Said Halim Paşa ve klasik eseri: Buhranlarımız

Said Halim Paşa kimdir? ◾ Osmanlı son döneminin öne çıkan siyasi ve fikri karakterlerinden olan olan düşünür Said Halim Paşa, 1864 - 1921 yılları arasında yaşadı. Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın torunlarından olması hasebiyle siyaset ile içli dışlı büyüyen Said Halim Paşa, gözlem gücü sayesinde devrine dair önemli tespitler yaptı. ◾ İttihat ve Terakki'nin önde gelen isimlerinden olan Paşa, siyasi düşüncelerini İslamcılık merkezine oturtarak Osmanlı Devleti'nin son dönemi, İslam aleminin akıbeti ve dünya siyaseti üzerine önemli çıkarımlar yaptı. İslamcılık hareketinin fikir önderi: Said Halim Paşa Buhranlarımız ve akisleri ◾ Yetiştiği aile ve muhit ayrıca yönetim kadrolarında bulunması sebebiyle yirminci yüzyıl Osmanlı siyasi ricali arasında tebarüz eden Said Halim Paşa, tüm reform hareketlerine karşı İslamcılık'ı savundu. Bu yönü ile sık eleştiri de toplayan Paşa, temelde Osmanlıların dini temelde bir devlet olduğunun farkında olup kurtuluşu bu yönde gördü. ◾ İslami gelenek içerisinde artık bir klasik eser olarak görülen 'Buhranlarımız', aslında bir iç muhasebe ve siyaset eseridir. Said Halim Paşa eserde, hem Osmanlı modernleşmesini her yönü ile alır hem de bu modernleşmenin hata ve sıkıntılarını alenen dillendirerek yeni kuşaklar için çözüm arar. Kapitalizm klasik üretebilir mi? 'Bizim, şimdiye kadar hiçbir ıslahatın icrasında muvaffak olamayışımız, daimi olarak, bizce yapılması zararlı olan, yahut yapılmasına imkan olmayan şeyleri yapmak istemiş olmaklığımızdan ileri gelmiştir. İşte asıl ve tek sebep budur.' Said Halim Paşa Bir İttihatçı'nın Abdülhamid itirafı: Kara Kemal 'Düştüğümüz bu meş'um hata ise şudur: Biz, memleketimizin mesut olması için, Avrupa kanunlarını tercüme etmenin kafi geleceğini zannettik. Bu kanunların bizde kabul ve tatbik olunabilmesi için ise yapılacak birkaç değişikliğin yeteceğini hayal ettik.' Said Halim Paşa Katip Çelebi'nin başyapıtı: Mizanü'l Hak 'Müslüman milletlerin kurtuluşu ve saadeti onların tam olarak İslamlaşmalarındadır.' Said Halim Paşa Necmettin Erbakan'ın 'Davam' kitabından alıntılar 'Bilgi sahibi kimselerin de kötülük yapabileceklerine ihtimal vermiyor, ilim ve marifeti her şeye deva buluyoruz.' Said Halim Paşa İbrahim Gülşeni Divanı 'İslam anlayışına göre ise iyi bir Müslüman yetiştirmek demek, her bakımdan olgunlaşmış; yüksek bir anlayışa, yüksek bir irfana ermiş; kendi saadetini baş- 233 katarının felaketinde veya kendi yükselişini başkalarının alçalmasında aramayan iyi bir Türk, iyi bir Arap, iyi bir İranlı ya iyi bir Hintli yetiştirmek demektir.' Said Halim Paşa Sultan II. Abdülhamid'in Türkçeye tercüme ettirdiği eserler 'Gerçekten de, şark dünyası, garp dünyasından o kadar farklıdır ki, gayet basit kelimeler bile birçok defa aynı mana ve şumulü taşımazlar. Mesela «eşitlik» tabiri, bizde hiç bir haset, kin veya tecavüz hissi uyandırmaz. Zira insanlar arasında, şahsi meziyetler sebebi ile meydana gelmiş olan eşitsizlik, açıkça demokrat olan İslam toplumu içinde gayet tabii sayılmıştır. Yine aynı sebeple «hürriyet» bizim için içtimai bir zinciri kırmak, siyasi bir kölelikten kurtulmak demek değildir.' Said Halim Paşa Şeyh Şamil'in Mektupları 'İslam'ın gerilemesini muhakkak görenler mühimsenmeye değmez.' Said Halim Paşa Mithat Cemal Kuntay'ın 'Üç İstanbul'u 'İslamiyet'in nazarında din, keyif ve arzuya bağlı olarak bazan yüceltilen bazen hakir görülen hayali veya itibari bir şey değildir.' Said Halim Paşa Osmanlı padişahlarının mühürleri 'Bu Kanun-u Esasi büyük bir hatadır. Memleketin siyasi ve içtimai durumu, halet-i ruhiyesi, inanç ve gelenekleri ile asla uyuşamaz. Hatta Osmanlı milli varlığı için ciddi bir tehlike halini almıştır.' Said Halim Paşa Nihad Sami Banarlı'nın başucu eseri Türkçenin Sırları'ndan alıntılar 'İhtiyaçlarının daima değişmesine rağmen, insan tabiatı değişmez, her zaman aynıdır. Bugüne kadar halk arasında benciller, kıskançlar, alçakgönüllü, faziletli ve insaniyetperver kimseler görüldüğü gibi bundan sonra da aynı şekilde insanların akıllısı, akılsızı, kuvvetlisi, zayıfı, iyisi fenası bulunacaktır.' Said Halim Paşa Osman Yüksel'e göre bir nesil nasıl mahvoldu? 'Her şeyde ümitlerimizi kıracak bir noksan buluyoruz. Aydınlarımızın çoğu, elde edilmesi imkânsız birtakım emeller peşinde yorulup beziyorlar.' Said Halim Paşa Aliya İzzetbegoviç'in hatıralarından alıntılar 'İslamiyet'in kendine has bir inancı, bu inanç üzerine kurulmuş ahlakı, ahlakından doğan içtimai hayatı ve netice olarak bu hayatın gerekli kıldığı siyaset kaideleri vardır.' Said Halim Paşa Osmanlı'nın ilk baskı eserleri 'Fikrimizce bütün bu fenalıkları doğuran, batı medeniyetini anlamadan taklit edişimizdir.' Said Halim Paşa 2022 yılında mutlaka okumanız gereken 10 kitap 'Bizim için « İslamlaşmak» demek, İslamiyetin inanç, ahlak, yaşayış ve siyasete ait esaslarının tam olarak tatbik edilmesi demektir.' Said Halim Paşa Teoman Duralı'nın Çağdaş Küresel Medeniyet eserinden alıntılar 'O bir beşeriyet dinidir. İnsan vicdanının en tabii dayanağı, rehberi ve mahiyetinin açıklayıcısıdır.' Said Halim Paşa İsmet Özel'in Bakanlar ve Görenler kitabından altı çizili cümleler 'Bizler de azim ve sebat, irade ve fedakârlık gibi çok lüzumlu ahlaki hasletlerden mahrum bulunmamız sebebiyle, hiç bir zaman, ciddi başarılar kazanamıyor, fakat daima ilim ve marifet elde etmek ihtirası ile dolu bulunuyoruz.' Said Halim Paşa Kafka'nın babasına mektubundan alıntılar 'Müslümanların gerilemesinin ikinci bir sebebi de, İslam âlemi ile batılı Hıristiyan milletler arasında ortaya çıkan şiddetli ve sönmez bir din düşmanlığıdır.' Said Halim Paşa Dervişane bir divan şairi: Usuli 'Başka milletlerin, çoğu zaman pek pahalıya malolmuş bulunan siyasi tecrübelerinden zahmetsizce istifade edebilmek pek çekici bir şeydir.' Said Halim Paşa Divan şiirinde çiçek imgesi 'İşte, görülüyor ki, bütün fenalıkların asıl sebebi bir tanedir. Bu sebep, «ecnebi kanun ve müesseseleri kabul ve ithal ettiğimiz takdirde yenilik ve terakkiye mazhar olacağımıza inanmak» hatasıdır.' Said Halim Paşa Yerli düşüncenin sesi: Tarık Buğra 'Alemde her şey tekerrürden ibarettir.' Said Halim Paşa Nurettin Topçu'nun Kültür ve Medeniyet eserinden alıntılar 'Çünkü Kanun-u Esasi'yi tertip ve vaz'edenler, memleketi asla nazar-ı itibara almamışlar, hafızlarında nasılsa kalabilmiş bazı dağınık malumat ve nazariyatın memlekete saadet temin edeceği kuruntusuna düşmüşlerdi.' Said Halim Paşa Tarık Buğra'nın Küçük Ağa adlı eserinden alıntılar 'Çinlilerin ahlak, Hintlilerin hayat ve Meksikalıların siyaset görüşlerini benimseyen bir Fransız veya bir Alman acaba nedir?' Said Halim Paşa Tarık Buğra'nın Küçük Ağa adlı eserinden alıntılar 'İslamiyet kusursuz bir bütün teşkil eden bu esasları bakımından en mükemmel ve en son olgunluğa sahip bir insanlık dinidir.' Said Halim Paşa Genç yaşta solan çiçek: Fehim-i Kadim 'Batılı milletlerin kabul ettikleri eğitim metodlarını inceleyince, bu milletlerin her birinin, kendi fertlerini insanların en iyisi ve en mükemmel bir Hristiyan saydıklarını görüyoruz.' Said Halim Paşa Halit Ziya Uşaklıgil'in Mai ve Siyah kitabından cümleler 'Şarkı garptan ayıran en görünür fark, Avrupa'nın putperestlikten Hristiyanlığa geçmesine rağmen, ruhbanlık ve asillik imtiyazlarının baskısı altında yaşamasıdır. Bu hal ise tabii olarak zulme ve düşmanlığa sebep olmuştur.' Said Halim Paşa Erol Güngör'ün Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak kitabından tespitler 'Bizim ölçülerimize göre, terbiye ve eğitim için takip edilecek olan metodların değeri, bunların, İslam'ın maksat ve gayesinin gerçekleşmesi yolunda yapacakları hizmetin derecesi kadar olacaktır.' Said Halim Paşa Cahit Zarifoğlu'nun sobada tutuşturulan ilk kitabının acıklı hikayesi 'Çünkü hiç bir medeniyet, hiç bir vakitte kadın hürriyeti ile başlamadığı gibi aksine bütün medeniyetlerin kadınların tam hürriyetlerini ele geçirmeleri ile mahvolup gittikleri tarihinin en gerçek olaylarından biri olarak sabittir.' Said Halim Paşa Şerif Mardin'in Türk Modernleşmesi eserinden alıntılar 'Bununla beraber biz hala bütün felaketlerimizin sebebini cehaletimizden biliyor ve bunda ısrar ediyoruz. Kendimizde ilim eksikliğinden başka bir noksan bulmuyoruz.' Said Halim Paşa Turgut Cansever'e göre 'İslam'da Şehir ve Mimari' 'Her milletin kendine has fikirleri ve ihtiyaçları olduğu için, siyasi ve içtimai meselelerde başka bir milletin tecrübelerinden istifade etmek kadar güç bir iş olamaz.' Said Halim Paşa Yahya Kemal ve Aziz İstanbul 'Bundan elli sene evvel olduğu gibi bugün de, başarısızlığımızın sebebini, dışarıdan örnek alarak yaptığımız bu ıslahatları, layıkı ile tatbik edecek devlet adamlarımızın yokluğunda buluyoruz.' Said Halim Paşa Nurettin Topçu'nun Kültür ve Medeniyet eserinden alıntılar 'İslam milletlerini bugünkü halinden kurtarmak emeli ile yola çıkanların, bu milletleri İslamiyetten ayırmak ve garplılaştırmak istemekle ne büyük bir gaflete düştükleri anlaşılmış olmalıdır.' Said Halim Paşa Abdülhak Şinasi Hisar'ın Boğaziçi Yalıları eserinden alıntılar 'İçtimai hürriyetler insanları daima birbirine bağlamış, siyasi hürriyetler ise birbirlerinden ayırmıştır.' Said Halim Paşa İbn Cübeyr ve Seyahatnamesi 'Memleketi yenilik ve ıslahat yoluna sokmak için yarım asırdan beri kabul ve tatbik etmekte olduğumuz metod yanlıştır.' Said Halim Paşa Nurettin Topçu'nun Kültür ve Medeniyet eserinden alıntılar 'Milliyet mücadeleleri, ırk rekabetleri gitgide artarak Osmanlılar arasında bir ülkü birliği bırakmadı. Dünkü casus ve rüşvetçiler başımıza hürriyetçi, müceddit ve vatanperver kesildiler. İşsiz, geveze ve adi bir avukat, halkın haklarının şiddetli müdafii oldu. Aciz ve rüşvet yiyici memurlar ateşli politikacı kesildi. Bütün memleketin üzerinden sanki bir cinnet rüzgârı esiyordu.' Said Halim Paşa Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Mahur Beste romanından alıntılar 'İşte, görülüyor ki, bütün fenalıkların asıl sebebi bir tanedir. Bu sebep, «ecnebi kanun ve müesseseleri kabul ve ithal ettiğimiz takdirde yenilik ve terakkiye mazhar olacağımıza inanmak» hatasıdır.' Said Halim Paşa Edmondo de Amicis'in Gözünden İstanbul