Peyami Safa'nın edebiyatı sarsan kalem kavgaları

📌Edebiyatımızın önemli kalemlerinden biri olan Peyami Safa, 2 Nisan 1899'da dünyaya geldi. Babası İsmail Safa, Servet-i Fünun dönemi şairlerindendi. 'Anadan doğma şair' olarak tanınırdı. 📌 İsmail Bey, Peyami henüz iki yaşındayken vefat etti. Bundan dolayı da Peyami, edebiyat çevrelerinde uzun süre 'Safa'nın yetimi' olarak tanındı. 📌 Peyami Safa'nın geçim sıkıntısı nedeniyle düzenli bir eğitim hayatı yoktu. 1910'da Vefa Lisesi'ne başladı fakat devam edemedi. 📌 Küçük yaşlarda babasının bir arkadaşının hediye ettiği, ilk baskısı 1905'te yapılan Le Petit Larousse'u ezberleyerek kendi kendine Fransızca öğrendi. (X) Peyami Safa hakkında bilinmeyen 10 detay 📌Yaşamının önemli bir kısmı hastane köşelerinde geçen yazar, tıp konusunda birçok doktoru aşan birikime sahipti. Psikoloji ve felsefe kitaplarına ilgi duyan yazar, ailesinin geçimine destek amacıyla 1915'te Posta Telgraf Nezareti'nde çalışmaya başladı. 📌Babası gibi şair olan amcaları Ahmed Vefa ile Ali Kami'nin teşvikiyle edebiyata yönelen Safa, ağabeyi İlhami Safa ile çıkardığı 'Yirminci Asır' gazetesindeki 'Asrın Hikayeleri' yazılarıyla tanınmaya başladı. 📌Safa, zaman zaman Ahmet Haşim, Yakup Kadri, Nazım Hikmet, Zekeriya Sertel ile kalem kavgasına girerdi. 🔸Edebiyatımızın en heyecanlı ve merak uyandıran yazıları eleştiri, tartışma metinleridir. Sözcüklerini adeta mermi gibi kullanan yazarlar, girdikleri polemiklerle kalem kavgası olarak adlandırılan bir türün oluşmasını sağladı. 🔸Peyami Safa, edebiyatımızın en ses getiren tartışma metinlerini kaleme alan yazarlardan biriydi. Gelin usta ismin edebiyatı sarsan kalem kavgalarına yakından bakalım👇 📌Oldukça sivri bir dile sahip olan Peyami Safa'nın eleştirmenliği agresifti. Bundan dolayı pek çok kalem kavgasına tutuştu. Kendisine destek veren Falih Rıfkı, eski dostu Necip Fazıl, Ahmet Haşim, Nâzım Hikmet gibi isimleri karşısına aldı. 📌 Ahmet Haşim ile olan kavgası, Fransız edebiyatı ve burada doğan edebi akımlar bahsinden dolayı çıktı. Batı edebiyatı hakkında cesurca hükümler verdiğini ileri sürdü. Ayrıca Haşim'in, İkdam'daki yazısında genç şairlere nasihatlerde bulunmasını eleştirdi. Yazısını 'Allâmelik taslamak korkusunun hepimize öğretmesini istediğimiz derslerden birincisi, ecnebi edebiyatları hakkında esaslı bir tetkike istinad etmeyen hükümler irad etmekten sakınmak olmalıdır' sözleriyle bitirdi. 🔸 Haşim ise İkdam'da Edebiyat Bahisleri başlıklı yazısında Peyami Safa'nın sıhhatinden şüphe ettiğini belirterek, 'Dünya üzerinde yanlışı ve yalanı düzeltmek vazifesinin kendisine ait olduğunu, Don Kişot'tan sonra, bu ciddiyetle söyleyen adamın sözlerinden, hatta bütün harekatından mes'ul addedilmemesi lazım geleceği kanaatindeyim. Asabı perişan zavallı dostum! Yalanı düzeltmek için doğruyu bilmek lazım değil mi?' 🔸 Ahmet Haşim'in bu yazısından bir hafta sonra Safa, zehir zemberek bir yazı kaleme aldı: Uç Muarıza Cevap. Muarızlar Nurullah Ata ile İkdam yazarları Ahmet Haşim ve Haydar Kemal'di. (X) Bilgi kutusu 📌Bu üç yazarları 'Attıkları okun dönüp dolaşıp yine kendi gururlarını bulduğundan gafil olacak kadar hırslarının içinde mahpus, kapalı bir şişede vızıldayan sinekler gibi şeffaf cidarlara başlarını ye's ile vuran bu muharrirler' olarak adlandırır. 📌Safa'ya göre özel hayatlarındaki aksilikler yüzünden duydukları öfke ve üzüntüyü ifade etmek için, mesela 'Bugün maaşımı alamadım, parasızım, başım ağrıyor, canım sıkılıyor, hayat ne kadar kötü!' demek yerine, 'Şiir yazılmıyor, hikâye yok, roman kalmadı, Türk edebiyatı ne kadar kötü!' diye söylenmektedirler. (X) 10 soruda 'akşam şairi' Ahmet Haşim 📌 Safa, söz konusu yazarların kendi kendinden nefret etmeleri gibi olumsuz duygulara esir olduklarını söyler. 'Tenkidi hüküm, bir milletin kendi edebiyat tarihindeki vakıalara göre verilir. Zira her milletin kıymet hükümlerinin diğer milletlerinkinden ayrı bir seyr takip etmesi, içtimaiyatın son mütalaalarına tevafuk eden bir kaidedir. Türk edebiyatı kendi kıymetleri dahilindeki seyrinde tekamül ediyor mu? Bunda tereddüt yoktur. Fakat garbın filan eseri hizasında mahsul vermediği için Türk müellifini sefil bir şöhret suistimali yapan mütereddiye benzetmek, o teşbihe bizzat liyakat iddia etmekten beterdir.' (X) Bilgi kutusu 📌Safa, ayrıca Ahmet Haşim'in eleştiri tarzını köhne bulur. Bir yazarın fikre fikirle karşılık verecek yerde 'Hastasın, miden, asabın veya dimağın bozuk!' demesini 'zarâfete ve dirayete mugaayir' bulur. 🔸 Safa çocukluğundan itibaren hastalıklarla boğuştuğundan dolayı sağlığı hakkında imada bulunmasından hoşlanmaz: 'Muarızım ahşasının ve bilhassa midesinin talim ve terbiyesiyle harıl harıl meşgul iken ben yalnız dimağımın tekâmülüne çalıştığım için belki vücutça biraz zayıf bir gencim, fakat dostum olduğunu söyleyen dostum Ahmet Haşim de -hatta gözleriyle görerek- pek iyi bilir ki icap ettiği vakit ben 'sinir' denilen ve etlerimin içine mağma âlud çizgilerle sarılan yıldırımları zapt etmesini bilirim. Hâlbuki Babıali çocuklarının tahrikâtına kapılarak gazete idarehanelerinde, sokaklarda, berber dükkanlarında haykıra haykıra aleyhimde bulunan 'Kurbağalıdere' şairi, sinirlerini yatıştırmak ve bir saniye doğru düşünebilmek için ikamet ettiği semtte bulunan o derece meftunu olduğu kurbağalarla burun buruna her sabah banyo yapmak mecburiyetindedir.' 📌Ahmet Haşim, Safa'nın bu ağır ithamlarla dolu yazısına İkdam'da karşılık verir. 'Ey Cenab'ın bizden evvel teşhis ettiği ve 'sen yalnız yetîm-i Safa değil, yetîm-i zeka imişsin de' cümlesiyle damgaladığı şu zavallının merhametli dostları ve ey tali'siz akrabaları! Nuha-i şevkîsi ile dimağının dört tane freni olduğunu söylediğine bakmayınız! Daha doğrusu bu sözlerine bakınız da, bu biçareyi, vakit kaybetmeksizin, bir an evvel fennin şefkatine emanet ediniz!' 🔸 Zaman içerisinde bu tartışma o kadar büyür ki edebiyat safhasından çıkarak Araplık-Türklük meselesi haline gelir. 🔸 Ahmet Haşim, bu tartışmadan oldukça üzülür hatta gazeteden ayrılarak Avrupa'ya seyahate gider. 📌Yakup Kadri, döneminin nüfuzlu yazarlarından biriydi. 30 Mayıs tarihli Milliyet'te çıkan yazısında o devirdeki gençliği 'saman ekmeği yiyen' ve harp edebiyatından başka bir şey okumamış bir nesil olarak tanımlaması, Peyami Safa'nın da dahil olduğu büyük tartışmaya neden oldu. 🔸Peyami Safa, 5 Haziran 1929'da 'Biz Sizden Değiliz' başlıklı bir yazı kaleme aldı. Safa yazısında, Kurtuluş Savaşı'nda 'Bugünkü gençlik onlara diyor ki: Cihan Harbi'nde siz has ekmek yediğiniz için biz saman ekmeği yedik; sizi doyurmak için aç kaldık; sizi yaşatmak için öldük!' cümlelerini kurdu. 'İşte bugünkü gençlik, bu kaosun içinden, bu uğultulu karanlık ve dolaşık inkılap dehlizinden çıktı. İtilerek, kakılarak, ezilerek, sürünerek, bin zahmet ve mahrumiyet arasında bu devrin aydınlığına doğru yürüdü. Düşünün ki en büyüğü Harb-i Umumi'de daha yirmisini bulmamış bu gençler ekmek yerine samanla karışık hamurla beslendiler ve irfan yerine Babıali'nin gündelik matbuatının ısmarlama harp edebiyatından başka bir şey okumadılar. Onun içindir ki, şimdi onlardan bir şey istemeğe hakkımız yoktur.' 🔸Yakup Kadri'nin Nazım Hikmet ile de tartışması iki yazarı yakınlaştırdı. Çok geçmeden Safa ile Hikmet dost oldu. 📌Nazım Hikmet'in hapishanede olduğu dönemlerde Peyami Safa, Cumhuriyet gazetesindeki edebiyat sayfasında onun 'Yanardağ' isimli şiirini yayımladı. Bu olaydan sonucunda Safa ile yöneticilerden arası açıldı. 📌Şair serbest kaldıktan sonra Peyami Safa ile olan dostluğu daha da ilerledi. Öyle ki Safa, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu'nu Nazım Hikmet'e ithaf etti. 📌Nazım Hikmet ise romanı şu sözlerle övdü: 'Peyami'nin romanı realisttir, fakat eski manada fotoğraf realizmi değil, şeniyetlerin abidesini yapan ve bunu yapmak için bir sıra tahlil ve terkiplerden mürekkep bir kompozisyon vücuda getiren diyalektik bir realizm.' (X) Peyami Safa'nın otobiyografik romanı 9. Hariciye Koğuşu hakkında 10 bilgi 📌Peyami Safa'nın Resimli Ay'da yazılar yazmasıyla Bolşevik olarak suçlanmasına neden oldu. Bunun üzerine hemen reddiye mahiyetinde kaleme aldı. 📌Zamanla dünyada değişen koşullar, iki yazarın ilişkisini de etkiledi ve birbirine zıt fikirleri savunmaya başladılar. 🔸 Safa'nın kendi dost meclisinde 'Artık Nâzım okunmuyor, yazıları bakkal ağzı ve sütçü nârası gibi sözlerle dolu!' sözlerinden Nazım'ın haberdar olması adeta ortalığı karıştırdı. 🔸 Nazım Hikmet, isim vermeden Peyami'yi hedef alarak 'Kahve-Gazino Entelektüelleri', 'Entelektüel', 'Eski Dost' yazılarını yayımlar. ' 🔸 'Eski Dost' yazısında 'Eski dost düşman olur, hem nasıl!' diyerek bir meydan okudu. 📌 Safa, bu imalara karşılık Tan gazetesinde ağır ifadelerin yer aldığı bir yazı kaleme aldı. 'Bir adam vardır ki, hiçbir düşüncesinde, hiçbir hareketinde, 'kendi kendisi' olamaz. Ne düşünse, ne yapsa, ne söylese kendini değil, mensup olduğu sosyeteyi, ırk, muhit ve dışardan aldığı telkinleri dile getirir. Kendiliğinden hiçbir şey bulmamıştır. Başka birinin sisteminden aldığı fikirleri ve akideleri o sistemin sahibinden daha softaca müdafaa eder.' 📌Nazım ise bu ağır ithamlara başka gazete ve dergilerde verdiği röportaj ve yazılarla cevap verdi. Hikmet, Peyami Safa'yı 'küçük burjuva münevveri' olarak tanımladı ayrıca mason locasına girebilmek için verdiği uğraşlardan bahsetti. 📌Duyduğu bu sözler karşısında daha ağır bir dil kullanan Peyami Safa, Nazım Hikmet'i artık 'zavallı oğlan' diye tanımlıyordu. Masonluk iddialarını kesinlikle reddeden Safa, Biraz Aydınlık isimli yazı dizisinde 'Evvelce müdafaasını yaptığım Nazım Hikmet'in bu kadar mayasız, cevhersiz ve bomboş olduğunu ben bu polemiğe başlarken bilmiyordum.' cümlesini kullandı. 📌Nazım Hikmet ise 'Bir Provokatör Üzerine Hiciv Denemeleri' isimli şiirini kaleme aldı. 'Bir düşün oğlum, 📌Edebiyatımızın iki önemli yazarı Necip Fazıl ve Peyami Safa, bir süre yakın dostluk kurdu. Necip Fazıl ile Peyami Safa'nın arkadaşlığı inişli çıkışlı olarak yıllar boyu sürdü. İkilinin tanışması ise Hasan Ali Yücel'in aracılığıyla vapur seyahati sırasında oldu. Peyami Safa ile tanışan Necip Fazıl henüz on yedi yaşındaydı. 📌Aralarındaki dostluk o kadar gelişmişti ki Necip Fazıl, Peyami Safa'nın evinde kalıyordu. O günlerde sabahları kalkıp Babıali'ye doğru giderken yaptıkları ilk iş, edebi anketleri okumaktı. (X) Necip Fazıl Kısakürek ile Peyami Safa nasıl tanıştı? 📌Necip Fazıl'ın Şehir Tiyatroları'nda sahnelenen Para isimli oyunu, büyük ilgiyle karşılandı. Fakat bir köşe yazısında oyunun İtalyan Gherardo Gherardi'nin Halis Altın isimli piyesinden intihal edildiği iddia etmesiyle edebiyat ortamı gerildi. Uzun süre suskunluğunu koruduktan sonra Peyami Safa da köşe yazısında Necip Fazıl'ın eserinin 'çalıntı' olduğunu hatta tercüme eseri gördüğünü ileri sürdü. Gazete sütununda 'reklam oburu' ile başlayan ve ağır ithamlar içeren yazısını yayımladı. 📌Necip Fazıl, bu iddialar karşısında Peyami Safa'yı mahkemeye vererek şikâyetçi oldu. 📌 Peyami Safa, Necip Fazıl'ın Para piyesi hakkında yazı yazmaya nasıl karar verdiğini şöyle anlattı: 'Ben ne Para piyesini, ne de aslı olduğu iddia edilen İtalyanca eserin tercümesini okumuştum. Fakat nihayet, bir yandan iddia sahibinin ısrarı, bir yandan da Para muharririnin büyük bir nezaketle bana kendi locasını ikram ederek yaptığı lütufkâr davet üzerine hem tercümeyi, hem de piyesi gördüm. Bana bizzat söylediklerine göre, intihal iddiasını reddeden arkadaşların hiçbiri İtalyan piyesini okumamışlar. Verdikleri hüküm Ulunay'ın bir makalesi üzerinedir. Bu satırları yazarken her iki piyes de masamın üstünde. İki elimi yan yana getirir gibi onları birbirine yaklaştıracağım.' 'Buna ister fikir almak, ister tesir almak, ister ilham almak, ister iktibas, ister intihal diyebilirsiniz; tevarüt ve tesadüf diyemezsiniz. Yazarın dostları onu fikir, tesir, ilham çatıları altında barındırabilir, hakikatin dostları bu himayenin rikkat verici manasını anlayıp gülümserler ve susarlar. Para, bir mektep temsili değil, sanat iddialı bir eserdir.' 📌 Peyami Safa, Tasviri Efkâr'da yazdığı 'Şehir Tiyatrosunda Para Piyesi' adlı bir sonraki yazısında ise Para piyesinin orijinal yanlarını ortaya koyarak İtalyan yazarla karşılaştırma yapar. Vaka ve dram unsurlarının aynı olmadığını belirtir: 'Fikir temleri; bazı mizansenleri, başkahraman rolündeki iki maliyecinin para vermek için kullandıkları politika ve kredi vasıtaları, nihayet yakınlarının ve halkın bunları para hırsıyla damgalanması üzerine ikisinin de servetlerini dağıtarak ihtirasın başkalarında kendilerinden aşağı olmadığını, -sonunda meteliksiz kalmak pahasına- ortaya koymaları birbirinin tıpkısı olmakla beraber, bütün bu ihtiras ve fikir muhtevalarını aksiyon halinde ifade etmek için muharrirlerin buldukları vaka ve dram unsurları bir değildir.' 'Yazar beni affetsin: Onun son perdesi, Türk sahnesi ve edebiyatına harika bir Anadolu peyzajı getiren Tohum piyesiyle Para aynı liyakat soyundan değil ve birbirine iki düşman gibi yabancı duruyor. Ne olurdu, bu eser, yalnız geçen makalemde saydığım benzeyiş unsurlarıyla değil topyekûn bütün terkibiyle bir İtalyan yazarından intihal olsaydı da verdiğimiz acı tenkit hükümleri eski bir dostu değil, herhangi bir ecnebiyi gidip bulsaydı. Yazarın şu hakkını da verelim: Para'daki banker tipinin başka eserdekini andırması orijinal olmasına mani değildir. Çünkü tiyatro ve edebiyat tarihinde bütün ahlak prensiplerini tepen, paradan başka iman bilmeyen, kurnaz ve küstah maliyeciye adım başında rastlıyoruz. Mirbeau'nun İsidore Lechat'sı, Dumas Fils'in Jean Jiraud'u, Augier'in Vernooillet'i ve Maitre Guerrin'i, Balzac'ın Mercadet'i ve ta on sekizinci asırda Le Sage'in Tucaret'i… Unutmayalım hepsinden önce yine koca Shakespeare'nin Venedik taciri Shylock'u… Bu şecere Para yazarını tamamen kurtaramazsa da hiç olmazsa tip bahsinde epeyce teselli eder.' 📌 İşte Safa'nın bu iddialarından sonra Necip Fazıl, mahkemeye başvurdu ve şikâyetçi oldu. 📌Fazıl, mahkemede 'Eser vererek millî Türk kütüphanesini zenginleştirme mücadelesinin Tanzimat'tan beri fikir ahlakımızın temsilcileri tarafından taşlandığını' belirtti ve 'Muhterem hâkim, benim kanunî haklarımdan fedakârlık ederek hasmıma verdiğim ispat hakkına mukabil, ben de ondan bir hak istiyorum. Bana intihal isnat eden adamın birçok eseri, beni tenzih etmek için kullandığı kendi tabiriyle güpegündüz kuyumcu dükkânını basan bir haydudun hareketine eş olarak baştan başa intihal mahsulüdür. Bütün vesikalarım ve ispat unsurlarım işte şu çantada… İsterse beş dakika içinde ispata hazırım.' diye ekledi. 📌 En nihayetinde Tasvir-i Efkâr gazetesinin yazı işleri müdürü Cihat Baban'ın arabuluculuğuyla taraflar anlaştı. 📌 Necip Fazıl, Babıali eserinde ise kendinden 'genç şair' olarak bahsederek, Peyami Safa'nın bu iddialarını tekrar dile getirdi ve deliller göstererek ithamları reddetti. 'Aynı Peyami Safa, bir zaman sonra ortaya, en yakın dostu genç şair hakkında da bir iddia atacak ve onun 'Kaldırımlar' şiirinin, kendi romanlarından birinin bir pasajından aktarma olduğunu ileriye sürecektir.

Peyami Safa'nın edebiyatı sarsan kalem kavgaları

PEYAMİ SAFA KİMDİR?