Orhan Veli'nin şüpheli ölümü ve cenaze töreni

'1914'te doğdum. 1 yaşında kurbağadan korktum. 2 yaşında gurbete çıktım. 7'sinde mektebe başladım. 9 yaşında okumaya, 10 yaşında yazmaya merak sardım. 13'te Oktay Rıfat'ı, 16'da Melih Cevdet'i tanıdım. 19 yaşından sonra da avarelik devrim başlar. 20 yaşından sonra da para kazanmasını ve sefalet çekmesini öğrendim. 25'te başımdan bir otomobil kazası geçti. Çok âşık oldum. Hiç evlenmedim. Ben, Orhan Veli. 'Yazık oldu Süleyman Efendiye' mısra-i meşhurunun yazarı…' 'Duydum ki merak ediyormuşsunuz, hususi hayatımı, anlatayım: Evvela adamım, yani sirk hayvanı falan değilim. Burnum var, kulağım var, pek biçimli olmamakla beraber. Bir evde otururum, bir işte çalışırım. Ne başımda bulut gezdiririm, ne sırtımda mühür-ü nübüvvet. Ne İngiliz kralı kadar mütevaziyim, ne de Celal Bayar'ın ahır uşağı gibi aristokrat. Ispanağı çok severim, puf böreğine hele biterim. Malda mülkte gözüm yoktur. Vallahi yoktur. Oktay Rıfat'la Melih Cevdet'tir en yakın arkadaşlarım. Bir de sevgilim vardır pek muteber; ismini söyleyemem. Edebiyat tarihçisi bulsun. Ehemmiyetsiz şeylerle de uğraşırım, meşgul olmadığım ehemmiyetsiz, sadece yazarlar arasındadır. Ne bileyim, belki daha bin bir huyum vardır. Amma ne lüzum var hepsini sıralamaya? Onlar da bunlara benzer.' 10 Kasım 1950'de Ankara'daki bir belediye çukuruna düşen Orhan Veli, bu olayı önemsemez ve İstanbul'a döner. Bir kaç gün sonra, 14 Kasım Salı günü, bir arkadaşının evinde öğle yemeği sırasında fenalaşır. Hastaneye kaldırılır. Alkol zehirlenmesi teşhisini koyan doktorlar, bu doğrultuda tedavi uygularlar. Ancak saat 20.00'da komaya giren Orhan Veli, bütün çaba ve yanlış tedaviler sonucu saat 23.20'de, 36 yaşında Cerrahpaşa'da hayatını kaybeder. Ölümünün nedeni, 15 Kasım 1950 Çarşamba günü çıkan akşam gazetelerinde 'alkol yüzünden zehirlendi' olarak duyurulur. Ankara ve İstanbul radyolarının yanı sıra, Roma, Paris BBC ve Amerika'nın Sesi radyolarından da aynı anda tüm dünyaya ilan edilir. Olaya savcı yardımcılarından Cahit Türesel el koyar; Adli Tabip Kamil Ünsavan da hastanede yaptığı tetkik sonucu; hastanenin ölüm nedenini 'alkolden zehirlenme' olarak bildirmesine karşın, adli tıp bakımından morg raporunun alınmasını gerekli görür. Otopsi sonucuyla, şairin alkol zehirlenmesinden değil, beyin kanamasından öldüğü kanısına varılır. Daha sonra, bu beyin kanamasına, Orhan Veli'nin üç dört gün önce bulunduğu Ankara'da, belediyenin Sıhhiye'de yol kenarında açtığı bir çukura gece düşmesiyle başına aldığı darbenin yol açtığı öne sürülür. Sunay Akın'a göre, Orhan Veli Kanık, çukura düştüğü akşam, Şinasi Baray'ın sonradan yıkılan Hacı Bayram Vali Camii'nin yakınında bulunan evinin bodrum katında açtığı lokantadır. Akın, lokanta sahibinin eşi Melek Baray'ın, 'Orhan çukura düştüğü gece bizdeydi. Başka bir yere uğramış olamaz' dediğini aktarır. Babası Riyaseticumhur Armoni Orkestrası (Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası) eski şeflerinden Mehmet Veli Bey, oğlunun ölümünü, 'ses yönetmeni' olarak görev yaptığı İstanbul Radyosu'nda öğrenince neye uğradığını şaşırır. Oktay Akbal da bu haberi radyodan öğrendiğini söyler ve bakın duyuran isim çok tanıdırktır: 'Orhan Veli'nin ölümünü 14 Kasım 1950 akşamı Ankara Radyo'sundan, Dıranas'ın ağzından duymuştum. O gün İstanbul'da ölmüş, Dıranas da konuşmasında bunu hemen dinleyicilerine bildirmişti.' 1950'de Orhan Veli öldü. Bu ölüm bana çok ağır geldi. Onun öldüğünü gazetede okuduğum gün, bütün kasabada akşama kadar dolaşıp Orhan'ın öldüğünü önüme gelene söyledim. Hiç kimse aldırmadı. Bu da bana çok koydu. Yalnızlıktan bunaldım. Koskocaman, büyük şair Orhan Veli ölmüş, buna hiç kimse aldırmıyordu. Kimsenin tüyü bile kıpırdamıyordu. O gün kasaba bana cehennem gibi geldi. 17 Kasım'da cenazesinin kaldırılacağı Beyazıt Camii'nin önündeki kahveler saat 11.00'de dolmuş, saat 12.00'de ise kalabalık öbek öbek toplanmaya başlamıştır. Kimler yoktur ki cenaze töreninde... Resmi bir tören yoktu ama cenazeye yüzlerce insan katılmıştır. Bunların arasında pek çok üniversiteli gençle beraber, öğretim üyeleri, gazeteciler, yazarlar, şairler, ressamlar ve tiyatro sanatçıları vardır. Ahmet Hamdi Tanpınar, Mazhar Şevket lpşiroğlu, Mina Urgan, Burhan Toprak, Rıfkı Melül Meriç, Asaf Hâlet Çelebi, Fikret Adil, Reşat Ekrem Koçu, Nizamettin Nazif, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Sabahattin Kudret Aksal, Münir Süleyman Çapanoğlu, Feridun Fazıl Tülbentçi, Behçet Kemal Çağlar, Hüsamettin Batak, Abdulbaki Gölpınarlı, Orhon M. Arıburnu, Rıfat Ilgaz, Sinan Korle, Cavit Yamaç, Fahir Onger, Rakım Çalapala, Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır, Bedri Rahmi, Eren Eyuboğlu, Sabri Berkel, Cemal Tollu, Agop Arad, Nun iyem, Halil Dikmen, Necmi Rıza, Ercümend Behzad... Cuma namazı beklenirken Orhan Veli için çelenkler de gelir: Sanat Dostları Cemiyeti, Telif Haklarını Koruma Cemiyeti, Demokrat Parti, Yeditepe, Varlık, Yeni İstanbul, Türk Editörler Derneği (ki 'Editörler' yerine 'Editerler' yazılması da kaderin bir cilvesidir). Cuma namazından sonra kılınır cenaze namazı, ardından Divanyolu'ndan Gazeteciler Cemiyeti'nin önüne getirilir. Cemiyetin bayrağı yarıya çekilmiştir. Birkaç dakikalık duraklama, yazıcı esnafının son selamıdır. Cenaze Sirkeci'ye kadar eller üzerinde taşınırken, bütün arabalar durup yol verir. Kimi sorar: - Kim bu? Sabahattin Eyuboğlu mezar yerini seçerken 'Urumeli Hisarına oturmuşum / Oturmuş ta bir türkü tutturmuşum' dizelerinden etkilenmiştir şüphesiz. Orhan Veli'nin mezarı için yardım kampanyası açılır. Kaynak dergisi 25 kuruş iken, bu çağrıya para gönderenlerin bir kısmı ve bağışları şöyledir: Suat Taşer (5TL), İbrahim Cücenoğlu (5TL), Kemal Özgür (5TL), M. Surullah Arısoy (5TL), Osman Atilla (5TL), A. Tufan Şentürk (5TL), Mehmet Haşmet (5TL), Zihni Hazinedaroğlu (5TL), Nihat Kuşlu (2.5TL), Rıza R. Öztoprak (2.5TL), Asım Saraç (2.5TL), Hale Eroğlu (2.5TL), Cenap Şahabettin Gedikoğlu (2.5TL), Kemal Çal (2.5TL), Ayhan Hünalp (1TL), Mehmet Batar (1TL), Cahit Tuncer (1TL).... Abidin Dino hayatının en acı verici projesini hazırlar; bir mezar projesini. Toplanan paralarla; Mimar Nevzat Kemal'in uyguladığı bu projenin üzerine Profesör Emin Barın da şu satırları hakkeder: ORHAN VELİ 18 Kasım 1950 günlü Milliyet gazetesinin ilk sayfasında bir resim dikkatimizi çekiyor; 'Orhan Veli Dün Defnedildi' başlığının altındaki bu resimde; Orhan Veli'nin sevenlerinin omzunda son yolculuğuna uğurlandığı görülüyor. Beşinci sayfada yer alan haberde ise şu satırlar göze çarpıyor: 'Sanat muhitini ve bilhassa şiir ve edebiyat âlemini derin bir yeise gark eden genç şairlerimizden Orhan Veli Kanık'ın cenazesi dün öğle namazını müteakip Beyazıt camiinden gözyaşları arasında kaldırılarak aile makberesine defnolunmuştur. Genç ve kıymetli şairimiz Orhan Veli Kanık'ın cenazesinde büyük bir kalabalık kitlesi, dostları ve hayranları hazır bulunmuştur.' Ahmet Hamdi Tanpınar: Lisedeki edebiyat hocası Ahmet Hamdi Tanpınar, Kanık'ı hastanede ziyaret etme fırsatı bulur ve hastanede gördüğü Orhan Veli'yi şöyle anlatır: 'Daha orta mektebin birinci sınıfında talebem olan Orhan'ı Cerrahpaşa Hastanesi'nde son defa oksijen çadırının altında yarı çıplak, güçlükle nefes alır ve o kadar güzel hayallerin yakaladığı dünyamızı yalnız akı görünen gözlerinden boşanırken gördüğüm günü hiçbir zaman unutamam. Şiirimize tatlı anlaşmazlığı ve lezzeti getiren zekâ, kendisi olmaktan çıkmıştı.' Orhan Veli'yi 12 yaşından beri tanırdım. Çok severdim. Şiirin büyük damarından gelme bir şairdi. Böylelerinin hayatı kendisini yakarak bulur. Sabahattin Kudret Aksal: Orhan Veli'nin şiirimize ettiği hizmet büyüktür. Türk şiirini şairaneden, dar kalıplardan kurtarıp bir genişlik ve ferahlığa götürenlerin başlıcalarındandır. Asaf Halet Çelebi: Orhan Veli büyük bir hamle yapmıştı. Ben Onu temiz, çok terbiyeli, iyi bir insan ve dost olarak tanımıştım. Bedri Rahmi Eyüboğlu: Büyük bir şair, büyük bir edip, çok iyi bir arkadaş, çok iyi bir insan kaybettik. Orhan Veli'nin şair kimliği ile ortaya çıktığı günlerde edebiyat dünyasında iki şiir tarzının hâkim olduğu görülmektedir. Bunlardan birisi, Yusuf Ziya, Enis Behiç, Halit Fahri, Faruk Nafiz ve Orhan Seyfi'nin temsil ettikleri hece şiiri; diğeri de Yahya Kemal ve Ahmet Haşim'in başı çektiği öz (saf) şiir anlayışlarıdır. İşte Orhan Veli'nin şiiri bu iki şiir anlayışına bir başkaldırı niteliğindedir. Orhan Veli daha ilk şiirleri Varlık'ta yayınlandığı ve Yaşar Nabi tarafından Melih Cevdet ve Oktay Rıfat ile birlikte 'edebiyatımıza yeni bir hava getiren üç şair' olarak takdim edildiği günlerde bile bu iki kesim tarafından yadırganmış ve şiddetle tenkit edilmiştir. Hatta Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi'nin naşiri oldukları Akbaba mizah dergisinde Orhan Veli aleyhinde pek çok yazı ve karikatür yer almıştır. Bu yazı ve karikatürlerde yer yer alay ve hakarete varan bir tutum söz konusudur. Öz şiir anlayışının savunucusu olan Yahya Kemal de yakın çevresindeki insanlarla yaptığı konuşmalarda Orhan Veli'yi tenkit etmekten geri durmamıştır. Yahya Kemal bir konuşmada şöyle der: 'Bu şair (O. Veli'yi kastediyor), okuyucuyu kendine hayran bırakmak değil, hayrette bırakmak istedi. Hâlbuki hayret çabuk geçer, hayranlıksa uzun müddet devam eder. Şiirin gayesi hayret ettirmek değildir.' Bu yine neyse de Orhan Veli'nin ölümü sonrasında söyledikleri yenir yutulur değildir Yahya Kemal'in. Şöyle der Yahya Kemal, Samet Sami Uysal'a verdiği mülakatta: 'Ahmet Haşim şiirden ne anlar… Nazım Hikmet şair değildir… Halit Ziya hiçbir şey değildir… Sait faik çok şişirildi… Oktay Rifat da, Orhan Veli de cahil ve geri kimselerdir…' Orhan Veli şüphesiz eski şiiri çok iyi bilmektedir. Onun eski şiirden anladığını 'Efsane' adlı şiiri kanıtlamaktadır. Bu şiiri Yahya Kemal de takdir etmiştir. Hatta bir karşılaşma sırasında Orhan Veli Yahya Kemal'e bu şiiri okumuş ve Yahya Kemal de: 'Siz biraz daha gayret etseniz bizi bile geçeceksiniz' demiştir. Orhan Veli bu iltifata şu karşılığı vermiştir: 'Aman efendim, biz bunu alay olsun diye yazıyoruz!' En basit konularda bile çabuk kızan Yahya Kemal elbette Orhan Veli'nin bu sözünden de alınmıştır. İşte Yahya Kemal'in Orhan Veli'nin cenaze törenine gitme noktasında kararsızlığa düşmesine sebep de bu olaydır. Orhan Veli'nin ebedi istirahate gönderileceği gün Yahya Kemal, kendisini ziyarete gelen Cahit Tanyol'a: 'İyi ki geldin Tanyol, Orhan'ın cenazesine gidelim!' demiştir ama sonra vazgeçmiştir. Vazgeçme gerekçesini de Cahit Tanyol'a şöyle izah etmiştir: 'Tanyol bu cenazeye gitmemiz doğru olur mu? Bu gençlerin şiir anlayışları bizimkine muhalif. Hatta onun da önemi yok, fakat bunlar çıkardıkları Yaprak adlı bir gazetede bir çok defalar aleyhimde bulundular. Şimdi benim bu cenazeye gitmemi istismar ederler, sömürürler ve bundan bir nevi sığınma manası çıkarabilirler. Belki de gazeteler Yahya Kemal de cenazede vardı, diye yazarlar. Ve bu onların şiir anlayışı iççin reklam olabilir. Şiiri bizim anladığımız gibi düşünenlerin yolunu şaşırtabiliriz. Oysa biliyorsun, ben bunların şiirlerine inanamıyorum. Şiir ne nükte ne de zihin oyunudur. Şiirin tabiatı realitedir. Şiir mücerret soyut kavramlardan kaçar. Descartes, Kant, Hegel zihnî spekülasyonda hiçbir şairin yetişemeyeceği mertebeye ulaşmışlardır.' Sabahattin Eyuboğlu, Orhan Veli'nin ölümünden yaklaşık bir ay sonra Nahit Hanım'a yazdığı mektuptan üzerinden çıkan şiirin 'Gelirli Şiir' olduğunu öğreniyoruz. Mektupta ilgili bölüm şöyle: 'Cebinden otuz kuruş ile birlikte yalnız Gelirli Şiir çıkmıştı. Hani şu İstanbul'dan ayva da gelir, nar gelir... Biliyorsunuz.' İstanbul'dan ayva da gelir, nar gelir, 'O sabah alnımda iki ter damlası konuşacak Ölümünün ardından, Yüksel Pazarkaya ve Helmut Vader tarafından Almancaya çevrilmiş olan seçilmiş 49 şiiri, 1965 yılında Frankfurt'taki Suhrkamp Verlag yayınevi tarafından Poesie ismiyle yayımlanmıştır. Şairin şiirleri Almancanın yanı sıra İngilizce ve Özbekçeye de çevrilmiştir. Orhan Veli'nin çevirdiği Jean Anouilh'ten Antigone ve Jean-Paul Sartre'dan eserleri ölümünden önce yayınlanamamıştı. Haluk Oral ise Orhan Veli'nin hayatını, hayatının hiç bilinmeyen ve yanlış bilinen yanlarını 'Bir Roman Kahramanı Orhan Veli' adını verdiği kitapta toparlamıştır. Orhan Veli'nin son şiiri tamamlanmamıştır. Yarım kalan şiirin müsveddesi ölümünden sonra diş fırçasına sarılı bir şekilde bulunmuştur. Kim bir geçidi böyle güzel anlatabilirdi? Bir Garip Orhan Veli… 'Gelelim sonuncuya.

Orhan Veli'nin şüpheli ölümü ve cenaze töreni

“BEN, ORHAN VELİ”