Rasim Özdenören’in öykü anlayışı nasıldı?

İlk öyküsünü 1955-56 yılları arasında yazan Özdenören, yazmaya ilk başladığı zaman 'bir insanın anını anlatmaya' çalıştığını söyler. 'Bir insanın yüzündeki bir gülücüğü, öfkeli bir an'ı' anlatmaktı Özdenören'in amacı. Özdenören klasik öykücülük çizgisinden sıyrılma serüvenini lise yıllarında okuduğu bir hikaye üzerinden anlatıyor. Yazarın lise birinci sınıfta 'Aşk Rüzgarı' adında bir öyküyü okumasıyla daha genç yaşında sanat çizgisine dair bir karar verme süreci başlıyor. Özdenören'in okuduğu, Ömer Seyfettin öykücülüğü ile bağdaşmayan, birdenbire başlayıp birdenbire biten yepyeni bir hikaye tarzı. Rasim Özdenören, 'benim de zaten yazmak istediğim böyle bir öyküydü' diyerek klasik çizgideki serim, düğüm, çözüm bölümlerinden sıyrılan bu yeni hikayenin izini sürdüğünü göstermiştir. Özdenören'in an'ı anlatmaya çalışması bu yeni tarz ile oldukça elverişlidir. Klasik hikayecilikte olaylar belli bir akış düzleminde ilerlerken, modern öyküde olaya herhangi bir noktadan başlayarak bütün zaman dilimlerine değinmek mümkündür. Rasim Özdenören 'bilinçakışı akımı' hikayeciliğini Türkiye'de uygulayan ilk yazardır. Bu durumu 'ben kişilerin bilinçaltlarını, kişisel yaşantılarını vermeye çalışırken o zaman renkli kalemlerle onların zihninden geçenleri belirli renklerle işaretliyor ve öyle anlatıyordum.' şeklinde ifade eder. Özdenören, uyguladığı bu tekniğin zaten dünya edebiyatında 'bilinçakışı' olarak karşılandığını ise sonradan öğrendiğini söyler. Özdenören'e göre, Türk öykücülüğü, doruk noktasına Ömer Seyfettin ile ulaşmıştır. Özdenören, öykü türüne merak sardığı ve ilk kalem denemelerine giriştiği günlerde, Ömer Seyfettin öykülerini yoğun olarak okumuş, onun gibi yazmaya çalışmıştır. Fakat daha sonra yukarda da bahsettiğimiz gibi arayışının bu tarz olmadığını anlamıştır. Cevdet Karal, Rasim Özdenören'le isimli eserinde şu cümleleri aktarır: 'Klasik tarz içinde, geleneksel öykü tarzını benimseyerek yola çıktık. Bu tarzın örneği ise bizim dönemimizde Ömer Seyfettin idi. Ömer Seyfettin tarzında (…) onlarca hikâye yazdık. Belki yüz civarında. Aylarca her gün hikaye yazıyorduk. Kendime özgü ilk hikayeyi yazmaya çıktığımda şu temmuz güneşinin bir insanı ne kadar sıktığını anlatayım dedim. (…) Daha yazmaya başlarken dedim ki bu hiç de Ömer Seyfettin'inki gibi olmuyor. Yani başlangıç, serim-düğüm şemasına uygun düşmüyor. Pat diye başlıyor bir yerinde de kesiliyor. Arada da temmuz sıcağından bunalmış bir kişinin sıkıntılarını anlatıyoruz. (…) Sonra da ben bunu bir şiar haline getirdim. Dedim ki sen bir anın öyküsünü yaz, bir bakışın öyküsünü yaz, bir gülüşün öyküsünü yaz' Rasim Özdenören, Sait Faik'i modern Türk öykücülüğünün temel taşlarından biri olarak görmüştür. Sait Faik'in ilk öyküleri Çehov öykülerinin bir devamı gibi olsa da ölümüne yakın yıllarda yayımladığı öykülerde asıl çizgisini bulmuştur. Özdenören'e göre, Sait Faik'in son öykü kitabı 'Alemdağ'da Var Bir Yılan', 1950'li yıllar kuşağının doğmasına sebep olmuştur. Özdenören, 'hikaye' ile 'öykü' terimlerini birbirinden ayırır. Dilimizde, öykü türünün farklı şekillerde adlandırıldığı görülmektedir. Bu meseleyle ilgili olarak, Remzi Matur Rasim Özdenören'le Öykü Üzerine isimli eserinde Rasim Özdenören'in şu cümlelerini aktarır: 'Ben, öykü kelimesiyle eski hikaye tarzından farklı olan şimdiki modern edebiyatta söz konusu türe karşılık gelen bir kavramı ifade ettiğimi düşünüyorum 'Hikaye'yi özetlenebilen, öyküyü ise özetlenemeyen, bir başkasına anlatılamayan bir edebi tür olarak görüyorum. Öykü modern zamanların anlatısıdır.' Bu sebeple Özdenören Ömer Seyfettin'in yazdıklarını 'hikaye', Sait Faik'in yazdıklarını ise 'öykü' olarak değerlendirmektedir. Özdenören, güdümlü sanatı hoş karşılamadığını ifade eder. Öyküyü salt tebliğ aracı olarak görmemiştir. Siyasal düşüncenin öyküde yedirilmesiyle ilgili düşüncelerini ise Yazı İmge ve Gerçeklik isimli eserinde şu şekilde ifade eder: 'Bir lise öğrencisi olarak, o tarihlerin ve halen sıradan herkesin paylaştığı orta malı siyasal görüşleri kabullenmiş biri sıfatıyla kaleme aldığım yazılar da, her şeye rağmen, 'meselesi olmak'ın anlamını hissettiriyordu. Fakat ben, bu anlamdaki siyasanın öyküyü berbat edeceğini düşünüyordum. Öyküyü örselemeden siyasanın öyküye nasıl yedirilebileceğini öğrenebilmem için fırınlar dolusu ekmek yemem gerekecekmiş meğer!' Özdenören, başından beri öykülerinde 'yerlilik' arayışındadır. Bu sebeple öyküdeki yerliliği ve toplumsal kültürü çok önemser. Yazı, İmge ve Gerçeklik kitabında öyküye yansıması gereken fakat yansımayan bazı konulardan bahseder: 'Ben bir şeye şaşıyorum: nasıl oluyor da, rutini böylesine alt üst eden günlerin bir edebiyatı yapılmamıştır. Ramazan üzerine yazı yazmaktan, onun kutsallığı üzerine fikir dermeyan etmekten söz açmıyorum. Ramazan günlerini içselleştirmiş bir edebiyatın var olmadığından söz ediyorum. Ramazan veya oruç, bazı öykülerde veya romanlarda bir süs olarak, bir tabiat manzarası olarak yer almış olabilir. Fakat bu durum dışsal bir olaydır: (…) Bir romanda, bir öyküde, olayların beklenen kurguları içinde, kendi mantık örgüleri doğrultusunda gelişmelerini sürdürürlerken, araya Ramazan'ın girmesiyle vuku bulan değişmenin beklenen gelişmeleri etkilemesi durumu… işte bu durumu anlatan, bu durumu içselleştirmiş olan bir öykümüzün veya romanımızın bulunmadığını ileri sürüyorum.' Özdenören, Toplumun kendi kültürüne ait unsurların öyküye konu edinilmesi gerektiğini düşünmüştür. Bunun yanında Özdenören'e göre, öykü yazan kişi, İslami hassasiyetleri sebebiyle belli konu ya da mekanlardan uzak durmamalı, her şeyi ve her yeri, elbette 'müslümanca bir tavır' içinde anlatabilmelidir. Rasim Özdenören, öykü türünün kısa ve yoğun bir anlatıma sahip olması gerektiğini düşünmüştür. Yazı, İmge ve Gerçeklik kitabında bahsettiğine göre, 'Yazının kısa olanını seviyorum. Lafı dolandırmadan anlatabilenini… öyküde olsun, denemede olsun, kitapçı tezgahlarında karıştırdığım kitaplarda ilk dikkat ettiğim şey ne kadar kısa olduğu… Ne kadar kısaysa, sanki kandırması o kadar ortaya az olur; ne kadar kısaysa hedefine isabeti o kadar fazla olur, diye düşünüyorum.' Öykücü aslında kısa öykünün daha fazla emek gerektirdiğini düşünür. Bu durumu kendi öyküleri üzerinden örnekler: 'Bunlar çok kısa ama çok emek harcanmış öyküler. Bizim üzerimizde çoğu eleştirmenin mutabık kaldığı bir şey var. Bu öykülerde ne eksik bir kelime ne fazla bir kelime var diyorlar.' Rasim Özdenören, nitelikli öykülerinin yanında, öykü türünün nasıl yazılması gerektiği ile ilgili ufuk açıcı düşüncelerini de türlü şekillerle aktarmıştır.

Rasim Özdenören’in öykü anlayışı nasıldı?

Rasim Özdenören’in hikayeciliği