Mantıku’t Tayr nedir? Mantıku’t Tayr’ın konusu

🔸 Mantıku't Tayr, İran'ın ünlü mutasavvıf ve şairi Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı bir eserdir. 12. yüzyılda yaşayan Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı 'Mantıku't-Tayr' adlı eserinin, Makâlât-ı Tuyûr, Makâmât-ı Tuyûr, Tuyûrnâme isimli nüshaları da vardır. 🔸 Bu nüshalar arasındaki farklılıklar dikkate alındığında 5 bin beyti biraz aşan eser, 31 bölüm (makale) halinde remel bahriyle kaleme alınmıştır. 🔸 Hamd, tevhid, münâcât, na't ve dört halife ile ashabın övgüsüne ayrılan bir girişin ardından mesnevi, Hüdhüd kuşuna merhaba ile başlar ve 1187 yılında tamamlandığı kaydedilen bir hâtime ile sona erer. 🔸 Hellmut Ritter'e göre Mantıku'k Tayr'a konu olan asıl hikâyeyi daha önce Muhammed el-Gazzâlî hem Arapça hem Farsça yazmış olduğu Risâletü't-Tayr adlı eserinde işlemiştir. 🔸 Kur'an-ı Kerim'in Neml suresinin 16'ncı ayetinde geçen 'mantıku't-tayr' terkibini Attâr'dan önce İbn Sînâ, Hâkanî ve Muhammed el-Gazzâlî de kullanmıştır. 🔸 Eserin adında yer alan mantık kelimesinin 'söylemek, konuşmak, lisân-ı hâl ile anlatmak' gibi anlamları vardır. 'Kuş' demek olan tayr ise sâlikleri temsil etmektedir. 🔸 Allah'ın zuhur ve taayyününü temsil eden 'Sîmurg' hem kesreti hem vahdeti gösterir. Nitekim Farsça Sîmurg 'otuz kuş' anlamına geldiği gibi birleşik halde bununla vahdet kastedilmiştir. 🔸 Esasen kelime Arap edebiyatındaki Anka gibi ismi olup cismi olmayan efsanevî bir kuşun adıdır. 🔍 HZ. SÜLEYMAN'IN HABERCİSİ HÜDHÜD 🔸 Mantıku't-Tayr'ın konusu kısaca şöyledir: Kuşlar kendi aralarında toplanıp hiçbir ülkenin padişahsız olmadığını, padişahsız ülkede nizam ve intizam kurulamayacağını belirtirler. 🔸 Aralarında bulunan ve mürşidi temsil eden, Süleyman peygamberin mahremi ve postacısı hüdhüd (Neml suresi 20-30 ayetler) bu konuda onlara yol göstereceğini söyler. Hüdhüdün öncülüğünde toplanırlar. 🔸 Fakat yolun uzak ve sıkıntılı olduğunu anlayınca bülbül, papağan, tavus, kaz, keklik, hümâ, doğan, balıkçıl, baykuş ve diğer bazı kuşlar birer mazeret ileri sürerek yolculuktan vazgeçmek isterler. Hüdhüd kuşların hepsine cevap vererek onları ikna eder. 🔸 Sonunda bütün kuşlar hüdhüdün kılavuzluğunda yola çıkarlar. Yolculuk esnasında bitkin ve yorgun düşen binlerce kuş hüdhüdden şüphelerinin giderilmesini ister. 🔸 Hüdhüd her birinin soru ve itirazlarına cevaplar verir; önlerinde 'talep, aşk, mârifet, istiğna, tevhid, hayret, fakru fenâ' denilen yedi vadinin bulunduğunu, bunları geçince padişahları olan Sîmurg'a ulaşacaklarını anlatır. 🔸 Tekrar yola koyulan kuşlardan sadece otuzu hasta ve yorgun durumda bu vadileri aşıp yüce bir dergâhın önüne ulaşır. Burada bir postacı gelip onların Sîmurg'u sorduklarını anlayınca önlerine birer kâğıt parçası koyarak okumalarını söyler. Kâğıtları okuyan kuşlar bütün yaptıklarının yazılı olduğunu görüp şaşırırlar. 🔸 Bu sırada Sîmurg da tecelli eder. Fakat gördükleri Sîmurg kendilerinden başka bir varlık değildir. Sîmurg'da kendilerini, kendilerinde Sîmurg'u görüp hayretler içinde kalırlar. Bu arada bir ses duyulur: 'Siz buraya otuz kuş geldiniz, otuz kuş göründünüz; daha fazla veya daha eksik gelseydiniz yine o kadar görünürdünüz; burası bir aynadır.' 🔸 Neticede hepsi Sîmurg'da fâni olur, artık ne yol ne yolcu ne de kılavuz vardır. Gölge güneşte kaybolur. Menzil-i maksûda vâsıl olan otuz kuş aradıkları Sîmurg'un kendileri olduğunu anlar. 🔸 Feridüddin Attâr, Mantıku't-Tayr'da vahdet-i vücûd inancını anlatmıştır. Buna göre var olan sadece vücûd-ı mutlaktır. Bütün kudret O'ndadır. İnsanın kâinatta varlık halinde gördükleri, vücûd-ı mutlakın bir ayna hükmünde olan adem-i mutlakla karşılaşmasından doğan çeşitli görünüşlerden ibarettir. 🔸 Allah çeşitli şekillerde tecelli ettiğinden bütün eşya ve yaratıklar bir varlığa sahip gibi görünür. Aslında bu görünen şeylerin gerçek varlığı yoktur. 🔍 VAHDET-İ VÜCUD NEDİR? 🔸 Feridüddin Attâr eserinde bu inancı kuşların dilinden temsilî bir tarzda hikâye etmiş, hüdhüd ile çeşitli kuşlar arasında geçen konuşmalar aracılığı ile tasavvufî düşüncelerini açıklamıştır. Şair, hüdhüdün ağzından kuşların soru ve itirazlarına cevap verirken konuya uygun düşen başka hikâyeler de anlatır. 🔸 Birçoğu Tezkiretü'l Evliyâ adlı eserinde geçen bu hikâyeler arasında fikrî bir bağlantı vardır. Mantıku't-Tayr'daki hikâyeler, birkaçı dışında genelde kısa olup bazen üç beş beyitte sona erer, ardından gelen beyitler hikâye münasebetiyle Attâr'ın aktardığı fikirlerdir. Onun anlattıkları o kadar beğenilmiştir ki Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî de bazılarını alıp aynı vezinde yazdığı Mes̱nevî'sinde işlemiştir. 🔸 Mantıku't-Tayr'ın önemli bir yanı da şairin Hulefâ-yi Râşidîn'i methedip onlar arasında fark gözetmediğini söylemesi ve halife seçiminde Hz. Ali'nin yanında yer almayan sahabenin haklı sayıldığını belirterek bu gibi işlerle uğraşmanın gereksiz olduğunu açıklamasıdır. 🔸 Bu konuda taassup gösterenleri kınayarak Sünnî-Şiî mücadelesinin tamamıyla taassuptan doğma abes bir şey olduğunu ifade eder. 🔸 Başta Türkiye ve İran olmak üzere dünyanın çeşitli kütüphanelerinde pek çok yazma nüshası bulunan Mantıku't-Tayr birçok defa basılmış, ilk defa taş basması olarak Cavnpûr'da yayımlanmıştır. 🔸 Türk edebiyatında önemli yeri ve etkisi olan Mantıku't-Tayr'ı, Gülşehrî manzum olarak 1317 yılında Türkçeye çevirmiştir. Türk edebiyatında Attâr'ın Mantıku't-Tayr'ı örnek tutularak yahut ondan ilham alınarak yazılan eserler de vardır. Ali Şîr Nevâî'nin Lisânü't-tayr'ı, Derviş Şemseddin'in Deh Mürg'u bunlardandır. 🔍 MESNEVİ'DE YER ALAN HİKAYELER

Mantıku’t Tayr nedir? Mantıku’t Tayr’ın konusu

MANTIKU'T TAYR NEDİR?