Romanımızın “ilk evreni”: Aile

🔶 Fransız filozof Gaston Bachelard, Mekanın Poetikası isimli eserinde, 'Evimiz bizim dünya köşemizdir, bizim ilk evrenimizdir' diyerek insan hayatında mekanın ve dolayısıyla evin önemine atıfta bulunur. 🔶 Hiç kuşkusuz ev yani yuva düşüncesi, beraberinde bir aile ortamını meydana getirir. Ünlü yazarların romanlarındaki ev imgesi 🔶 Aile yapısı edebiyatımızda bilhassa romanlarda büyük bir yer edinir. Roman, edebiyatımıza 19. yüzyılda Tanzimat dönemi ile birlikte giren bir türdür. 🔶 Ait olduğu ve geldiği kültürün dünya görüşünden portreler sunan roman, imparatorluk topraklarına adım attığı andan itibaren birtakım tartışmalara yol açmıştır. İlk dönemlerde roman, halk ve sıradan okuyucu kesimi için sakıncalı, uzak durulması gereken, zararlı bir edebi tür olarak algılanır. 🔶 Bu sebeple Türk toplumu yeni tanıştığı romana karşı mesafeli bir duruş sergiler. Romana karşı duyulan kuşkunun ve tereddüdün temelinde geleneksel aile yapısının bozulacağı ve yeni bir sosyal yapının meydana geleceği endişeleri yatmaktadır. Roman okumak zararlı mıdır? 🔶 Fakat işin ilginç tarafı, romana karşı aynı red tavır, devrin çok okunan edebiyatçıları tarafından da geliştirilir. 40 adet roman veya hikaye kitabı yayımlamış Mehmet Celal, Roman Mütalaası adlı küçük bir risalede bu konudaki düşüncelerini aktarır. 🔶 İşin bir diğer ilginç tarafı da romana dair reddiyeler içeren duruşunda yalnız değildir. Nabizade Nazım, Beşir Fuat gibi dönemin çağdaş yazarları da Mehmet Celal'e katılır. Hatta öyle ki kimi yazarlar tarafından romanın kimlerin okuyabileceğine dair demeçler dahi verilir. 🔶 Peki, sonrasında romanın aile yapısını değiştireceği fikri nasıl ortadan kalkmıştır? 🔶 Osmanlı 19. yüzyıldan sonra birtakım yenileşme düşüncelerine girişmiş fakat yenileşme ne yazık ki toplumsal düzlemde batıcılık taklidinden öteye gidememiştir. 🔶 Mehmet Akif'in 'Alınız ilmini Garb'ın, alınız san'atini/Veriniz hem de mesâînize son sür'atini.' dizelerini tam manasıyla kavrayamamış bir toplum yapısı ortaya çıkmıştır. 🔶 Yenileşme adı altında sunulan birtakım değerlerin, yalnızca yüzeysel boyutunda kalanlar, modernleşmenin toplumsal hayatın en derinliklerine nüfuz edebilmesi için öncelikle aile kurumunun değişmesi gerektiğini düşünür. Mehmet Akif gibi bu düşüncenin yanlışlığını ifade eden edebiyatçılarımız olsa da, yerleşmesi için çabalayan isimler de kendisini göstermiştir. Çok yönlü bir şair portresi: Mehmet Akif Ersoy 🔶 Max Nordau, 'Modern insanı ortaya çıkaran romanla tiyatrodur' der. 🔶 Hiç kuşkusuz aile yapısındaki değişimi gerçekleştiren ve yansıtan türlerden biri de romanlardır. Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan süreçte aile yapısının ne tür değişimlere uğradığı en bariz biçimde romanlar üzerinden okunmaktadır. 🔶 İlber Ortaylı Osmanlı Toplumunda Aile isimli çalışmasında, 19. yüzyıldaki Osmanlı aile yapısını ve değişimleri gözlemleyebilmek için muhakkak dönem romanlarının incelenmesi gerektiğini düşünmüştür. Çünkü 19. yüzyıl edebiyat ve sosyal tarihimizde bir kırılma niteliğindedir. 🔶 19. yüzyıldaki romanlara baktığımızda belirgin tipler karşımıza çıkar. Yenileşme her ne kadar Osmanlı aydınlarının istediği bir durum olsa da onlar da Batı taklitçiliğine kesinlikle karşıdırlar. 🔶 Bu düşüncelerle romanlarda Batı taklidi tiplerin her daim olumsuzlanarak hicvedilmesi, söz gelimi her olayda küçük düşürülmeye gayret edilmesi, Şerif Mardin'in de ifade ettiği gibi romanlarda sosyal denetimin bir ifadesidir. Araba Sevdası hangi yönleriyle realist bir romandı? 🔶 Şemsettin Sami, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi ve Recaizade Mahmut Ekrem gibi ilk dönem romancılarımızın eserlerinde, yeniliğin hem olumlu yönleri hem de çarpık sonuçları bir arada verilmiştir. 🔶 En nihayetinde bilinmelidir ki ilk romanlarda yer alan, kurgulanmış bir aile yapısıdır. İlk dönem romanlarının en büyük çelişkisi ise modernleşme ve taklit edilmiş batıcılık eleştirilmesine rağmen satır aralarında sunulan, yeni aile yapısı modelidir. 🔶 Prof. Dr. Kazım Yetiş ise Türk Romanında Aile isimli çalışmasında ilk dönem romancılarının mahremiyeti gözetmesi sebebiyle Osmanlı'daki gerçek aile yapısını vermediğini ve yapaylıklar içerdiğini ifade eder. İslami açıdan aile hayatının esasları: Ayet ve hadisler ışığında aile... 🔶 Edebiyatımızdaki ilk roman sayılan Şemsettin Sami'nin Taaşşuk-u Talat ve Fitnat Osmanlı aile yapısını ortaya koyan eserlerin başında geliyor. Romanda ısrarla durulan bir mesele, aile yapısında değiştirilmesi gereken husus olan insanların birbirlerini görmeden evlenme geleneğidir. 🔶 Mehmet Kaplan bu romanın en önemli özelliğini şu şekilde ifade eder: 'İnsanları bedbaht eden sosyal şartlara, gelenek ve göreneklere karşı tabiat, hürriyet ve müsavat adına şiddetli bir protestoyu ihtiva etmesidir.' 'Bir evde ki koca ile karı arasında muhabbet yok, o eve Allah yardım etsin.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 'Ahlak' kavramının büyük bir önem taşıdığı Tanzimat dönemi romanlarında, Ahmet Mithat Efendi'nin Felatun Bey ile Rakım Efendi eserindeki Rakım Efendi gibi idealize edilmiş karakterlerde 'ailesine bağlı' ve 'çalışkan' tipler dikkat çeker. 🔶 Beyoğlu'nda gününü gün eden Felatun Bey'in aksine Rakım Efendi, akşam olduğunda evine gelir ve evdekilerle aynı sofrada yemek yer, ev bu anlamda Rakım Efendi'nin huzur bulduğu bir sığınaktır. Felatun Bey ile Rakım Efendi üzerine tiyatral bir inceleme 🔶 Rakım'ın eve olan bağlılığı yazar tarafından da sık sık vurgulandığı üzere Felatun Bey'in iyi özellikleri arasında yer alır, evde olmak henüz ahlaken bozulmamışlığın bir sembolü olarak sunulur. Tanzimat dönemi romanlarında mekan, ahlak ilişkisiyle ele alınır, bu açıdan ev dış dünyanın kirinden koruyan, mahremiyetin bulunduğu bir yerdir. 'Bir genç erken evlendirilirse namusunu, terbiyesini daha iyi muhafaza eder...' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 Tanzimat romanının bel kemiğini oluşturan meselelerden biri de kadın-erkek ilişkileridir. Namık Kemal, 1876'da yazdığı romanında toplum tarafından kabul görmeyecek bir kadın-erkek ilişkisini Ali Bey ve Mahpeyker üzerinden verir. 🔶 İyi bir eğitim almış, birkaç dil bilen ve annesi Fatma Hanım ile yaşayan Ali Bey, önceleri mazbut bir aile hayatı yaşarken, Çamlıca'da görüp aşık olduğu Mahpeyker ile tanışmasından sonra hayatı bambaşka bir yöne evrilir. Romanda bu aşktan sonra Ali Bey'in nasıl kolayca oradan oraya savrulduğu ve hayatını değiştirdiği anlatılır. 🔶 Romanın temas ettiği en önemli konulardan biri aile yapısında çocuk yetiştirmeye verilmesi gereken hassasiyettir. Ali Bey her ne kadar eğitimine önem verilmiş bir çocuk olsa da hayatın zorluklarına karşı güçlü irade oluşturabilecek biçimde yetiştirilmemiştir. Romanda bu duruma karşı önemli bir eleştiri vardır. 'Bir annenin evladına kırgınlığı en çok sürse ıslak tülbent kuruyuncaya kadar sürer.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 Servet-i Fünun dönemi romanlarına baktığımızda aile yapısındaki büyük değişikliklerin eserlere yansıdığını görüyoruz. 🔶 Bu romanlardan biri hiç kuşkusuz Halit Ziya'nın Aşk-ı Memnu eseridir. Aşk-ı Memnu'da Adnan Ziyagil'in ve Firdevs Hanım'ın olmak üzere iki aile profili karşımıza çıkar. Adnan Ziyagil aksine Firdevs Hanım'ın ailesi, dejenere olmuş bir şekilde romanda yer alır. Dışa kapalı kendi halinde yaşayan mutlu Adnan Ziyagil ve ailesi, tam tersi bir ailede yetişen Bihter'in gelmesi ile bir yıkımın eşiğine sürüklenir. Edebiyatımızdaki Çamlıca esintileri 🔶 Halit Ziya'nın romanda savunduğu durum; ailenin dış dünyanın yıkıcılığına kendisini kapatması ve koruması gerekliliğidir. Nitekim Halit Ziya'ya göre düzensizlik ve aile yapısının bozulması Bihter'in konağa gelmesinin ardından gerçekleşmiştir. 'Oh! Halka bakarsanız hiçbir şey yapmamak lazım gelir; bence insan halk için değil nefsi için yaşamalıdır!...' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 Cumhuriyet dönemi romanları arasında aile konusunu işleyen eserlerin başında Reşat Nuri Güntekin'in Yaprak Dökümü gelir. 🔶 1930'da yazılan kitapta bir ailenin dağılışı söz konusu edilmektedir. Ailenin ahlaki çöküntüsünde ekonomik durumların etkisine değinilen romanda, ahlakın önemi vurgulanır. 'Bütün hayatını çocuklarına iyi fikirler ve iyi bir ahlâk vermeye sarf etmişti. Acaba yeni zamanların bu havası onları da sarsacak, ihtiyar babaya son deminde bir yaprak dökümü seyrettirecekti?' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 Peyami Safa romanları denildiğinde akla ilk gelen Doğu-Batı çatışmalarıdır. Bu çatışmanın içerisindeki en büyük kaygılardan biri de sonuçlarının aile hayatına yansımasıdır. 🔶 Fatih- Harbiye romanında, Fatih'te oturan mazbut bir aile karşımıza çıkar. Neriman doğulu gelenek ve kültürle yetişmiş bir kızdır bu sebeple kişiliğinin de bu yönde olması istenmiştir. Fakat başka hayatların varlığıyla tanışan Neriman, zamanla içinde doğup yetiştiği çevreyi beğenmez. Bir müddet sonra yaşadığı çevresi, ailesi, evi ve mahallesinden kurtulmak ister. Peyami Safa'nın Fatih Harbiye romanı hakkında 10 bilgi 🔶 Romanda batıya şuursuzca yönelmenin aile yapısına verdiği zararlardan bahsedilmektedir. Nitekim Neriman'ın bu merakı, önce ailesinden sonrasında evleneceği adam Şinasi'den kopmasına sebep olacak raddeye gelmiştir. 'Genç kız, iki ayrı medeniyetin zıt telkinleri altında, gizli bir deruni mücadele geçiriyordu.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 Tanpınar romanlarında direkt olarak aile yapısı verilmese de kurgunun içerisinde önemli bir rolle karşımıza çıkar. Değerler ve Doğu- Batı çatışması ekseninde yer alan aile kavramında çoğunlukla mutsuzluklar bizi karşılar. Huzur romanı bunlardan biridir... 🔶 Romanın iki ana kahramanı Nuran ve Mümtaz, mutlu bir aile hayatı içinde yer almaz. Romandaki tek mutlu ve huzurlu aile, İhsan ve karısı Macide'ye aittir. Mümtaz, çocuk yaşında anne ve babasını kaybetmiş ve başkaları tarafından büyütülmüştür, Nuran mutsuz bir evlilik yaşamıştır, Suad ve Afife ise boşanma arifesindedir. 'Bir huzursuzluğun romanı: Huzur' 🔶 Romanda huzursuz olan Türk aydınının aile içerisinde de aynı huzursuzlukları yaşadığı aktarılmıştır. ''Kendi kendime biz gurbetin insanlarıyız diyorum. Mesafelerin terbiye ettiği insanlar.'' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 1950'lere kadar romanlarda yer alan aileler genellikle İstanbul ve çevresinde yaşayan üst sınıf ailelerdir. 1950'den sonra ise artık İstanbul dışındaki aileler de romanda yer edinmeye başlar. Artık idealize edilmiş ve kurgulanmış aile yapıları değil daha ayağı yere basan gerçeklikte aileler karşımıza çıkar. 🔶Bu dönemde Oğuz Atay, Sevgi Soysal ve Yusuf Atılgan gibi romancılar karşımıza çıkar. Oğuz Atay ve Yusuf Atılgan'da aile bağlarından kopan ve kendi içine sığınan bireyin trajedisi ve çelişkileri verilir. 🔶 Aile hayatının yozlaşmaya başladığı dönemde, İslamcı yazarlar mesaj verme amacıyla birtakım romanlar kaleme almışlardır. Şule Yüksel Şenler, Hekimoğlu İsmail ve Ahmet Günbay Yıldız bu isimlere örnektir. Mücadeleci bir kalem: Şule Yüksel Şenler 🔶 Şule Yüksek Şenler'in Huzur Sokağı isimli romanı, Müslüman aile yapısını vermesi ve bu yaşantıyı yeniden canlandırma misyonu edinmesi açısından oldukça önemlidir. 🔶Şule Yüksel Şenler ve Hekimoğlu İsmail, romanları üzerinden halka Müslüman bilinci aşılamaya çalışmışlardır. İslami gelişimin kültürel inşasında; aile hayatının nasıl olması gerektiğinden eş seçimine, çocuk eğitiminden misafir ve komşu adabına kadar birçok konu romanın kodlarına işlenmiştir. 🔶Huzur Sokağı, bir nevi değişen dünyanın içinde değişmeyen değerleri temsil eder. Kozmopolit bir şehirde köşe bucakta kalmış, aile yapısı ve değerlerini muhafaza eden bir sokağın sakinleri anlatılır kitapta. 🔶Geniş kitleler tarafından sevilen Huzur Sokağı romanı, edebiyatımızın en çok satan kitapları arasında yer almış; ailelerin çocuklarını bilinçlendirmek adına tavsiye ettiği kitaplardan olmuştur. 'İnsanın en birinci üstadı ve tesirli muallimi onun validesidir.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔶 Ahmet Günbay Yıldız eserlerini İslami amaçlarla yazan romancılardan biridir. Hekimoğlu İsmail'in açtığı yoldan ilerleyen Yıldız'ın romanları da oldukça ses getirmiştir. 🔶 Yıldız, romanlarında muhafazakâr bireylerin iç dünyasını, toplumsal, siyasi ve modern hayatta yaşadıkları iç sıkıntılarını, aile hayatının İslam ve toplum için önemini anlatmıştır. 🔶 Yıldız'ın Mavi Gözyaşı isimli romanı, aile hayatını konu edinir. 🔶 Bir parça merhamet bekleyen ihtiyar bir babanın ömrünü adadığı evlatlarıyla imtihanını anlatan kitap, bir aile dramını gözler önüne sermektedir. Hep kendinden veren bir babanın sevgisiyle bu babaya yüreklerindeki sevgiden pay ayıramayan evlatların hikayesi okuru derinden etkiler. 🔶 Kitap, gerçek bir yaprak dökümünün bir solukta okunabilecek hüzünlü hikâyesi olarak tanımlanmaktadır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔎AHMET GÜNBAY YILDIZ KİMDİR? 📌Ahmed Günbay Yıldız 1941 yılında Tokat iline bağlı Reşadiye ilçesinin Kızılcaören köyünde dünyaya gelmiştir. Edebiyata ilgi duyan yazar, 'Çiçekler Susayınca', 'Yanık Buğdaylar' ve 'Figan' romanlarını çeşitli gazetelerde seri halinde yazdı ve daha sonra kitaplaştırdı. Bunu diğer romanları takip etti. Eserlerinde Türk toplumunun her kesimini ele aldı ve işledi. İyi ve kötü yönleriyle insan ve toplum arasında etkileşimin ötesindeki sebepleri tespit ederek gözler önüne serdi ve çözüme yönelik ip uçları da verdi.

Romanımızın “ilk evreni”: Aile

TÜRK ROMANINDA AİLE İMGESİ