Safahat’a edebiyat çevrelerince uygulanan 'boykot'

Günümüzde sıklıkla konferans, toplantı ve söyleşilerde andığımız Mehmet Akif'i genel itibariyle kalıplaşmış konular ekseninde tartışıyoruz. Nadiren de olsa kalıplaşmış konuların dışına çıktığımız zaman İstiklal Marşı şairimizin yaşadığı zorlukların yalnızca yaşam koşullarına dair maddi problemler olmadığını ve şair kimliğiyle de birtakım problemler yaşadığına şahit oluyoruz. Akif her şeyden önce bir şairdir. Sosyal hayattaki kimliğini şekillendiren statülerden biri de şairliği ve sanatçı yönüyle çektiği sıkıntılardır. Bu noktada Safahat'ın yayımlanmasının ardından gelişen sürece bir göz atmak gerekir. Mehmet Akif Ersoy kimdir? Mehmet Akif Ersoy'un hayatı Akif kimilerine göre Türk dilinin en büyük şairi, Kur'an şairi; kimilerine göre ise şair değil sıradan bir manzumeci, manzum hikâyeler anlatıcısı; Safahat ise yine kimilerine göre Osmanlının yıkılış dönemini belgeleyen şiirsel bir günlük, bir destan, bir şiir mucizesi; kimilerine göre de şiirle hiç ilgisi olmayan sıradan bir manzumeler, manzum hikâyeler toplamıdır. Mehmet Akif'in Sırat-ı Müstakim'de kaleme aldığı ilk şiiri Peki gerçekte nedir? Safahat gerçekten bir şiir mucizesi midir, yoksa bir şehir efsanesi mi? Ahmet Özalp, Aklı Kamaştıran Belagat- Safahat'ın Yankıları isimli çalışmasında bu soruların izini sürmüştür. Özellikle Safahat Birinci Kitap'ı 1911'de yayımlandıktan sonra hakim edebiyat çevresi tarafından nasıl boykota uğradığını gözler önüne seren önemli bir çalışma yapmıştır. Akif'in bilinmeyen şiiri gün yüzüne çıktı Safahat, Mehmed Akif'in yedi kitap hâlinde yayımladığı şiir külliyâtının ilk kitabının adıdır. Bu başlık, aynı zamanda, şairin daha sonraki yıllarda neşrettiği Süleymâniye Kürsüsünde (1912), Hakkın Sesleri (1913), Fâtih Kürsüsünde (1914), Hâtıralar (1917), Âsim (1924) ve Gölgeler (1933) adlı şiir kitaplarından oluşan külliyâtın da umûmî başlığıdır. Safahât-Birinci Kitap, şairin 1908-1911 yılları arasında, hemen tamamını Sırât-ı Müstakim mecmuasında neşrettiği şiirlerden oluşmuştur. Bunların toplamı 44 şiirdir. Millî şairimiz Mehmet Âkif Ersoy'un gerçekleşmeyen projeleri Akif'in kendi çevresi dışında Safahat'la ilgili ilk yazı Raif Necdet tarafından yazılmış ve Safahat'a dönük sessizlik böylece bozulmuştur. Raif Necdet, Resimli Kitap dergisinin 29. sayısında 'Musahebe-i Edebiye' başlığı taşıyan yazısında eseri 'halka seslenmesi, öykülemedeki ustalığı ve yalınlığı' bakımından övgüye değer bulsa da sanatsal değerden yoksun gördüğünü ifade etmiştir. Bu cümleleri kuran Raif Necdet, bir taraftan Akif'in şairlerini de tartışmaya açmıştır. Mehmet Akif'in sürgün yılları Raif Necdet tarafından Akif'in sanatsal yönüne dair yapılan eleştirilere verilen ilk tepki, Mithat Cemal'den gelmiştir. Mithat Cemal, Safahat'a yöneltilen 'avama hitap edecek şekilde süslü, milli ve içtimai bir mana ile donatılmış ve yüksek seviyeli okurların tat alamayacağı, hikaye yolunda manzumeler içeren bir eser' olduğuna dair yargıların laftan ibaret olduğunu belirtmiştir. Ahmet Özalp ise çalışmasında edebiyat çevrelerince Safahat'a yapılan boykotu Hamdullah Suphi'nin şu sözleri üzerinden aktarıyor: 'Yayını başlı başına mutluluk verici bir olay olduğu halde hak ettiği övgü velvelesini koparmakta geciktiği bir kitap, benliğimizi bize gösteren farklı bir edebiyat anlayışı, şiir diliyle öyküleme, halk arasında dolaşan şair, milli edebiyatın müjdeleyicisi, Akif'in şan ve şerefini yükseltecek bir kaide…' şeklinde ifade etmiştir. Bu sözlere ilaveten Safahat'a boykot uygulayan çevreleri de sert bir şekilde eleştirmiştir. Hamdullah Suphi Safahat'a uygulanan boykotun ilk yıkıcısı… Suphi, kendisinden sonra gelen isimleri de etkilemeyi türlü şekillerde başarmıştır. Zira ardından Yakup Kadri 'Akif Ümmetçi ve Şeriatçı Bir Şairdir' başlığıyla kaleme aldığı yazısında Akif'in dindarlığına övgü sözlerde bulunmuştur. Akif'i şairden saymayanlar bile onun Türkçesini altı-yedi Türkçe bildiğini söylemiştir: Divan Türkçesi, tekke Türkçesi, medrese Türkçesi, Tanzimat Türkçesi, Servet- i Fünun Türkçesi, sokak ve ev Türkçesi-, bu dili ve aruzu kullanmaktaki becerisi, şiirlerindeki betimleme ve öykülemeler ile diyaloglarındaki ustalığını kabul ve takdir etmişlerdir. Hatta bunu özellikle öne çıkararak onun şair değil, manzum hikâyeci olduğunun bir kanıtı olarak öne sürmüşlerdir. Dönemin edebiyat çevresi, yönünü tam anlamıyla Batı'ya çeviren isimlerdir. Bu isimlere göre Batı, uygarlığın tek temsilcisidir ve bizim de uygarlık yolunda ilerleyebilmemiz ancak onların izinden gitmemizle mümkündür. Şair ve yazarlarımız Akif'in de belirttiği gibi Batı'nın izlediği yolu izlemeyi seçmişler, başka yollar arayanları ise 'gafil' kabul etmişler ve ötekileştirmişlerdir. Akif'i eleştirenlerin düşüncelerine göre Batılı gibi olabilmenin öncelikli gereği ilerlemenin önündeki en büyük engel olan 'din' den uzaklaşmaktır. Bunlar da tıpkı Batılı aydınlar gibi 'ilah'ı öldürmüş, her türlü inancı 'hakikat'in düşmanı ilan etmişlerdir. Dönemin şair ve yazarları köklerine yabancılaşmış, özellikle de Fransızlar gibi yaşamak, düşünmek, yazmak peşinde koştukları için yerel unsurla sanatını oluşturan bir şairi de edebiyat kanonu dışında bırakmak istemişlerdir. Bireyselliğin hakimiyet sürdüğü bir dönemde Akif'in 'toplum için sanat' anlayışı bu çevre tarafından ilgiyle karşılanmamıştır. Sonuç olarak Mehmed Akif, ilk şiir kitabı Safahât-Birinci Kitap lie Türk edebiyatında kendisini gösterdiği ilk günlerden itibaren devrinin edebiyat çevrelerinde adından söz ettirmiş, onun şiirini beğenmeyenler bile eserine karşı kayıtsızlık kalamamışlardır. Akif, hem şiirlerinin tekniği ve hem de muhtevâsı açısından devrinin edebiyatında birtakım tartışmalara yol açmıştır.

Safahat’a edebiyat çevrelerince uygulanan 'boykot'

Safahat'ın yayınlanmasının ardından neler oldu?