Mehmet Akif Ersoy'un gençlik üzerine düşünceleri

Ergenlik döneminde kişinin kendisine örnek alabileceği sağlam bir şahsiyete, yol göstericiye ihtiyacı olması insan psikolojisinde su götürmez bir gerçektir. Çünkü insanın karakterinin tam olarak şekillendiği dönem çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi olarak tanımlanan ergenlik dönemidir. Uzmanlara göre ergen bu dönemde kim olduğunu, ne olduğunu ve nerede olduğunu bilmek ister. Yani kendi kimliğini bulmak ve bir hayat felsefesi kurma gayreti içerisine girer. Yetişkinler, gence bir hayat boyu taşıyacağı insan karakterini, benimseyip bağlanacağı temel değerleri, inançları ve fikirleri seçerken yol göstermek zorundadır. Yol göstermek adına ev içindeki aile fertlerinden, okuldaki öğretmenlerden veya topluma öncü olmuş doğru kişilerden biri tanıtılabilir. İçlerindeki en etkileyici tanıtım ise gencin seveceği, hayran olacağı, onun gibi olmak isteyeceği sağlam kişiliklerin her türlü mecralarda gence sunmaktan geçiyor. Türk gençlerinin kişiliklerini oluştururken örnek alabilecekleri insanlardan biri Mehmet Akif Ersoy'dur. Mehmet Âkif'in dünyasının ve kişiliğinin oluşmasını sağlayan en bariz özellik, ailesinden aldığı dini-ahlakî terbiye ve kendisini yetiştirmeye azmetmiş bir dirayetten geçmektedir. Onun dürüstlüğü, samimi vatan sevgisi, gayreti, kuvvetli imanı ile bugün dahi yüce kişiliğini koruyor. Safahat'ın birinci kitabında Akif'in 'İnsan' isimli bir manzumesi bulunur. Akif bu manzumeye Hazreti Ali'nin bir sözünü naklederek başlar: Haberdâr olmamışsın kendi zâtından da hâlâ sen, 'Ey insan! Sen kendini küçük bir cisim sanıyorsun. Hâlbuki en büyük âlem senin içinde gizlidir.' Mehmet Akif bu şiirde insanın kendisini hor ve hakir bir varlık olarak görmesinin doğru olmadığını, çünkü akıl, düşünme, azim ve çalışma sayesinde hakikati bulabileceğini söyler. İnsan Allah katında meleklerden bile daha yüce bir mevkiye sahiptir ve o, Allah'ın emanetini teklif ettiği varlıktır. İnsana yüklenen emanet, Allah'ın verdiği düşünce, akıl ve irade kuvvetlerine göre Allah'ın halifeliğini yapmaktır. Öyleyse insan, yaratılış gayesini ve sahip olduğu yüksek mevkii düşünmeli ve hayatını kendisine veren akıl, düşünce ve irade kabiliyetini kullanarak düzenlemelidir. Mehmet Akif, 'İnsan' manzumesinde insanın kıymetini, kudretini anlattıktan sonra şiiri şu soruyla bitirir: 'Nasıl olmak gerektir şimdi ef'âlin ki hem-pâyen 'Ey insan! Kıymetin meleklerden yücedir. Öyleyse yapacağın işler nasıl olmalıdır ki hayvanlarla aynı seviyeye düşmeyesin.' Bu soru aslında herkesin öz eleştirisini yaparken kendisine sorması gereken bir sorudur. 'Yapacağım işler nasıl olmalıdır ki doğuştan sahip olduğum üstünlüğe layık olabileyim?' Akif'te bu sorunun cevabını bulmak mümkündür. Bir şiirinde hayatta izlenmesi gereken yolu şu şekilde işaret eder: 'Mazideki hicranları susturmaya başla. Ebeveynlerin önceliği, evlatlarına sağlam bir amaç aşılamak olmalıdır. Çünkü emelsiz ve ümitsiz yaşama nesilleri uyuşturur. Akif'e göre gençliğin ruhu her şeyden önce bir gaye için yanıp tutuşacaktır. Akif, bir arkadaşına yazdığı mektupta, 'Gaye uğruna çalışmak, didinmek ve nihayet ölmek! Ah ne güzel meşgale, o ne hoş eğlence, o ne mesut son imiş. Ben şimdi onu adamakıllı hissediyorum.' der. Bütün hayatı boyunca hem dünya hem de ahiret için hayırlı bir iş yapma düşüncesiyle yaşamış büyük bir insan olan Akif'e göre, gaye tespit edildikten sonra yapılacak şey, Allah'a dayanıp güvenerek çalışmak; bilgiye, doğruya güzelliğe boyun eğmektir. Tek kurtuluş yolu budur. Mehmet Akif'in bir insanda, bir gençte, bir millette olmasını istediği iki önemli özellik vardır: Birincisi ilim; ikincisi iman ve ahlâk. Akif'e göre bir millet, ancak gençleri 'marifet' ve 'fazilet' kudretlerine sahip olursa yükselebilir. Bu fikri Safahat'ta şöyle anlatır: 'Hadi tahsilini ikmale tez elden, hadi sen! 'Marifet' kelimesiyle kastedilen, çağdaş ilim, fen, yeni teknik metotlardır. 'Fazilet' ise milletimizin dini, manevi ve ahlaki özellikleridir. Milletlerin yükselişi, başka bir ifade ile insanın yükselişi için bu iki değerin yan yana bulunması gerekir. Mehmet Âkif, Safahat'ında Türk tarihinin ve toplumunun en sancılı yılları olan 1908-1923 arasının sosyal ve siyasal panoramasını safhalar halinde verirken, aynı zamanda kendi neslinin kültür-medeniyet çatışmasını sergilemiştir. Millî Mücadele yıllarında halkı uyandırmak için yaptığı faaliyetlerle ülke geleceğinin aydınlık bir iklime taşınması yolunda fikirler öne sürmüş, ülkesinin maddî-mânevî problemleri üzerinde kafa yormuş ve bunlara çağının çok ilerisinde çözümler üretmiştir. Âkif, içinde bulunduğu coğrafyanın ve Türk-İslâm tarihinin bir aydını olarak ömrü boyunca çizgisini koruyarak sürdürmüştür. Âkif'in fikirlerinin tutarlı olmasının temelinde kendisinin hem pozitif bilimlerde hem de dinî ilimlerde çok iyi bir eğitim almış olması, köklü tarihin maddî-mânevî dinamiklerini iyi bilmesi ve çağını iyi tanıması yatmaktadır. Bu özellikler onun şiirlerini çok iyi beslediği gibi fikirlerinin de tutarlı olmasını sağlamıştır. 'Âsım; asrımızın gelecek asırlara tahsis edilmiş bir hediyesi, bir heyecan selamıdır. Mehmet Âkif, 'Âsım'ın nesli' derken; bilgi, irfan, fazilet ve imanla donanmış, karakterli, ahlaklı, kişilikli; vatanına, milletine ve kültürüne sahip çıkan, bunları yüceltmek için tüm imkânlarını seferber eden bir gençliği kasdetmekte ve bunun hayalini kurmaktadır. Âkif, Asım'ın nesli-nin nasıl olması gerektiğinin ipuçlarında,'gelecek' demek olan gençliğin; hurafelerden uzak, hayatı ve dünyayı varoluşcu anlamanın yönünü statik değil gelişen bilgiyle yoğrularak, çağa uygun bir dinamizm ve sinerji şeklinde algılamasını istemektedir. Böylece Âsım; öncelikle tarihiyle, kültürüyle, toplumuyla ve diniyle barışık olacak, ürkek, korkak ve çekingen değil, mücadeleci ve özgüven sahibi bir karakter ortaya koyacaktır. Âsım'ın nesli Hıristiyan Batı'nın baskı ve tahakkümüne karşı milletinin ve kültürünün bağımsızlığını savunacak, koruyacak gerekirse bunlar için canının bile feda edebilecektir. Safahat'ın 'Asım' isimli bölümünde, Mehmet Akif gençliğin sembolü olarak gördüğü manevi oğlu Asım'ı ilim ve teknik öğrenmek için Avrupa'ya gitmesi gerektiğine ikna eder. Akif, Asım'ın şahsında bütün Türk gençlerine seslenmektedir: 'Sâde Garb'ın, yalınız ilmine dönsün yüzünüz. Âkif, Berlin'e gidecek olan Âsım'a tavsiyelerde bulunur; 'Aynı men'baları ihyâ için artık burada / Kafanız işlesin, oğlum, kanal olsun arada' ve yine Âsım'ın diliyle içinde bulunduğumuz acı durumu bir kez daha hatırlatarak: 'Yazık hâlâ biz, dünkü ilmin bile bîgânesiyiz, câhiliyiz.' söylemiyle, bunun kırılmasını isterken, yakın geleceğin ilmini ve dünyanın nereye gittiğini çarpıcı şekilde dile getirir: 'Yarının ilmi nedir, hâlbuki? Gayet müdhiş: Maddenin kudret-i zerriyyesi' uğraştığı iş.' Hayatının her döneminde tam bir denge insanı olan Akif, çağının manzarasını irdelerken; 'Kaç hakiki Müslüman gördümse hep makberdedir, Müslümanlık bilmem ammâ, galiba göklerdedir.' tespiti ve serzenişlerle birlikte, çareye de işaret etmektedir: 'Doğrudan doğruya Kur'an'dan alıp ilhâmı, / Asrın idrâkine söyletmeliyiz İslâm'ı.' Bilime, medeniyete ve Garb'a tamamen yüz çevirme anlayışını şiddetle eleştiren Akif'e göre, insanın bu dünyadaki görev ve sorumluluklarını bilme yolunda ve evrenin yapısını, işleyişini anlamada bilim bir araçtır ve asıl önemli olan irfan ve fazilet dinamiği eşliğinde: 'Ne irfandır veren ahlâka yükseklik, ne vicdandır; Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandır.' ilerleme tekamülle olacaktır, aksi takdirde: '... Bu muazzam ağacın gövdesi baştan aşağı; sayısız kökleri, tekmil dalı, tek-mil budağı milletin sine-i mazisine merbut, oradan uzanıp gelmektedir. Bir cemaat bu ağacın bazı yerlerini, mesela çiçeğini beğenmez onu elindeki baltayla kesmeye kalkarsa, biliniz ki, sadece terakki imkânlarını değil; kendi kendini de yok eder. Çünkü ortada canlı bir varlık değil, sadece odun kalır.' Geleceğin gençliğini adlandırdığı Âsım, bir bakıma şairin kendisidir. Nitekim Mehmet Âkif Ersoy'un da; koşu, güreş, gülle atma, taş atma, yüzme, ata binme gibi sporlarla uğraştığı, ancak güreş sporuna karşı ayrı bir ilgi ve sevgisinin olduğu gerçeğinden hareketle; idealindeki Türk gençliğini de, sağlıklı olmak için sporla uğraşan, vatan sevgisini, çalışmayı ve bağımsızlık ruhunu her şeyin üzerinde tutan, ahlaka, terbiye ve öğretime önem veren, ümitsizliğe kapılmayıp her zaman azimli ve kararlı olan, her türlü tefrikadan arınmış, ayrılıkçı düşünmeyen, tek yürek olan, taklitçiliğe özenmeyen, memleketin geleceğinde söz sahibi olacak ruhen ve fiziken güçlü nesillerin yetiştiği bir gençlik tablosu düşündüğünü ve kurguladığını söyleyebiliriz. Mehmet Akif'e göre Batı'dan sadece ilim, teknik, usul, metot öğrenmeli; Batı'nın modası, milli benliğimize uymayan tarafları, dinimize, örfümüze aykırı adetleri memlekete sokulmamalıdır. Mehmet Akif, Hintli Müslüman gençleri Safahat'ında şu mısralarla över: 'Hele hayran kalır insan yetişen gençlere de; Bu mısralarda övülen gençlerin meziyetlerini şöyle sıralayabiliriz: Bu maddeler, Mehmet Akif'in övdüğü genç tipinin özellikleridir. Bu özelliklerinden ikisi yani gençlerin milli hislerinin sağlamlığı ve milli değerlerimize bağlı olarak yetişmeleri Türk devletinin ve milletinin devamı için şarttır. Mehmet Âkif, bunun için çocukların ve gençlerin kafalarının peri masallarıyla, hurafelerle, umacı hikâyeleriyle doldurulmamasını ister. Şiddet ve dayakla yapılan eğitimin tamamen faydasız olduğunu söyleyerek, genç nesillerin kafalarının dışını değil, içini işleme gereğinin önemini: 'Gül değil, kıl bile bitmez sopa altında! Hele!' uyarısı ile getirmiştir. Geleceğin ve var olmanın temeli olan gençliğe önemli uyarılarda bulunan Akif, Safahat'ın geneline teşmil edilen bu vurguya, Âsım'ın şahsında öğütler verirken, dört hususu önemle tavsiye etmektedir: Marifetli (ilim, teknik, sanat, her konuda ustalık..) Gençlerimizi hayatlarının en güzel çağında kendilerine bir yol çizerken 'Türk'e hiçbir kavmin horoz olmasına tahammül edemem!' diyerek Milli Mücadele yıllarında şiir ve hutbeleriyle Türk İstiklâl harbine manevi destek sağlayan Mehmet Akif kadar milliyetçi ve vatan sevdalısı olarak yetiştirmeliyiz. (Derlenmiştir.)