Edebiyatımızın kendine has bahçesi 'divan şiiri'ndeki 17 mefhum

🔶Klasik edebiyat da denilen divan edebiyatı, İslam medeniyetinin tesiri altında inkişaf edip insanların belleğinde yer edindi. 🔶Hâtem: Mühür. Üstü mühürlü yüzük. Divan şiirinde hatem, bir süs eşyası olması dolayısıyla anılır. Bu şiirlerde hatem genellikle sevgilinin dudağı yerine kullanılır. Lebîb Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın. 🔶İnci ve yakuttan yapılmış olarak gösterilen bu yüzük, bazen sevgilinin vuslatı ve aşığın gönlü yerine kullanılır. Süleyman peygamberin hatimi şiirli şiirlerde en çok kullanılan araçlardan biridir. Halk arasında yüzük saklama diye bilinen oyundan da bahsedilir. Saçlarından isteyen derdim bu gönlüm hatemin 🔶Asırlar öncesinde yazılmasına rağmen günümüzde de her kesimden insanın ilgisini çeken ve 'kendi ölçüleri içinde ve kendine mahsus' olan divan edebiyatını Abdülhak Şinasi Hisar, 'edebiyatımızın bir has bahçesi' olarak tanımlar. 🔶Hurşid: Güneş. Divan şiirinde daha çok ışığı parlaklığı ısıtması ile ele alınır hem benzeyen hem de benzetilen durumdadır. Işık ve parlaklık daima onunla birlikte bulunur. Güneşe bakılamaması, gözlerin yaşarmasına neden olması sanatlara yol açtı. Nev'î-zâde Atâyî Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın. 🔶Divan şiirinde, Hz. Yusuf güzellikte güneşe benzetilir. Yusuf peygamber rüyasında güneşin kendisine secde ettiğini görmüştü. Aya nurunu veren de güneştir. Kılıç, parlaklık bakımında güneşe benzer Hurşide baksa gözleri dola gelir 🔶Edebiyat kendi devrinin düşüncesinden, zevklerinden, yaşayışından izler taşır. Bu izlerle divan edebiyatı, kendine has mefhum ve mazmunlarla doludur. Emrî Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın. 🔶Ab u gil: Su ve topraktan müteşekkil olan yeryüzü, fani dünya. İnsanların atası olan, ilk insan Adem Aleyhisselam su ve topraktan müteşekkil çamurdan yaratılmıştır. 40 gün bekledikten sonra vücut bulan insandan dolayı insan yerine kullanılır. Ey melek-ru ab u gilden çıkmadan Adem henüz 🔶Divan şairleri, tefsir, hadis, fıkıh gibi ilimleri ilham alarak eserlerinde kullandı. Divan edebiyatının kaynakları arasında dinî ve felsefî bilgiler, Kur'an ve hadis, kıssalar ve mucizeler, tarih, ilim, günlük hayatta olan olaylar yer alır. Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın. 🔶Aden: Güney Arabistan'da Kızıldeniz'e bitişik bir sahil şehridir. Burada eskiden beri ince çıkarılır da bugün de hala İnci üretilir edebiyatta ise inci ile birlikte anılır. Dedim sadef midir şol ağız yahud dişlerin 🔶Edebiyat tarihçisi Mehmet Kaplan, halkla beraber yaşayan Yunus Emre, Dede Korkut, Karacaoğlan ve diğer halk şairler ile divan edebiyatının usta şairleri Baki, Fuzuli, Nedim, Şeyh Galip gibi nicelerinin 'yeniden ve şahsen' keşfedilmesiyle günümüz insanının en büyük sıkıntısı olan 'sığlık'tan kurtulabileceğini söyler. Şeyh Gâlib Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın. 🔶Ayine: Bir süs malzemesi olan ayna edebiyatta bu yönüyle kullanılır. Aynanın karşısında kendini göstermesi edebiyatta çeşitli sanatlara yol açtı. Eğer ayna aydınlık parlak lekesiz ise gösterir. Bu yönüyle sevgilinin yüzüne benzetilir. 🔶Osmanlı'da, top aynalar dükkan kapılarına asılarak içeride oturan kişinin sokaktan kimlerin gelip geçtiğini görmesini sağladı. Kişinin ölüp ölmediği de kişinin ağzına ayna konularak anlaşılırdı. Tuti-i mucize guyem ne söylesem laf değil 🔶Belirli mazmunlar çerçevesinde yazılan divan edebiyatı, zamanla klasikleşti. İskender Pala 'Divan şiiri kaybolmaya yüz tutan gizli bir bahçe gibidir ve insanı, hiç solmayan çiçeklerinin rengi ayrı, kokusu ayrı, şekli ayrı büyüler.' olarak tanımlar. Hamdullah Hamdi Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın. 🔶Bargah: İzinle gidilecek yer, çadır. Selçuklular döneminde saray yerine kullanılan bir tabirdi. Divan edebiyatında sevgilinin yurdu aşık için daima bar geh idi. Şeh-i aşkam kapımda dud-ı ahım Kabe'de guya 🔶Fuzûlî'nin Farsça Divan'ının ön sözünde edebiyata dair görüşlerini şöyle açıklar: 'Öyle zamanlar olmuştur ki, gece sabahlara kadar uyanıklık zehrini tatmış ve bağrım kanaya kanaya bir mazmunu bulup yazmışım, sabah olunca diğer şairlerle tevârüde düştüğümü görüp yazdıklarımı çizmişimdir. Öyle zamanlar olmuştur ki, gündüz akşama kadar düşünüp düşünce deryasına dalarak şiir elması ile kimse tarafından söylenmemiş bir inci delmişim; bunu görenler, 'Bu mazmun anlaşılmıyor, bu lafız erbâbı arasında kullanılmaz ve hoş görülmez' der demez o mazmun gözümden düşmüş, hatta kalemi elime alıp onu kâğıda geçirmek bile istememişimdir.' Ahmedî Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın. 🔶Ahu: Ceylan. Güzel gözlü, güzel kokulu olduğu için sevgiliye benzetilen ceylan, edebiyatımızda birçok tesbih sanatına neden oldu. Ahunun en yaygın ve önemli kullanımı misk kokması iledir. Sevgilinin saçı misk kokar. Divan edebiyatında ahunun misk hasıl etmesinin sebebi bu kokuyu kıskanmasıdır. Bu tenasüp sanatına göre bunun sonucunda ahu içine kan oturmakta ve bu kanın sonucunda misk olmaktadır. Bir Ahu esir-i damı olmuş 🔶Carub: Süpürge. Divan edebiyatında saç çokluğu, karışıklığı ile bazen süpürgeye benzetilir. Aynı zamanda kirpiklerin deste deste oluşu da süpürgeyi andırır. Bir mübalağa unsuru olarak ele alınan carub aynı zamanda aşık sevgilinin eşiğinde süpürge olmaya razıdır. Toprak yüzümü nice sürem şol harime kim 🔶Davud: Kuran'da adı 14 yerde geçen peygamberdir. Peygamberlik ile sultanlığı şahsında toplayan Hz. Davut, Kudüs'ü ilk defa baş şehir yapmıştı. Hz. Davut sesinin güzelliği ile meşhurdur. O kadar etkili okurdu ki dinleyen kendinden geçerdi. Bundan dolayı gür ve kalın sese Davudi ses denilirdi. 🔶Hz. Davut, eliyle demir plakalardan zırh yaparak geçimini sağlar, devlet hazinesinden yemezdi. 70 yaşındayken 40 yıllık sultan olarak vefat edince yerine yine sultan ve peygamber olan Hz Süleyman geçti. Mucize bir gülşen-i pakizedir kim istese 🔶Fağfur: Çin hükümdarlarına verilen addır . Çin'de porselenden yapılan kaplara da bu ad verilir. O sultan-ı muazzam şehriyar-ı heft kişver kim 🔶Gubar: Toz. Divan edebiyatında gubar sevilen kişinin yüceliğini ve büyüklüğünü anlatmada kullanılır. Sevilen kişinin yolunun toprağının tozu, ayağının tozu anlamlarında kullanılır. Aşık daima sevgilinin ayağının tozuna özlem duyar. Okudum hattın lebinde kim gubar-ı müşg ile 🔶Guy u çevgan: Bir meydanda ata binerek, eldeki sopa ve topa vurma sureti ile oynanan bir oyundur. Bu oyuna çevgan denir. Guy genellikle sevgilinin yüzü güzelliği aşığın gönlü yerine kullanılır Çevgan ise sevgilinin saçı dır. Çevgan zülfü ün nice canı topın urmasın 🔶Hankah: Konak yeri, dergah. Tekkenin büyüğüne hankâh denirdi. Hem kuruluş hem de değeri bakımından tekkeden daha büyüktür. Çoğunlukla pir makamı olur. Örneğin Mevleviliğin hankahı Konya'dır. Meşaleler yandı derun u birun 🔶Hüma: Devlet kuşu, talih kuşu. Kaf Dağı'nda yaşadığına inanılan efsanevi bir kuştur. Serçeden biraz büyük, yeşil kanatlı, sarı gagalı bir kuş olduğu düşünülür. Eskiden bir meydanda hüma uçurulur ve kimin başına konarsa o kişi padişah olurmuş. Bu bakımdan hüma, klasik edebiyatta devlet kuşu olarak anılır. Yine hüma gökte uçunca gölgesi kimin başına düşerse o kişi ileride padişah olurdu. Kudret refah ve mutluluk getirdiğine inanılır. Çoğu zaman anka ve simurg ile karıştırılır. Divan şiirinde sevgiliyi andırır. 'Hüma-yı beyza-yı din' tamlaması Peygamber Efendimiz için kullanılan bir deyimdir. Ol şeh-i hüsnün gözü üzre bakanlar kaşına 🔶Mikat: Mekke yolu üzerinde hacıların ihrama girdikleri yer. Peygamber Efendimiz tarafından tayin edilen milat yerleri Medine yoluyla gelenler için Zülhuleyfe, Suriye yolundan gelenler için Cuhfe, Irak yolundan Zatü'l Irak Necid yolundan Karen, Yemen yolundan Yelemlem'di. 🔶Ayrıca Kur'an-ı Kerim'de, Tur Dağı'nda Hz. Musa'nın Allah ile konuşması anlatılırken bu kelime kullanılmıştır. 'Mûsâ, tayin ettiğimiz vakitte (Tûr'a) gelip de rabbi onunla konuştuğunda o, 'Rabbim! Bana görün; sana bakayım' dedi. Rabbi, 'Sen beni asla göremezsin. Fakat şu dağa bak; eğer o yerinde durabilirse sen de beni görebilirsin' buyurdu. Rabbi o dağa tecelli edince onu paramparça etti; Mûsâ da bayılıp düştü. Kendine gelince dedi ki: 'Seni noksan sıfatlardan tenzih ederim, sana tövbe ettim; ben inananların ilkiyim.' (A'râf Suresi - 143 . ayet) Tavrın oldu şeha çü Musavar 🔶Meczub: Cezbeye tutulmuş Allah aşkı ile kendinden geçmiş olan. Devr-i çeşmanımdan görmem cezbeden hali basir 🔶Masiva: Dünya. Allah'tan gayrı sayılan şeyler anlamında kullanılır. Masivadan geçmek kendini Allah'a vermektir. Sufilere göre gönülde Allah'tan başka bir şey bulunmaz, gönlünde Allah'tan başka bir sevgi olan kişi masivadan kurtulmuş sayılmaz. Dervişliğin aslı ise masivayı terk etmektir. Masiva terkin urup nice zamandır ya Rab

Edebiyatımızın kendine has bahçesi 'divan şiiri'ndeki 17 mefhum

HÂTEM