Necip Fazıl'ın "vaaz kürsüsü": Tiyatro

Necip Fazıl Kısakürek, Cumhuriyet döneminde şiir alanında gösterdiği başarının yanında tiyatro alanında da önemli eserler vermiş bir sanatçıydı. 'Ön tarafı açılır kapanır bir mikap (küp) içinde hayatı yakalamak… Kapana kıstırır gibi…Tiyatro budur.' cümlesini kuran ve sanat türleri arasında tiyatroyu 'en büyük keşif' ve 'güzel sanatlar içinde bir zirve' olarak gören şairin sanatında tiyatronun yeri ayrı bir konumdaydı. Necip Fazıl'ın büyük yankı uyandıran tiyatroları Necip Fazıl, geniş kitlelere düşüncelerini aktarabilmek adına tiyatro türünü daha elverişli görmüş, nitekim bu durumu: 'Tiyatro benim için içtimai davada en büyük bir vaaz kürsüsüdür.' şeklinde izah etti. Tiyatroyu ayrıca 'Tezin laf olmaktan çıkıp büyü olduğu yer' diye tanımlıyordu. Oyunları tezli tiyatrolar kategorisinde yer alsa da muhtevasına baktığımızda salt fikirden oluşmayan söz gelimi düşüncenin estetik zevk potasında erimiş bir nitelikte olduğunu görüyoruz. Necip Fazıl Kısakürek sözleri Şiirlerinde soyut olarak hissedilen korku, dehşet, sıkıntı, vehim, şüphe, yalnızlık gibi duygu ve temalar tiyatrolarında kahramanların kişiliklerinde somutlaşmış gibiydi. Bu oyunlarda günah duygusu, vicdan azabı, kader-irade, akıl-duygu-sezgi ilişkileri, madde-ruh mücadelesi, bilinmeyenin araştırılması, aklın sınırlarının zorlanması, her şeyin ötesinde bir sır bulunduğu inancı gibi metafizik ve psikolojik problemler işlendi. Necip Fazıl tasavvufla nasıl tanıştı? Eserlerinde yer yer tesirli ve nüfuzlu bir ifade tarzı, çok defa teatral davranış ve konuşma şekilleri, kahramanlık, âlicenaplık, şeref, izzetinefis gibi duyguların yüceltilmesiyle üstad, klasik tiyatro türüne yaklaşıyordu. Necip Fazıl'ın on dördü sağlığında biri ise ölümünden sonra yayımlanan on beş adet tiyatro eseri mevcuttu. Üstadın şiirden sonra en çok eser verdiği tür tiyatroydu. Tiyatro eserleri sırasıyla şunlardır: Tohum (1935), Necip Fazıl Kısakürek'in tiyatrolarını besleyen kaynaklar genel olarak tarihi konular, halk edebiyatımız ve Batı tiyatrosuydu. Necip Fazıl'ın konusunu Türk tarihinden alan tiyatroları Tohum, Künye, Kanlı Sarık, Abdülhamid Han ve Mukaddes Emanet'ti. Necip Fazıl tiyatroları türküler, masallar, Yunus Emre ve İbrahim Ethem gibi mutasavvıfların hayatlarıyla Türk halk edebiyatından; Shakespeare, Ibsen, Strindberg ve Maeterlinck'ten gelen etkilerle de Batı tiyatrosundan izler taşıyordu. Necip Fazıl'dan yüzleri gülümsetecek nükteler Necip Fazıl'ın ilk eseri olan Tohum; Muhsin Ertuğrul'un beğenilerine rağmen seyirci tarafından yeterince ilgi görmüş bir oyun değildi. Bu eser, Necip Fazıl'ın hayatında dönüm noktası sayılabilecek bir hadise olan; Abdülhakim Arvasi ile tanışmasından bir sene sonra yayımlandı. Bu tanışıklık Necip Fazıl'ın şahsi ve sanat hayatında büyük değişiklikler meydana getirmiş ve sanatçı, sanatını artık dini-mistik bir çerçevede inşa etmeye başladı. Tohum tarihi piyes kategorisinde değerlendirilecek bir eser olsa da Necip Fazıl'ın fikirsel hayatındaki ilk dönüşümün izlerini taşıyordu. Tohum kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız Tohum'un gösteriminden bir süre sonra (1938)'de Bir Adam Yaratmak İstanbul Şehir tiyatrosunda sergilendi. Bir Adam Yaratmak ilk oyunun aksine seyirci ve tiyatro camiası tarafından büyük bir ilgiyle karşılandı. 1938'de neşredilen oyun aynı yıl Şehir tiyatrolarında Muhsin Ertuğrul tarafından sahnelendi. Bir Adam Yaratmak kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız Necip Fazıl'ın Bir Adam Yaratmak piyesinden 20 alıntı 'Bu eserimi bugüne kadar vücuda getirdiğim eserler içinde en bağlı eser biliyor ve öylece bildirmek istiyorum. Ona olan zaafım, üstünde fazla konuşmamı yasak ediyor.' Necip Fazıl için bu eserin mahiyeti farklıydı. Piyes ayrıca içerdiği felsefi ve psikolojik derinlik, muhtevadaki zenginlik açısından Türk tiyatrosuna da yeni bir soluk getirmişti. Necip Fazıl bu eserini 'geçirdiğim büyük ruh çilesinin sahne destanı' olarak tarif etti. Sanatçı eserinin amacını ise 'Ve istedim ki, vesile dayanağını maddi harekette bulan bu eser, ruhi harekette de öylesine bir irtifaa çıksın ki, seyirciyi fizik bir acıya sürüklesin' şeklinde belirtti. Bu sebeple eserdeki hakim temaları; Ölüm, yaşam, kader, vehim, iç sıkıntıları, hakikati arama, yalnızlık ve varoluşsal problemler oluşturdu. Necip Fazıl'ın tiyatroları içinde başyapıt, şüphesiz Bir Adam Yaratmak'tı. Eser, tüm özellikleriyle türünün iyi örnekleri arasında sayılıyordu. Necip Fazıl Kısakürek'ten okuyabileceğiniz 20 e-kitap Bir Adam Yaratmak eserinden sonra yazdığı tiyatro oyunlarında aynı etkiyi uyandıramadı. Bir yıl sonra telif edilen Künye sahnelenmedi, Bir Adam Yaratmak eserinin başarısından sonra bu durum üstad için can sıkıcı oldu. Bu olaylar sonucunda Necip Fazıl yaklaşık 15 yıl tiyatro yazmaya ara verdi. Bu kırgınlığa rağmen yazılan Nâm-ı Diğer Parmaksız Salih'in yayım tarihi olan 1949'dan Reis Bey'in kitap olarak neşrine kadar (1964) on beş yıl, Necip Fazıl'ın tiyatrodan uzak durdu. 1960'dan sonra Necip Fazıl'ın tiyatro yazarlığının ikinci safhası başladı. Yazar, bu dönemde biri yarım kalan on eser telif etti. Reis Bey bu dönemin en dikkate değer oyunuydu. Necip Fazıl'ın külliyatı içinde, okurun en az ilgisini çeken tiyatro kitaplarıydı. Fakat bunun nedenini yazarın tiyatrolarının zayıflığına değil, tiyatro yapıtı okumanın toplumumuzda yaygın olmadığına bağlamak daha doğruydu. Reis Bey kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız Bir ağlama güzellemesi olarak 'Reis Bey' Necip Fazıl'ın hemen bütün oyunları başta İstanbul Şehir Tiyatroları ve Ankara Devlet Tiyatrosu olmak üzere resmî, özel ve amatör tiyatrolar tarafından birçok defa sahneye kondu. Nâm-ı Diğer Parmaksız Salih ('Parmaksız Salih' adıyla, 1968), Reis Bey filme alınmış, Bir Adam Yaratmak da televizyon oyunu olarak gösterildi. Ayrıca senaryo romanlarının bazıları filme alındı. Fon müziği olarak Batı senfonik müziğinden kendisinin seçtiği parçalarla kendi sesiyle altı şiiri ve 'Gençliğe Hitâbe'si plak haline getirildi.

Necip Fazıl'ın "vaaz kürsüsü": Tiyatro

NECİP FAZIL İÇİN TİYATRO