İslam inanç esaslarının edebiyattaki yansıması: Akaidname

AKAİD NEDİR? 📌 Arapça 'bağlamak, düğümlemek' anlamındaki 'akd' kelimesinden türetilen 'akâid' kelimesi 'İslam dininin temel kaideleri, inanılması zaruri hükümleri' anlamına gelmekte, İslam inancının esaslarını konu edinen ilim de 'akâid ilmi' olarak adlandırılmaktaydı. Ramazan'ın divan edebiyatına yansıyan yüzü: Ramazaniye AKAİDNAMELER NASIL ORTAYA ÇIKTI? 📌 11. yüzyılda Türklerin İslam diniyle tanışmaları, Kur'an-ı Kerim'i öğrenme ve anlama ihtiyacını doğurmuştu. Bu gereksinim neticesiyle Karahanlı ve Harezm Türkçesiyle ilk Kur'an tercümeleri ortaya konulmaya başlandı. 📌 Yapılan ilk Kur'an tercümelerinden sonra İslam dinini daha iyi anlayabilmek-anlatabilmek ve halkı aydınlatmak maksatlı hadis tercümelerinin yanında temel dinî bilgilerin anlatıldığı bazı eserler de verilmişti. Divan edebiyatı şairlerinin birbirinden farklı meslekleri 📌 İslâmî ilimlerle ilgili yazılan kitapların daha çok âlimlere hitap edecek şekilde dinî konuları ayrıntılı bir biçimde ele alıyordu. Zamanla halkın anlaması için dili daha basit, ezberlenmesi daha kolay eserlere duyulan ihtiyaç arttı. Zira halk daha çok alimlere hitap edilen eserleri anlamakta oldukça güçlük çekiyordu. Edebiyatımızda Osmanlı sarayının nezih ve nahif gelenekleri 📌 Bu ihtiyaçlar neticesinde Arapçadan Türkçeye tercümelerle iman, namaz, oruç, helal ve haram gibi temel dinî kavramlar hakkında bilgileri içeren Osmanlı dönemindeki ilk ilmihaller ortaya çıktı. 📌 Kutbüddin İznikî'nin, Ebü'l-Leys es-Semerkandî tarafından kaleme alınan Mukaddime adlı namaz risâlesini Türkçeye çevirip inanç, ibadet ve ahlâka dair konuları eklediği Kitâbü'l-Mukaddime'si bu türün ilk örneklerinden sayılır. Eski dönem edebiyatımızın şiir defterleri: Mecmualar 📌 İslam dininin temel hükümlerinden bahsedildiği için 'usûlü'd-dîn', Allah'ın birliği ve sıfatlarını konu edindiği için 'ilmü't-tevhîd ve's-sıfât' da denilen akâid ilmi, İslami ilimler içinde geniş bir yer tuttu. Sünnî akâidin temel esaslarını bildiren eserlerin yazılmasına Hicri I. yüzyılda başlanmıştı. 📌 Ancak ilk dönem eserleri müstakil olarak akaid konuları içermediği için mutasavvıfların görüşlerini aktaran risaleler şeklindeydi.Sünni akaidin Hicri 4. yüzyılda İmam Eş'arî ve İmam Mâtürîdî ile kurulan Sünnî kelâm içinde sistemleştirilmesiyle sünni akaidi konu alan eserler yazılmaya başlandı. Sosyal hayatın divan şiirine yansıdığı beyitler AKAİDNAMELER HANGİ AMAÇLA YAZILDI? 📌 Böylece İslam inancının esaslarını anlatan akâid-nâmeler de kaleme alındı. Manzum akaid-nâmeler imana dair İslamî esasların talimi gayesiyle yazılmıştı. KLASİK EDEBİYATTA DİNİ MESELELERİN KONUMU NEYDİ? 📌 Klasik Türk edebiyatında estetik amaçla yazılmış eserlerin ve buna bağlı olarak kullanılan nazım şekilleri ve türlerinin ekseriyeti teşkil ettiği bilinen bir gerçektir. Fakat yalnızca estetik kaygıyla yazılmış metinlerden oluşuyor demek ise öğretici metinlerin varlığını hiçe sayar. 📌 Nitekim çoğu eserde görüldüğü gibi klasik edebiyat dini görüş ile paralel ilerlemekteydi. Klasik edebiyatımızın en temel kaynaklarından biri de İslam dini ve ona bağlı olarak teşekkül eden ilimlerdi. Bu sebeple 'bilgilendirmek, yönlendirmek, harekete geçirmek, ikna etmek, uyarmak, düşündürmek...' amacıyla da pek çok eser kaleme alındı. AKAİDNAMELER NEDEN MANZUM OLARAK YAZILDI? 📌 Klasik edebiyatın mensur yani düz yazı alanı daha ziyade öğretici nitelikler etrafında teşekkül etmişti. Fakat bu durum yine de o dönemdeki edebiyatçıların manzum alanında daha gelişmiş olduğu gerçeğinin önüne geçemedi. 📌 Nitekim bir müddet sonra bu edebiyatta nazma gösterilen ilgi öğretici metinlerde de karşılığını bulmuş ve nesrin (düz yazının) alanına giren tezkire, nasihat kitapları, lügatlar, akaidnameler ve daha pek çok eser manzum olarak yazılmaya başlanmıştı. Akaidnamelerin manzum olarak yazılmasının sebebi İslam inanç esaslarını daha kolay öğretmek ve ezberletebilmekti. ARAPÇA AKAİDNAME ÖRNEKLERİ 📌 Klasik edebiyatımızda halkın anlayabileceği bir dille ortaya konan ve ezberlemesi kolay olan manzum akaid kitapları yazılmıştı. 📌 Ebu Davud es- Sicistani'nin oğlu Abdullah'a ait manzum Selef Akidesi, Uşi'nin el- Emalisi, Hızır Bey'in el- Kasidetü'n- Nuniyye'si, Lekani'nin Cevheretü't Tevhid'i manzum olarak yazılan Arapça akaidnamelere örnekti. Bunlardan en meşhuru Uşi'nin el-Emali'sinin Türkçede pek çok tercümesi bulunmaktaydı. TÜRKÇE MANZUM AKAİDNAME ÖRNEKLERİ 📌 Türkçe manzum akaidname risalelerine örnek olarak Rızai mahlasıyla tanınan Tokatlı İshak Zencani'nin Manzume-i Akaid'i, 17. yüzyılda Seyyidi'nin Manzume-i Akaid'i, 18. yüzyılda Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Marifetnamesi'sinde bulunan Türkçe manzum akaidi, Devletoğlu Yusuf'un Vikaye-nâme'si gösterilebilir. 'Olup imanları ta kim yerinde 'Kavi kıl dinini eyle müeyyed 'Kemal üzre oluptur her sıfatı 'Sekizdir ol sübutiyye sıfatı