Mevlid'de geçen güzel kelimeler

Muktedâ 🔸 Arapça'da 'birini taklit etmek, rehber edinmek, örnek almak ve birine tâbi olmak, uymak' anlamlarına gelen iktedâ fiilinden türemiştir. 'Önden giden, kendisine uyulan ve örnek alınan kimse' demektir. 🔸 Bu bağlamda namazda kendisine uyulan imamı kastetmek için de kullanılabilir. Günümüzdeki rol model tamlamasına karşılık gelmektir. 1409 yılında Süleyman Çelebi tarafından tamamlanan ve halk tarafından Mevlid olarak bilinen Vesiletü'n-Necat (Kurtuluş Vesilesi) kasidesinin 104. beyitinde geçmektedir. 🔶🔶🔶 Ol-durur maksûd-ı cümle cüz' ü küll Tûtî 🔸 Farsça'da, 'duyduğu sesleri taklit yeteneğine sahip olan papağan ve dudu kuşlarına' verilen isimdir. Genellikle yaşadığı diyarın adıyla anılan tûtî kelimesi Fars kültürü ve Hint masallarından Türk kültür ve edebiyatına geçmiştir. 🔸 Çoğunlukla 'güzel söz söyleyen kimseleri' ifade etmek için kullanılır. Tatlı yiyecekler yemeyi sevdiği için aynı beyit içerisinde sıklıkla şeker sözcüğüyle kullanılmıştır. 🔸 Rengârenk bir kuş olması dolayısıyla tasavvufta 'dünya nimetlerine meyleden nefsi' sembolize etmektedir. Yeşil diğer renklere baskın geldiğinden Hızır (AS) ile ilişkilendirildiği de olmuştur. 🔸 Çünkü Hızır'ın (AS) yeşil elbise giyip yeşil sarık taktığına inanılmaktadır. Ayrıca Allah'tan (CC) aldığı vahiyleri Peygamber Efendimize (SAV) getiren melek Cebrail (AS) de kendisine söylenenleri aynen aktardığı için tûtîye benzetilmiştir. Mevlid'in 158. beyitinde geçmektedir. 🔶🔶🔶 Dinlenüz binde birini diyelüm Ferişte 🔸 Farsça kökenli bu kelime 'melek' anlamına gelmektedir. Ayrıca 'melek gibi günahsız, masum ve temiz olan iyi ve yumuşak huylu kişileri' ifade etmek için de kullanılmaktadır. Mevlid'in 267. beyitinde melek anlamında kullanılmıştır. 🔶🔶🔶 Yirde gökte hiç ferişte kalmadı Hûr 🔸 Dilimize hûri olarak geçen hûr kelimesi Arapça'da 'cennet kızları' anlamına gelmektedir. Kelime Arapça asıllı zannedilse de aslında Farsça kökenli olup 'ahu gözlü sevgili' demektir. Farsça'da teklik bildiren –î ekiyle kullanıldığından hûri olarak kalıplaşmıştır. 🔸 Geçmişinin Pehlevice veya Partça'ya dayandığı düşünülen bu kelime Zerdüştlüğün kutsal kitabı olan Avesta'da 'güzel kadın' anlamında kullanılmıştır. Kur'an-ı Kerim'de eşler olarak bahsedilmiştir. 🔸'Yanlarında bakışlarını yalnızca kendilerine çevirmiş iri gözlü eşler vardır.' (Sâffât Sûresi 48. ayet) 'Onlar için saklı inciler gibi iri gözlü huriler de vardır.' (Vâkı'a Sûresi 22. ayet) Mevlid'in 272. beyitinde cennette yaşadığına inanılan dişi varlıkla anlamına tekabül edecek şekilde cennetin kapısında bekleyen Rıdvân adlı melekle birlikte kullanılmıştır. 🔶🔶🔶 Saçu saçup çün ziyaret itdiler Hurûş 🔸 Farsça 'coşmak' anlamına gelen hurşîden fiilinden türemiştir. 'Coşma, çağlama, bağırma, gürültü, şamata ve telaş' anlamlarına gelir. Genellikle cûş u hurûş tamlamasıyla coşmak ve kendinden geçmek anlamlarında kullanılır. Mevlid'in 308. beyitinde geçmektedir. 🔶🔶🔶 Mu'cizâtın dinlenüz şevk ile hôş Sâyebân 🔸 Farsça 'gölge, koruma, yardım, hami ve koruyup gözeten' anlamlarına gelen sâye kelimesinden türemiştir. 'Gölgelik, büyük çadır ve otağ' manalarına gelir. Türkçe'de 'aracılığıyla, yardımıyla' anlamına gelen bir zarf olarak sayesinde şeklinde kullanılmaktadır. Mevlid'in 315. beyitinde geçmektedir. 🔶🔶🔶 Hem mübârek başı üzre her zaman Subh 🔸 Arapça bir kelimedir. 'Sabah vakti, sabah, tan yerinin ağarması ve fecir' anlamlarına gelir. Mevlid'in 338. beyitinde subh u şâm yani sabah aksam şeklinde ikileme unsurlarından biri olarak kullanılmıştır. 🔶🔶🔶 Kim tahiyyata oturmuşdı müdâm Çerâg 🔸 Farsça 'yağ kandili demektir. Mum, meşale veya yağa batırılıp yakılan fitillerin geneline' verilen isimdir. Anlamı genişletilerek ışık ve alev anlamlarına gelecek şekilde de kullanılabilir. 🔸 Türkçe'de 'çam gibi reçineli ağaçların yağlı ve tutuşmaya elverişli bölümlerinin küçük parçalara ayrılmasıyla elde edilen çıra' kelimesiyle de ile ilişkilendirilebilir. 🔸 Bir zamanlar yardımcı veya hizmetçi kimseleri ifade etmek için çırak anlamında kullanıldığı da olmuştur. Mevlid'in 300. beyitinde Peygamber Efendimiz'e (SAV) ithafen 'dinin ışığı' şeklinde mecazi bir anlamda kullanılmıştır. 🔶🔶🔶 Dînun çerâgı yandı vü yandı kamu oda Cevlan/Cevelan 🔸 Arapça'da 'dolaşma, gidip gelme, gezinme, gezinti, hareket ve canlılık' anlamlarına gelmektedir. 'Dönmek, dolaşmak' anlamındaki câle fiilinden türemiştir. Mevlid'in 353. beyitinde geçmektedir. 🔶🔶🔶 Akl tavusı açdı girü perr ü bâl Dürc 🔸 Arapça 'mücevher kutusu' anlamına gelir. Yine Arapça olan ve 'çok değerli büyük inci' anlamına gelen dür kelimesi ile ilişkilendirilebilir. 🔸 Mevlid'in 358. beyitinde de Peygamber Efendimizi (SAV) ifade eden dür kelimesiyle birlikte kullanılmıştır. Ayrıca divan şiirinde 'sevgilinin dişleri inciye' benzetildiğinden 'ağzı da bu mücevheri saklayan kutu' olarak tasavvur edilmektedir. 🔶🔶🔶 İmdi ol dür dürclerini açalum İn'âm 🔸 Arapça 'müreffeh olmak' anlamına gelen nimet kelimesinden türemiştir. 'Lütuf ve ihsanda bulunma' yani 'yardım etme' demektir. 'Osmanlı tarihinde ulufe denilen yeniçeri aylılarına zammı' adlandırmak için de kullanılmıştır. 🔶🔶🔶 Bize kıldun çünki her in'âmı âm Asfiyâ 🔸 Arapça'da 'saf, temiz, halis ve her türlü kötülüklerden arınmış kimse' anlamına gelen sâfi kelimesinin çoğuludur. 'Ermişler' anlamına gelir. Mevlid'in 518. beyitinde geçmektedir. 🔶🔶🔶 Ol şeh-i sultân-ı cümle enbiyâ Mu'attar 🔸 Arapça'da 'güzel koku ve koklamak' anlamlarına gelen ta'tîr kelimesinden türemiştir. 'Güzel kokulu, ıtır' demektir. 'Güzel koku' anlamındaki attâr ile Arapça'da sahiplik anlamı veren mim harfinin ziyadesiyle 'güzel kokulu, güzel koku sürünmüş kimse' anlamı elde edilmiştir. Mevlid'de 297. beyitte geçmektedir. 🔶🔶🔶 Oldı meşâm-ı akl u dil ü cân mu'attar uş