Polisiyenin unutulmazları arasına giren ilkler

Ürkünç, gizemli, gerilimli, benzersiz… ABD'li meşhur hikâye yazarı ve şair Edgar Allan Poe'nun 1841 yılında Grahm's Magazine'de yayınladığı Morgue Sokağı Cinayeti, -kısmen benzer örneklerin altyapı desteğiyle beraber- Batı'da polisiye romanın ilk örneği olarak kabul edilir. Yine onun kaleme aldığı Marie Roget'in Esrarı (1842) ve Çalınmış Mektup (1845) isimli polisiye romanlar da ilklerdendir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 'İnsanları tanımak kadar belirsiz bir mesele yoktur. Herkes komşusunu tanır, ama onu nasıl tanıdığını hemen söyleyiverecek pek az insan çıkar.' 'Gerçek, her zaman bir kuyunun dibinde değildir. Biz bilgiyi vadilerin derinliklerinde ararız. O ise dağların tepesindedir.' 'Zaten on oyundan dokuzunda oyunu daha zeki olan değil, daha dikkatli olan kazanır.' Edgar Allan Poe (1809-1849) Boston'da doğdu. Annesi de babası da yoksul tiyatro oyuncularıydı. Allan soyadını, kendisini evlat edinen John Allan adlı bir tüccardan aldı. Virginia'da ve İngiltere'de öğrenim gördü. İngiltere'de okuduğu okulu, kahramanı öteki benini, ikinci benliğini öldürerek can veren 'William Wilson' adlı düşlemsel öyküsünde anlatır. West Point Askeri Akademisi'nden atılan Poe, gazetecilik yaparak savruk bir yaşam sürdü; döneminin pek çok ünlü kişisinin düşmanlığını kazandı; Longfellow'u aşırmacılıkla suçladı. Gençliğinden başlayarak alkol ve nevroz yedi bitirdi Poe'yu. 1836'da on üç yaşındaki kuzini Virginia Clemm ile evlendi, ama Clemm 1847'de veremden öldü. Poe ise Baltimore'da bir hastanede ölecek, ölüm döşeğinde can çekişirken The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket (1838; Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü) adlı kitabında geçen korkunç bir öyküyü yeniden yaşayacaktı. Mutsuzluk kısa olmaz, ama kısa ve mutsuz bir yaşamı oldu. Agatha Christie'nin Doğu Ekspresinde Cinayet adlı eseri, dönemin önemli eserlerindendir. Polis romanı kraliçesi, hiç kuşkusuz Agatha Christie'dir. 1920'lerden başlayarak birbiri ardına gerilim dolu, mantıkla örülü, oluşturduktan ortam açısından eşsiz romanlar yazdı. Agatha Christie'nin yapıtlarının en ilginç yanı ise, aristokrat sınıfın işlediği suçların, İngiltere'de yaşayan bir yabancının, bir Belçikalı olduğu için küçümsenmekten bir türlü kurtulamayan dedektif Hercule Poirot'nun ortaya çıkarmasıdır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 'Sadakat ve bağlılık. Güç bulunur şeyler bunlar. Parayla da satın alınamaz.' 'Eğer size, yalan söylemiş olan birinin yüzüne gerçeği çarparsanız çoğunlukla işin doğrusunu açıklar. Çoğu zaman şaşırdığı için tabi.' Tam adı Agatha Mary Clarissa Miller Christie Mollowan olan Agatha Christie, İngiliz yazar, polisiye edebiyatın en önemli isimlerinden biri ve dedektif Hercule Poirot karakterinin yaratıcısıdır. Mary Westmacott takma adıyla aşk romanları da yazmıştır. 1920 yılında ilk polisiye romanı olan 'The Mysterious Affair Style' kitabını yayımlamıştır. Meşhur Kahramanı olan Hercule Poirot bu romanında hayat bulmuştur. Bir çok eserinde bu kahramanı kullanmıştır. Günümüzde Türkçe olarak 'Altın Kitaplar' yayınevi tarafından 'Ölüm Sessiz Geldi' ismiyle yayımlanmaktadır. 1930 yılında bir diğer meşhur karakteri 'Miss Jane Marple' olan kadın karakteri 'The Murder at The Vicarage' isimli romanında hayat bulmuştur. 1913'te Ebussüreyya Sami, 'Türklerin Sherlock Holmes'u' diyerek Amanvermez Avni serisini başlatır ve başarılı da olur. Amanvermez Avni serisi on hikâyeden oluşur ve Cumhuriyet öncesinde yayınlanan ilk polisiye seridir. Seride, çağdaş polisiye roman tekniği ile yerel renklerin kaynaşması uyumlu bir şekilde öykülere yansıtılmıştır. Amanvermez Sabri (1928) ve Amanvermez Ali (1944) diye taklitleri bile yazılır. Amanvermez Avni, her türlü kılığa girip köşe bucak suçlu kovalayan, zekâsı ve yumruğuyla cinai vakaları bir bir çözümleyen bir özel dedektiftir. Hüseyin Nadir'in 1922'de Fantomas'tan uyarladığı, Fakabasmaz Zihni'nin maceralarını anlatan Cinayet Koleksiyonu da kesintisiz altı yıl devam etmiş başarılı bir seridir. Öyle ki Fakabasmaz Zihni, Doğu'nun Arsen Lüpen'i unvanına layık görülür. Seriyi incelemek ve satın almak için tıklayın. Amanvermez Avni hakkındaki dosya haberimizi okumak için tıklayın. Polisiye serilerin en meşhuru şüphesiz Cingöz Recai'dir. Peyami Safa'nın Server Bedi müstearıyla 1924'te başlattığı seri uzun yıllar devam etmiştir. Aynı zamanda sinemaya aktarılmış ilk Türk polisiye kahramanı olan Cingöz Recai bir Arsen Lüpen uyarlaması olsa da, Türkiye'de polisiye edebiyatın duayeni Erol Üyepazarcı bir röportajında, Cingöz'ün bazı maceralarının Lüpen'den çok daha iyi olduğunu söylüyor. Seriyi incelemek ve satın almak için tıklayın. Peyami Safa, Türkiye'de psikolojik romanın öncülerindendi. Peyami Safa'nın 'Dokuzuncu Hariciye Koğuşu', 'Fatih Harbiye', 'Mahşer' gibi kitaplarındaki etkileyici psikolojik tahliller, yazarın edebiyatının en belirgin özelliğiydi. Yazar, Server Bedi mahlası altında edebî değeri bulunmayan 'Cingöz Recai' gibi kitaplar yayımladı. Peyami Safa, Türkçeyi en iyi kullanan yazarlardan biriydi. Yazar, ayrıca Türk Kültürüne yaptığı katkılarla da tanınmaktaydı. Peyami Safa, yedek subay olarak vatanî görevini yapmakta olan oğlunu kaybedince derin ruhsal çöküntü yaşadı ve 15 Haziran 1961 tarihinde vefat etti. Yazar, Edirnekapı Şehitliği'ne gömüldü. İlk dönemler daha çok Fransız polisiye romanları Türkçe'ye çevrilir. Tercüme edilen ilk eser, Fransız yazar Pierre Alexis de Ponson du Terrail'in Paris Faciaları isimli romanıdır. Ahmet Münif tarafından 1881'de çevrilir. Yine aynı yıl, Türk edebiyatının 'Efendi Baba'sı Ahmet Mithat, Emile Gobariau'nun Orcival Cinayeti isimli romanını, önce gazetesi Tercüman-ı Hakikat'te tefrika edip sonra bastırmak suretiyle Türkçe'ye kazandırır. 1889'a gelindiğinde ise polisiye roman tercümelerinde adeta bir patlama yaşanır ve 20. asrın başına kadar onlarca çeviri yapılır.

Polisiyenin unutulmazları arasına giren ilkler

Morgue Sokağı Cinayeti / Edgar Allan Poe