Edebiyatta postmodern teknikler

Postmodernizm: Sonra anlamındaki post ile modernizm kelimesinin birleşiminden doğmuştur. Modernizm sonrası anlamına gelir. Modernizmin eleştirisi olarak ortaya çıkmıştır. Edebiyatta en çok roman türünde kendine yer bulmuştur. ◾ Postmodernizm ifadesi bazı araştırmacılara göre ilk kez tarihçi Arnold Toynbee tarafından A Study of History (1947) adlı eserde kullanılmıştır. Postmodernizm edebiyatta hangi yeniliklere kapı açtı? Üst Kurmaca: Üst kurmaca romandaki evrenin kurmaca olduğunun metinsel bir gerçeklik olduğunun açıkça vurgulanmasıdır. Üst kurmacada yazar, kurgunun içinde kurgular, gizler ve okura romanın bir kurgu olduğunu her fırsatta hissettirir. ◾'Büyük anlatıların bitişi' düşüncesi, postmodern anlayışın temel görüşlerinden biridir. 1960'lı yıllarda Amerika'da dillendirilmiş bu yeni edebiyat estetiği üst kurmaca (meta-fiction) sözcüğüyle ifade edilir. Metinler Arasılık: Yeni ve farklı bir bütünlük kurmak amacıyla bir edebî metnin dokusuna hem edebiyattan hem de başka alanlardan metin parçalarının alınmasıdır. ◾ Postmodernizmin sınırları kaldıran dünya görüşü edebiyatın içindeki tasnifleri, ayrımları önemsizleştirir. Oğuz Atay'ın son öyküsü Pastiş: *Fransızca 'pastiche' kelimesinden gelir. Başka sanatçıların eserlerini taklit yoluyla meydana getirilen sanat eserine denir. Parodi: *Fransızca 'parodie' kelimesinden gelir. Ciddi sayılan bir eserin bir bölümü veya bütününü alaya alarak, biçimini bozmadan ona bambaşka bir özellik vererek biçimle öz arasındaki bu ayrılıktan gülünç etki oluşturan bir oyun türü. Edebiyatta bir metnin biçim olarak alınıp, içinin farklı ve ironik bir biçimde doldurulmasıdır. ◾ Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar romanında Nabokov'dan esinlenerek kurguladığı 'Birinci Şarkı' bölümünde diğer birçok şeyle beraber Cumhuriyet dönemi Türk şiirindeki yeni arayışların parodisi de yapılmıştır. 'Birinci Şarkı' bölümü 1930'lu yıllarda sıklıkla kullanılan 14'lü hece ölçüsüyle ve düz kafiyeyle yazılmıştır: 'Dokuz yüz otuz altı. Tarih düşüldü. Niçin? Kolaj: *Fransızca 'collage' kelimesinden gelir. Teknik olarak Türkçe karşılığı 'kesyap' olan kelime post modern romanda bir metnin veya eserin tamamına farklı metinlerden, ortamlardan alınan parçaların yerleştirilmesi anlamında kullanılır. '... metinlerarası bir yöntem olan kolaj, metin dışı unsurları esere sokmak için kullanılan bir yoldur. Bu şekilde dışarıdan alıntılanan bu unsurlar, yeni bir bağlamda yinelenerek, yeniden yazılarak metinlerarasılığın sınırları zorlanmış olur.' Montaj: Yazarın gerçekliği çok boyutlu ifade etmek için çeşitli alanlardan hazır kalıp ifadeleri alıntı yapıp, eserine monte etmesidir. Gazete kupürleri, radyo haberleri, reklamlar, farklı edebi metinler vs. roman kompozisyonuna dâhil edilir ve değerlendirilir. Montaj tekniği postmodern romana parçalanmışlık hissi vermek için kullanılır. Her şeyin darmadağın olduğu bir dünyada düzenden bahsetmek mümkün değildir. Asaf Halet Çelebi'nin şiirlerinden alıntılar İroni: *Fransızca 'ironie' kelimesinden gelir. 1. Gülmece. 2. Söylenen sözün tersini kastederek kişiyle veya olayla alay etme. 3. Bir eserin konusunu değiştirerek daha çok ciddi bir eserden gülünç eğlendirici bir eser türetmek, gülünç bir dönüştürme yapmak. ◾ İroni tekniğinin güzel bir örneği de postmodern romana dair ilk izleri taşıyan Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanında geçer: 'Nuri Efendi sık sık, 'Ayar, saniyenin peşinde koşmaktır!' derdi... Şimdi anladın mı Nuri Efendinin büyüklüğünü, dehasını?'. Bilinç akışı: Bilinç akışı karakterin düşünme eylemini olduğu gibi aktarmaya çalışan bir edebi tekniktir. Yapıtlarda iç diyalog şeklinde göze çarpar. Post modernist yaklaşımda kullanılırken asıl amaç kahramanın aklındakileri süzmeden ve değiştirmeden vermektir. Bilinç akışı içinde iç monoloğu da barındırır. Yatak odasının kapısını itti; uyuyan karısını seyretti ışığı yakmadan. 'Hayır, hayır.' İpek yorgan hışırdadı, karısı uyanır gibi oldu. 'Uyusaydın artık,' diye mırıldandı, yorganın içinden. 'Biliyorsun...' Biliyordu: kaçamak sona ermeliydi artık. (…) Benimki adale kuvveti.' Kollarıyla Selim'i soluksuz bırakıncaya kadar sıkardı: 'Sen birden çökeceksin Selim. Çünkü neden? Çünkü için boş senin. Birden, kollarımın arasında için boşalacak: birden, üçüncü boyutunu kaybedip bir düzlem olacaksın ve ben de seni duvarda bir çiviye asacağım.' (Oğuz Atay,Tutunamayanlar, s.28-29) Suni bir laboratuvar: Yabancı Flashback: Yazarın karakterler ve olayın geçmişiyle ilgili bilgi vermek amacıyla kullandığı bu tekniğin Türkçe karşılığı, geriye dönüştür. Tarihi romanlarda da sıklıkla kullanılan bu teknik, post modern metinlerde ani geriye sıçramalar, anlık anımsayışlar şeklinde kendini gösterir. 'Üniversitede ders çalışırken de Selim, arkadaşlarına böyle takılırdı. Kim çıkarmıştı bu sözü? Kenan çıkarmıştı. Yüksek matematikten haziranda geçince, Selim'le bir olup, etüt odasında, çalışmaya çalışan Turgut'un başucundan ayrılmamışlardı. Kenan, Selim'in okulda tanıdığı ilk insandı. Turgut'un onları ilk fark ettiği gün, sıranın üstüne bir şeyler yazıyorlardı. Turgut'un canı sıkılıyordu o gün. Dersten çıkıp gitmek istiyordu. Onlarda bir canlılık, bir kıpırdanma görerek öne doğru eğildi. Yalnız sırtlarını görüyordu. Sonra, bir sırt, yavaşça sola dönerek bir insan biçimine girdi, diliyle parmaklarını ıslattı ve ıslak parmaklarıyla sıranın üzerindeki yazılardan birini sildi. Hiç konuşmuyorlardı. Turgut, merakla sordu: 'Affedersiniz, ne yapıyorsunuz orada?' Uzun boylusu başını çevirmeden karşılık verdi: 'Sıkılıyoruz.' Turgut, bu sözden ümitlenerek yavaşça yanlarına kaydı ve sıranın üzerine yukardan aşağı yazılmış sayılara anlamadan baktı. 'Vakit geçirme oyunu oynuyoruz,' dedi uzun boylusu. 'Ve başarıyoruz da. İyi bir şekilde olmasa da geçiriyoruz vakti. Kenan saat tutuyor, ben de yazma işini yürütüyorum.' (Oğuz Atay,Tutunamayanlar, s.35) İç monolog: İç monolog, ben anlatıcı ile gerçekleştirilen anlatılarda başvurulan bir tekniktir. Bu teknikte yazar, anlatma zamanı ve hikayenin zamanı arasındaki uzaklığı ortadan kaldırır. 'Kahramanın başından geçen durumlar olayları oluşum aşamasındayken anlatılır. Pencerenin üstüne çıplak bir rayla tutturulan bu perde, hazin bir belge. Efendim? Bütün kötülük bu perdeden, bu raylardan geliyor. Yerde, asıl rengi anlaşılmayan bir halı ve bir iki kilim parçası. Yazık oldu. Müzeyyen Hanım oğlunun mürüvvetini göremedi. Odasını, gönlünce süsleyemedi. Ya da bir kadın... kim bilir? Kitaplığının rafları toz içinde... masanın üstü de... Buraya hiç dokunulmamış. Demek beş yılda bitiremem, diyorsun. Sürekli okusam da. Bitireceğim Selim. Bütün dünyaya gücümüzü göstereceğim.' (Oğuz Atay,Tutunamayanlar, s.91-93) Tolstoy'un gözünden sanat Kurmaca: Gerçekte olmadığı halde varmış gibi tasarlanmış ve kurgulanmış metin, olay. Roman, öykü, masal vb. metinler kurmacaya dayanır. Kurmaca bütün öykülerin başlangıç noktasıdır. Bir öykü,bir roman, bir masal...