Edebiyatın yazın ustası: Melih Cevdet Anday

Şairliğinin yanı sıra tiyatro oyunu, roman, deneme ve makale yazarı olan Anday, 13 Mart 1915'te dünyaya geldi. Ankara Gazi Lisesi'nden 1936'da mezun olan Anday'ın aynı yıl 'Ukde' isimli şiiri Varlık Dergisi'nde yayımlandı. Melih Cevdet Anday, lisenin ardından Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'ne girdi ancak tamamlamadan ayrıldı. Oktay Rifat ve Orhan Veli okul arkadaşlarıydı. Sosyoloji öğrenimi için 1938'de Belçika'ya giden şair, iki yıl sonra İkinci Dünya Savaşı çıkınca yurda döndü. ŞİİRİN KURAL DIŞI OZANINDAN 25 ALINTI Soldan sağa; Orhan Veli Kanık, arkadaşları Şinasi, Oktay Rıfat ve Melih Cevdet Anday. Usta edebiyatçının şiirleri Ses, Yaprak, Yeditepe, Papirüs, Yeni Ufuklar, Yeni Dergi, Soyut, Ataç, Dönem, Yön adlı dergilerde okurla buluştu. Anday ile lise arkadaşları Orhan Veli ve Oktay Rifat 'Garip Akımı'nı başlattı ve 1941'de 'Garip' isimli şiir kitabını çıkardı. Veli ve Rifat ile aynı şiir çizgisinde yürüyen Anday, duygu bakımından arkadaşlarından ayrıldı. Hasan Ali Yücel'in tavsiyesiyle Milli Eğitim Bakanlığı Neşriyat Müdürlüğü'ne memur olarak atanan Anday, 1942'den itibaren Ankara'da Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Müdürlüğü'nde danışmanlık, Ankara İl Halk Kütüphanesi'nde memurluk ve çevirmenlik yaptı. Daha sonra İstanbul'a yerleşen Anday, 1953-1954 arasında 'Akşam' gazetesinde sayfa sekreteri olarak çalıştı ve gazetenin sanat-edebiyat sayfasını hazırladı. Başarılı yazar, 1958-1964 yıllarında Tercüman, Büyük Gazete ve Cumhuriyet gazetelerinde yazılarını kaleme aldı. İstanbul Belediye Konservatuvarı Tiyatro Bölümü fonetik-diksiyon öğretmenliğine 1954'te başlayan Anday, 1977'de emekli oldu. 1964-1969 yıllarında TRT Yönetim Kurulu üyeliğinde bulunurken, 1979'da ise UNESCO Genel Merkezi Kültür Müşaviri olarak Paris'e gitti. İlk dönem şiirlerinde kısa üçlüklerde yaşama sevinci, savaş karşıtlığı ve aşk temalarını işleyen Anday, 'Rahatı Kaçan Ağaç' şiiriyle duygudan düşünceye yöneldiği döneme geçerek dünya sorunlarını düşünür. 'Yan Yana' ve 'Telgrafhane' şiirleriyle toplumcu şiire yönelen usta şair, 1963'te kaleme aldığı 'Kolları Bağlı Odysseus' ve 'Ölümsüzlük Ardında Gılgamış' şiirleriyle ise mitolojik unsurlara ve tarihe yönelerek, evrensel değerleri ve Anadolu'daki eski uygarlıkları işler. 'Her mesleğin kural dışı insanları var.' diyen Füsun Akatlı şairin farklı dönemlerini nitelerken şu değerlendirmeyi yapıyor: 'Melih Cevdet edebiyatımızın kural dışı bir ozanıdır. 1940'lı yıllardan, 'Garip' hareketinin şairlerinden biri olarak başladığı şiir serüveni, şiirimize Rahatı Kaçan Ağaç'tan Teknenin Ölümü'ne, Kolları Bağlı Odyseus'tan Göçebe Denizin Üstünde'ye, Tanıdık Dünya'dan taptaze bir şiir damarından fışkıran son iki kitabı Güneşte ve Yağmurun Altında'ya, başyapıt niteliğinde eserler kazandırarak sürüp gitmiştir.' Anday, eserlerinde kendi adı haricinde Yaşar Tellidede, Niyaz Niyazoğlu, A. Mecdi Velet, M. C. A., H. Mecdi Velet, Yaşar Tellidere, Gani Girgin, Zater, Yaşar Tellioğlu adlarını da kullandı. Orhan Veli ve Oktay Rifat ile kaleme aldığı Garip adlı şiir kitabının dışında 1946'da 'Rahatı Kaçan Ağaç', 1952'de Telgrafhane, 1956'da 'Yanyana', 1962'de 'Kolları Bağlı Odysseus', 1970'te Göçebe Denizin Üstünde', 1975'te 'Teknenin Ölümü', 1978'de 'Sözcükler', 1981'de 'Ölümsüzlük Ardında Gılgamış', 1984'de 'Tanıdık Dünya', 1989'da 'Güneşte', 1995'te ise 'Yağmurun Altında' adlı şiir kitaplarını okuyucuyla buluşturdu. Şiir ve roman çevirileri de yapan usta edebiyatçı, aralarında 'Aylaklar', 'Gizli Emir', 'İsa'nın Güncesi', 'Meryem Gibi ' ve 'Birbirimizi Anlayamayız' adlı romanlar ile 'İçerdekiler', 'Mikadonun Çöpleri', 'Yarın Başka Koruda','Dikkat Köpek Var', 'Ölüler Konuşmak İster', 'Müfettişler' ve 'Ölümsüzler' adlı tiyatro oyunlarının da aralarında bulunduğu çok sayıda esere imza attı. Oyunları başta Devlet Tiyatrosu ve Şehir Tiyatroları olmak üzere çeşitli tiyatro grupları tarafından izleyiciyle buluşmayı sürdürüyor. Melih Cevdet Anday, 1970'te TRT Roman Armağanı, 1973'te TDK Çeviri Ödülü, 1976'da Yeditepe Şiir Armağanı, 1978'de Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü, 1981'de İş Bankası Büyük Ödülü, 1984'te Enka Sanat Ödülleri, 1991'de TÜYAP Onur Ödülü, 2000'de ise Aydın Doğan Vakfı Şiir Ödülü'nün sahibi oldu. Usta edebiyatçı 28 Kasım 2002'de İstanbul'da 87 yaşında yaşama veda etti. Melih Cevdet Anday'ın hafızalara kazınan eserleri Aylaklar, Türkçe edebiyatın en derli toplu romanlarından biri. Olağanüstü bir başarıyla oluşturulan karakterler ve izlekteki kendinden emin duruş, bu romanı edebiyatımızdaki en iyi kurmaca metinlerden biri kılıyor. Meşrutiyet'ten sonraki toplumsal dönüşümlerin her bir devresini ustaca sentezleyen Melih Cevdet Anday, Abdülhamid'in eczacıbaşısı Şükrü Paşa'dan kalma bir konağa yerleştirdiği roman kahramanları üzerinden Cumhuriyet Türkiye'si toplumunun tahlilini yapıyor. '... Batıyormuşuz da birimizin haberi olmamış. Hadi Nesime ile Şükrü'yü bir yana bırakalım, onlar aileden değil; ya bana, anneanneme, dedeme ne demeli? Ekmeğin nerden geldiğini birimiz bile düşünmemişiz. Dün gece sofrada bunu söyleyecek oldum, Dündar Bey 'Osmanlı İmparatorluğu da böyle battı,} dedi. 'Biz aylıklarımızın köylüden alınan vergi ile ödendiğini bilmezdik, devletin bir köşede bir parası var, ondan veriyor sanırdık. Birinci Dünya Savaşana neden girdiğimizi Talat Paşa bilmiyor, Cemal Paşa bilmiyor, Enver Paşa bilmiyor. Peki, kim biliyor? Bilen yok...' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Sözcükler, Melih Cevdet Anday'ın bugüne dek kitaplaşmış ve kitaplarına girmeyip dergi sayfalarında kalmış tüm şiirlerini içeren bir derleme. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Modern zaman insanını tutsak eden 'kuşku'nun merkeze alındığı İsa'nın Güncesinde Melih Cevdet Anday bireyin yalnız kalışını anlatıyor. Bir tür sanrıya dönüşen kuşku, endişe, gözetlenme korkusunun yarattığı bu yalnızlık; giderilebilir, dindirilebilir bir şey de değildir. 'Kurşunda bir oyun oynanıyordu, ben bunun dışındaydım, ama bir yandan da tümümüzün ağır bir uyumsuzluk ipinde bulunduğumuz duygusunu canlı olarak yaşıyordum. Bu duygu bir aldanma değildi kuşkusuz; hatta seslerin kesilmesi de bunun sonucuydu bence. Pamuk ipliği ile bağlı gibiydik birbirimize. İlişkilerimizin düzenini sağlayan kalıplarımıza bir giriyor, bir çıkıyorduk. Hem tek başımızaydık, hem bir aradaydık. Zaman denilen şeyin beş paralık değeri kalmıyordu. Yıldızlar gibi, birbirimizden habersiz dönüyorduk. Ses duvarını aşıp saltık bir sessizliğe gömülmüştük. Artık hiçbir şeyin anlamı yoktu.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Anday'ın bir kısmı dergilerde kalan, farklı deneme kitaplarına dağılmış edebiyat hakkındaki yazıları ilk kez tek bir kitapta toplandı. Bu yazılar 1939-1996 yılları arasındaki hayli uzun bir dönemi kapsıyor. Anday, tüm denemelerinde olduğu gibi meseleleri farklı biçimde ele alma alışkanlığıyla bir dönemin tartışmalarını, olaylarını, kitaplarını, yazarlarını kendine özgü bakış açısıyla değerlendiriyor. Edebiyatı bir yandan estetik boyutuyla ele alırken diğer yandan da estetiğin toplumsal konumunu sorguluyor. Çoğunluğu gazetede yayımlanan Anday'ın bu denemeleri kısa köşe yazısının sınırlarını hayli aşan bir niteliğe sahip. Yazılarda, edebiyat kuramı ve edebiyat tarihinden güncel tartışmalara kadar çok geniş bir alanda çetrefil sorulara cevap aranıyor: Bizim klasiklerimiz var mı? Bir düzyazı (ya da eleştiri dili) geleneği kurabildik mi? Eleştirinin amacı 'doğru'yu bulmak mıdır? Sanatçı kendi yapıtını açıklayabilir mi? Edebiyatın toplumsal 'değeri' var mıdır? Melih Cevdet Anday, Suçumuz Edebiyat'ta okurunu 'edebiyat suçu'na ortak olmaya davet ediyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Melih Cevdet Anday şiirsel adaletin izini sürdüğü oyunlarında insan için daha iyi bir dünya yaratmanın imkânlarını sorgulamıştır. Okuru ve izleyeni alışık olduğu konforlu ve rahat dünyanın dışına çıkaran bir gerçeklik arayışıyla günlük yaşamın adil olmadığını göstermiş; birey olmanın buna karşı durmakla mümkün olacağını vurgulamıştır. Uzun yıllar boyunca izleyiciler tarafından büyük bir ilgiyle karşılanan tiyatro oyunları Melih Cevdet Anday'ın şiirleri, romanları ve denemeleriyle birlikte okunduğunda onun ne denli büyük bir edebiyatçı olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Balerina'nın Ölümü'nde Melih Cevdet Anday'ın dergilerde kendi adıyla yazdığı iki öyküsü ve Murat Tek adıyla Akşam gazetesinde 1957-1958'de yazdığı yirmi altı öyküsü bir araya getirilmiştir. Balerina'nın Ölümü'ndeki öykülerin -takma adla yazılmış olsalar bile- şiirle öykünün yakınlığını iyi bilen bir kalemin elinden çıktığı hemen anlaşılacaktır. Çarpıcı kurguları ve etkileyici anlatımlarıyla okuru hemen kavrayacak öyküler… Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Açık Pencere, Melih Cevdet Anday'ın 1961'de yayımlanan ilk deneme kitabı Doğu-Batı'dan önce dergi ve gazetelerden kalan deneme ve yazılarından oluşturulmuş bir seçkidir. Bu seçkinin birinci bölümünde 1942-1960 yıllan arasında, Dost, Varlık, Yaprak, Yeditepe, Yeni Ufuklar, Yurt ve Dünya, dergileriyle Akşam, Dünya, Ulus, Vatan, Yeni İstanbul ve Tercüman gazetelerinde yazdığı sanat, edebiyat, kültür, Öztürkçecilik konulu denemeleri; ikinci bölümünde de anıları ve röportajları yer alır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Türk edebiyatının en önemli şairlerinden olan Melih Cevdet Anday, düzyazı alanında da -şüphesiz- büyük bir ustadır. Akan Zaman Duran Zaman, uzun yıllar boyunca dergi ve gazetelerde köşe yazılan ve denemeler yazan Anday'ın anı türünde de ne denli başarılı olduğunu ortaya koymaktadır. Akan Zaman Duran Zaman, 25 Ocak 1982 - 12 Aralık 1983 arasında Cumhuriyet gazetesinde yazdığı köşe yazılarının bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş ve ilk kez 1984 yılında kitaplaştırılmıştır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Türk edebiyatında denemeleriyle kendine özgü bir yer edinen Melih Cevdet Anday'ın yaklaşık 60 yıl boyunca şiir üzerine yazdığı, kitaplarında ve dergilerde yayınlanan yazıları ilk kez bu seçkide tematik olarak bir araya getiriliyor. Osmanlı şiiri ve klasik sorunu, modern şiirin ayırıcı niteliği, öz-biçim ve anlam tartışması, şiirin dili ve yapısı, imge ve söz sanatları ya da şiir çevirisi gibi pek çok konu hakkında 'tipik' yaklaşımları yetkin biçimde analiz ederek yeni ve farklı sorular soran Anday, bu yazılarıyla bizi hâlâ çözemediğimiz meseleler hakkında düşünmeye ve tartışmaya davet ediyor. 'Bizim edebiyatımızın ve şiirimizin, nedenlerini kendi içinde oluşturan tarihsel bir gelişimi olmamıştır. Bu yüzden de her yeni ozan, her yeni edebiyatçı, kendisinin ilk ve başlangıç olduğunu söylemekten başka tutacak bir yol bulamamıştır. Edebiyatımız ve şiirimiz, bu yüzden, birbirlerinden hiç etkilenmemiş yüzlerce dahiyle doludur. Diyeceğim, Türk şiiri, eskisi olmayan bir yeni ve yenilenemeyen eski bir şiirdir. Her an yeni, demek ki, her an eskidir.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Zamanın ötesinden, zamansız ve mekânız olaylar, korkular, umutlar, bekleyişler... Her şeyin insan için olduğunu tüm çıplaklığıyla ortaya koyan Gizli Emir, kurtuluşu kendi içinde aramak yerine başkalarında arayanlara da çok şey anlatıyor. 'Kaptır söylüyorum sana oğlum, saymıyor musun beni? Bak, senin hükmün önündeki sanduğa geçer, belediyeye karışamam. Karıcık günler bugünler, emir gelecekmiş diyorlar. Emir gelirse ne yapacağız o zaman? Emir gelirse ne sanduğun kalır, ne bir şeyin. Anladın mı oğlum?' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın.

Edebiyatın yazın ustası: Melih Cevdet Anday

Edebiyatın yazın ustası Melih Cevdet Anday