaza, kasaptan helvacıya kadar birçok farklı meslek erbabı divan şiirine gönül vermiştir. Zaman zaman bazı şairlere yazdığı şiirler sebebiyle yıllık gelir bağlansa da devletin gösterdiği maddi yardım şairlerin geçimlerine yetecek düzeyde değildi. 📌 Yani bir şair sadece şiir yazarak hayatını idame ettiremiyordu. Çünkü himaye ve ihsan ömür boyu devam etmiyordu. Haminin görevi değişebiliyor, ölüyor ya da şairle arası açılıyordu. 📌 Tüm bu durumlarda şiir ustaları geçimlerini zorlukla sağlıyordu. Aç kalan da oluyordu, açıkta kalan da. Bu yüzden bir divan şairinin birden çok mesleği olabiliyordu. Buna göre, divan şairlerin en önemli bölümünü (yüzde 36) ilmiye sınıfı oluşturuyor. Bunların içinde kadı, naib, kazasker, şeyhülislam, danişmend, müderris ve hoca var. İkinci sırada yüzde 28 ile bürokratlar yer alıyor. 📌 Bu sınıfta ise elçi, emin, kâtip, hâcegân, defterdâr, vezir, kethüdâ, mektupçu, tezkireci, muhâsebeci, memur, kaymakam, reîsü'l-küttâb, vakanüvis, rûznâmeci, mühürdâr, mütevelli, kapıcıbaşı ve valî bulunuyor. 📌 Bunu şeyh ve dervişler takip ediyor. Şeyh, mesnevîhân, türbedâr, neyzenbaşı bu grupta. Ardından oranları aynı olan asker ve en renklileri olan esnaf sınıfı geliyor. 📌 Askerler arasında alaybeyi, beylerbeyi, kaptan-ı derya, kolağası, sancakbeyi, silahtar, silahşor, sipahi, subaşı, yeniçeri ve müteferrika var. 📌 Esnaf zümresinde ise aşçı, ateşbâz, attar, ayakkabıcı, bezzaz, canbaz, cerrah, demirci, hattat, helvacı, kasap, kazzaz, mahyacı, marangoz, remmal, ressam, sahhaf, saraç, sarraf, takkeci, terzi, tüccar, yorgancı. Bunu saray mensupları takip ediyor. Sarayda sadece padişah ve şehzadeler şiirle ilgilenmiyor. Beylikçi, çavuş, çuhadarağası, kapıcıbaşı, mabeyinci, miftahağası, nişancı, odabaşı, kavukçubaşı, teşrifatçı, tüfekçibaşı, vekilharç, mukabeleci, şehnameciler de var. 📌 Muarrif, müezzin, vaiz, müftü, na't-hân ise din adamları zümresi olarak en son sırada. 🔍 Kültür ve medeniyetimize dair 20 ilginç bilgi Bütün tezkirelerde ve biyografik kaynaklardaki divan şairleri incelendiğinde şairler arasında hemen her meslek grubundan insanın olduğu görülmektedir. 📌 Bu durum klasik edebiyatımız için önyargılı bir şekilde sadece bir zümreye ait olduğu yorumunu da geçersiz kılmaktadır. Şairlerin mesleklerine baktığımızda ise detaylı tasnif şu şekildedir: Bir meslekten ziyade doğuştan gelen bir hak veya unvan olarak kabul edebileceğimiz bu hükümdar şairler, diğer saray mensuplarından çok farklı bir statüdedirler. 📌 Osmanlı, Azerbaycan, Kırım veya Özbek sahaları gibi farklı edebi muhitlerde Türk hakanlarının çoğunun şiirle ilgilendiği, önemli bir kısmının da divan sahibi olduğu malumdur. 📌 Avni mahlaslı Fatih Sultan Mehmet, 'Muhibbi' mahlaslı Kanuni Sultan Süleyman, 'Adli' mahlaslı Sultan II. Bayezid, 'Bahti' mahlaslı Sultan I. Ahmed, Sultan II. Bayezid'in oğlu Şehzade Korkut, Fatih Sultan Mehmet'in oğlu Cem Sultan, Kanuni Sultan Süleyman'ın oğlu Şehzade Mustafa, 'Hatayi' mahlaslı Şah İsmail, 'Hüseyni' mahlaslı Hüseyin Baykara, Kırım hanlarından Halim Giray ve Şahin Giray örnek olarak verilebilir. Toplumun ticaret hayatının belkemiğini oluşturan aşçı, attar, basmacı, canbaz, cerrah, demirci, şekerci, helvacı, kasap, marangoz, tespihçi, takkeci, saraç, sahaf, sarraf, hattat, hekim, terzi, iplikçi, hamamcı, bakırcı, kaşıkçı, ciltçi gibi meslek sahipleri, divan şiiri dünyasında şair olarak da karşımıza çıkmaktadır. 📌 16. yy'da yaşamış olan Kandi şekerci; Şehdi helvacı; Zenciri ve Suvari canbaz; Raşid bakırcı; Safayi hekim; Aşki ve Nakşi nakkaş; Naimi reisü'l-küttab; Katibi, Cafer, Azeri, Haki ve Tabii hattattır. 📌 17. yy'da yetişen şairlerden Haşimi saraç; Şami ve Şifayi hekim; Reşid sahaf; Emni, Kaşif ve Hüseyin Can hattattır. 18. yy şairlerinden Natık attar; Fezayi iplikçi; Nabi kahveci; Şehri hamamcı; Şemi helvacı; Vahib basmacı; Zinhi ve Ferecullah sahaf; Esad, Faiz, Tevfik, Hamdi ve Hıfzi hattat; Vasıf, Vahid ve Hayri reisü'l-küttapdır. 📌 Aziz ise devrin en önemli hekimlerindendir. 19. yy'da ise Halus aşçıbaşı; Şarik kaşıkçı; Yesari tespihçi; Hatif çok meşhur bir ciltçi; Abdulhak hekim; Suud ve Hatif sahaf; İzzi ve Kemal hattattır. 📌 Esnaf sınıfı şairlerin küçük bir örneğini teşkil eden bu şairler göz önünde bulundurulduğunda da böyle bir edebiyatın insani boyutu anlaşılacaktır. Asıl mesleği hekimliktir. Osmanlı Devleti'nin ilk reîs-i etıbbâsıdır. 📌 İkinci Murad zamanında ise Edirne'deki sarayda görev alır. Yaşlandığında aktarlık ve hatiplik yaptığı da biliniyor. Çocukluk ve gençlik yıllarını geçirdiği Urfa'da Arapça ve Farsça öğrenir. Bir rivayete göre Yâkub Halife adında bir şeyhe intisap ederek tasavvufa yönelir ve şeyhin çobanlığını yapar. 📌 Başka bir rivayete göre ise arzuhalcilikle meşgulken bir mutasarrıfın dikkatini çeker. Şeyhin ya da mutasarrıfın telkiniyle İstanbul'a gider. 📌 İkinci vezir Damat Mustafa Paşa'nın divan kâtipliğini yapar. Ardından kethüdalığa yükselir. Şeyhü'ş-şuara olarak kabul edilen şair, darphâne eminliği, başmukabelecilik ve mukabele-i süvârî mansıplığı yapmıştır. 📌 Fuzuli'nin Necefte bulunan Hz. Ali türbesinde türbedarlık yaptığı tahmin edilmektedir. 📌 Birinci Ahmed'in iltifatını kazanan Nefî, Dîvân-ı Hümayûn'da maden mukataacılığı yapar. Daha sonra mukataa kâtipliği, Edirne'de mütevellilik, İstanbul'da cizye muhasebeciliği yapar. Balıkesir'de çizmecilikle uğraşırken şiir yazar. Baba mesleğini bırakıp İkinci Beyazıd zamanında İstanbul'a gelir. Burada Sadrazam Hadım Ali Paşa'nın divan kâtibi şair Mesîhî sayesinde paşanın himayesine girer. 📌 Bir süre remilcilikle geçinir. Bayezid Camii'nin avlusunda bir dükkânı olduğu, burada misk, tesbih, misvak, mushaf sattığı, fal bakıp, muska yazdığı, para karşılığı küçük gazeller, mektuplar yazdığı anlatılır. 📌 Sultan Selim ve Sultan Süleyman zamanında da yıllık ve caizelerle geçinir. Ancak şair Hayalî yüzünden devlet adamlarıyla arası açıldığı için eskisi kadar itibar görmez ve hayatının son dönemlerini fakirlik içinde geçirir. Mekke ve İstanbul'da kadılık, Anadolu ve Rumeli eyaletlerinde kazaskerlik yapmıştır. 📌 Çocukluğunda saraç çırağı olan Bâkî medrese eğitimi alır. Zâtî'nin remilci dükkanına giderek şiirlerini tenkide sunduğu bilinir. Süleymaniye Külliyesi yapılırken burada bina emini olarak çalışır. 📌 Halep'te kadı naipliği yapar. Bir süre danişment ve mülazımlık görevlerinde bulunur. İyi bir eğitim gören Lale Devri şairi, tahsilini tamamladıktan sonra müderris olur. Daha sonra sadrazam olan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın himayesine girer ve onun hâfız-ı kütüblüğünü yapar. 📌 Paşanın kurduğu tercüme heyetlerinde görev alır. Ardından mahkeme naipliği ve farklı medreselerde müderrislik yapar. En son Sahn Medreseleri müderrisliğine getirilir.

Divan edebiyatı şairlerinin birbirinden farklı meslekleri

DİVAN EDEBİYATINA YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER