Divan edebiyatında atlara övgü: Rahşiyeler

📌Medeniyetimizde önemli bir yere sahip olan at, sosyal hayatın her alanında kendisine bir yer edindi. Göçebe yaşamdan yerleşik hayata kadar her dönemde Türkler için özel olan atlar, hem savaş hayvanı olma vasfı hem de taşıdığı simgeler sebebiyle adından sıklıkla söz ettirdi. Bu durumun edebiyattaki tezahürü ise at ekseninde oluşturulmuş imge, motif ve sözlerin yanında 'rahşiyye' adı verilen ayrı bir edebi türün de varlığıydı. Günümüzde rahşiye olarak bilinen tür, eski metinlerde 'rahşiyye' olarak da adlandırılıyordu. Divan edebiyatı şairlerinin birbirinden farklı meslekleri 📌'Gösterişli, yürük, güzel (at)' anlamına gelen rahş kelimesine aidiyet eki getirilerek oluşturulan sözcük, atları tanımlayan 'esbiye', 'feresname', 'feresiyye' kavramlarıyla birlikte kullanıldı. Ata yapılan güzelleme, methiye şeklinde tanımlanabilecek rahşiyeler, genellikle kasidelerin bir bölümünde veya müstakil olarak kaleme alındı. 📌Türk edebiyatına has bir edebi terim olan rahşiye, kasidelerin nesib bölümünde bilhassa devlet adamlarının atlarıyla ilgili övgüleri ihtiva ediyordu. 📌Atların Türkler için önemli olmasının yanında bu motifin bir türe dönüşmesinde dini arka plan da mevcuttu. Rahşiyeler, miraciyelerin Mirac hadisesinde Efendimizi taşıyan Burak ve Refref'in anlatıldığı bir bölümden oluştu. 📌İlk etapta yalnızca kasidelerin bir bölümünde anlatılan bu tür, klasik edebiyatın olgunlaşmasıyla kendisine müstakil bir eserde yer edinme zenginliğine ulaştı. Divan edebiyatı şairlerinin gözünden 'Türk kahvesi' Ahmed Paşa 📌Rahşiye türünün en eski örneği Fatih döneminde vezirlik rütbesine kadar yükselen Ahmet Paşa tarafından kaleme alındı. Kasidenin bir bölümünde yer alan rahşiye 15 beyittir. 'Ey ol ki devlet atına olduğu dem süvar 📌Ahmed Paşa Divanı'nda yer alan 41. kaside, rahşiye türünde yazılmıştır. Şairin kasidesinde atın bizzat kendisi değil, atın özelliklerinden yola çıkılarak bir devlet büyüğü, 'devlet atı' övülür. Padişah övgüsünde at yalnızca sultana yapılan övgüyü pekiştirecek bir unsur olarak kullanılmıştır. 📌Rahşiye türü denilince akla ilk gelen şair ise 17. yüzyılın hiciv ustası şairlerinden Nef'i'ydi. Bu türün en özelliklerini en iyi yansıtan şair olan Nef'i rahşiyenin en önemli temsilcisi olarak adından söz ettirdi. Nef'i'nin divanında rahşiye türüne teşkil eden 3 adet kasidesi mevcuttu. Nef'i'nin hicivleri gölgesinde kalan en güzel beyitleri 📌Der-Sitâyiş-i Esbân-ı Şehsüvâr-ı Zamân Hazret-i Sultân Murâd Hân Bâ-Fermân-ı Âlîşân başlıklı 84 beyitten oluşan kaside şekil ve içerik açısından türün en başarılı örneklerinden biriydi. Bu kasidede ata farklı manalar ve çağrışımlar yükleyen Nef'î,canlı tasvirleriyle adeta bir tablo çizdi. 'Yine o cihânı süsleyen şahlar şâhının has ahırında hepsi birbirinden değerli daha ne atlar vardır.' 'Ne saba saika dersem yaraşır sür'atte 📌Şehri'nin Dîvan'ında yer alan 42 beyitlik 'Der-Sitâyiş-i Mustafa Big Medh-i Semendes' başlıklı kasîdesi de rahşiye türüne dâhildir. 📌Azmîzâde Haletî'nin 23 beyitlik rahşiye kasîdesi ise 'Sa'âdetlü Pâdişâhumuz Cânibinden Habîb-i Siyâh' ve 'Arslan Nâm Atları Vasfiyle Me'mûr Olduğumuzda Dinilmişdür' başlığını taşımaktadır. Sosyal hayatın divan şiirine yansıdığı beyitler 📌Alâeddin Sâbit'in kaleme aldığı 'Esbiyye Berây-ı Mehmed Paşa' başlıklı 75 beyitlik kasîde türün bir örneğidir. 📌Şeyhülislâm İshak Efendi'nin Dîvan'ında yer alan, 'Kasîde-i Esbiyye' başlıklı 56 beyitlik manzûme; 📌Şehdî'nin 'Kethudâ-yı Sadr-ı Alî Hasan Ağa Anatolu Muhâsebecisi Olduğumuzda Mükemmel Dîvân Rahşı ile Bir Esb-i Sabâ-Seyr Gönderdiklerine Didüğümüz Kasîde-i Esbiyyedir' başlıklı 8 beyitlik şiir yine rahşiye örnekleri arasındadır. 📌Bunun yanında yalnızca klasik edebiyatta değil, modern edebiyatta da rahşiye türünün tezahürü sayılabilecek bir eser yazılmıştır. Atlara ve ata binmeye özel bir ilgi duyan Necip Fazıl, Türkiye Jokey Kulübü'nün isteğiyle 'At'a Senfoni' adlı eseri kaleme aldı. Atın felsefesini, tarihini ve bildiği her şeyi ele alan Necip Fazıl, atlara olan sevdasını bu kitapla ölümsüzleştirdi.

Divan edebiyatında atlara övgü: Rahşiyeler

MEDENİYETİMİZDEKİ AT SEVGİSİ