Şarkın Arsen Lüpen’i Fakabasmaz Zihni kimdir?

Türkiye'de polisiye romanın tarihi 1884'te Ahmed Midhat Efendi'nin Esrâr-ı Cinâyât adlı kitabını yayımlamasıyla başlar. Bunu takip eden yıllarda polisiye eserlerin sayısı giderek artar. Özellikle yirminci yüzyılın başlarında Amanvermez Avni, Fakabasmaz Zihni, Şeytan Hadiye, Tilki Leman, Kara Hüseyin, Yıldırım Cemal, Pire Necmi, Çekirge Zehra, Cingöz Recai gibi birçok polisiye serisi yayımlanır. Osmanlı'nın Sherlock Holmes'ü Amanvermez Avni'nin hikayesini okumak için tıklayın. Türkiye'de polisiye romanın tarihi 1884'te Ahmed Midhat Efendi'nin Esrâr-ı Cinâyât adlı kitabını yayımlamasıyla başlar. Bunu takip eden yıllarda polisiye eserlerin sayısı giderek artar. İlk polisiye serilerinden biri olan Fakabasmaz Zihni 'nin ilk kitabı 1922 yılında basılır. İlk polisiye serilerinden biri olan Fakabasmaz Zihni 'nin ilk kitabı 1922 yılında basıldı. Serinin yayını Cemiyet Kütüphanesi tarafından Cinayet Koleksiyonu adıyla altı yıl boyunca kesintisiz devam ettirildi. Seri, 1930 yılında Latin harflerine aktarılmış olarak tekrar okurla buluştu. Seyfettin Özege'nin Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu ve Türkiye Basmaları Toplu Katalogları ile yayımlanmış eserlerin içinde ileride yayımlanacağı duyurulan kitap listelerinde yapılan incelemeler sonucunda bu seriye ait elli yedi esere rastlanmıştır. Serinin yazarı olarak bazı kitaplarda Hüseyin Nadir bazılarında H. Nadir imzaları görülür. Yazarın Fakabasmaz Zihni serisi dışında başka bir eserine pek rastlanmaz. Konuyla ilgili Erol Üyepazarcı, Amanvermez Avni serisinin yazarı Ebüssüreyya Sami'nin, serinin onuncu ve sonuncu kitabı 'İskeletler Arasında'nın son sayfasında 'Şarkın Arsen Lüpen'i Fakabasmaz Zihni' başlıklı bir mektupla okurlarına meşhur hırsız ve cani Fakabasmaz Zihni'nin sergüzeştlerini yayımlamak emelini açıkladığını belirtikten sonra şöyle der: 'Ebüssüreyya Sami yazacağı kitaplarda Cin Hüseyin adlı bir polis hafiyesinin gözükeceğinden söz etmektedir. 1922 yılından sonra yazılan dizide böyle biri yoktur, ancak Cin Ali diye bir kahraman vardır ama bu polis hafiyesi değil, Zihni'nin sağ kolu bir anti-kahramandır. Dizideki ilginç bir gelişmeyse bazı öykülerde Zihni ile uğraşan polis hafiyesinin adının Amanvermez Avni olmasıdır. Acaba, Hüseyin Nadir, sekiz yıl önce yayımlanan dizinin kahramanından etkilenerek kendi kahramanının onu alt etmesini mi istemiştir, yoksa Ebüssüreyya Sami, yazdığı bu yeni dizide, eski kahramanına da bir rol mü vermiştir?' Bu bilgiler seriyle ilgili kafalarda bazı soru işaretleri bırakır. Bunlar; Fakabasmaz Zihni serisi Ebüssüreyya Sami tarafından mı yazılmıştır? Ya da seriyi iki farklı yazar mı kaleme almıştır? Ebüssüreyya Sami'nin Fakabasmaz Zihni'nin sergüzeştlerini yazacağını bildirdiği mektubun üzerinden sekiz yıl geçer. Mektubunda ifade ettiği üzere onun hikâyeleri II. Abdülhamid dönemine aittir. Oysaki Fakabasmaz Zinhi serisindeki kitaplardan sadece Yıldız Sirkati II. Abdülhamid'in sarayında geçer, diğerlerinin hikâyeleri serinin yayımlandığı döneme aittir. Serinin iki farklı yazar tarafından kaleme alındığına dair şüpheler, eserlerin yapısal farklılıkları, kitapların özelliklerini belirleyen unsurlardaki değişkenlikler, anlatının oluşmasını sağlayan hırsızın eylemlerini gerçekleştirmek için kullandığı yöntemlerdeki farklılıklar (kılık değiştirme, hipnoz ve manyetizma vb.) nedeniyle belirginleşir. Ayrıca serideki kitaplarda Amanvermez Kadri, Kara Hüseyin gibi farklı polis hafiyeleri de yer alır. Oysaki polisiye serilerinde genellikle hırsızın peşindeki hafiye aynı kişidir. Hırsızla polis arasında kaçma-kovalama ilişkisinin yanı sıra özel bir ilişki vardır. Polis hırsızın, hırsız da polisin zayıflıklarını, hassasiyetlerini, kurnazlıklarını bilir, ona göre hareket eder. Peyami Safa'nın meşhur hırsızı Cingöz Recai ile polis hafiyesi Mehmet Rıza arasındaki ilişki tam da böyledir. Seri boyunca hırsız polisi, polis de hırsızı alt etmeye çalışır. Şeytan Hadiye'nin Mister John'la, Tilki Leman'ın Ahmet Fatin'le ilişkisi de bunun gibidir. Fakabasmaz'ın da polisle kurduğu ilişki böyledir ancak seri boyunca polis farklılaşır. Kimi zaman Amanvermez Kadri, kimi zaman Kara Hüseyin, kimi zaman da isimsiz bir komiser ya da bir zaptiye nazırı hırsızın karşısına çıkarılır. Bununla birlikte Fakabasmaz Zihni İstanbul'da adlı kitapta yazar olarak H. Nadir'in yanı sıra Kaya Nuri isminin yer alması 'iki yazar' ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Peki, sergüzeştleriyle akıllara hayret ve dehşet veren, İstanbul'un ve bütün dünyanın en müthiş hırsızı Fakabasmaz Zihni kimdir? Serinin ilk kitabı Karacaahmet Mezarlığı Cinayeti 'nde Fakabasmaz Zihni kendi ağzından okura tanıtılır: '…Benim ismim Zihni'dir, Fakabasmaz diye meşhurum. On iki senedir, İstanbul'da dört banka, yirmi sekiz köşk ve on altı apartman soydum. Yirmi kişiden fazla insan kestim. Fakat ben kendim bıçak kullanmam. Kandan ürkerim, bu işi adamlarım yapar. On iki senedir zabıtanın eline hiç geçmedim. Bu meslekte çalışanlar Fakabasmaz Zihni'yi pek iyi tanırlar.' Neden hırsızlık yaptığını yine aynı kitapta açıklar: 'Yalnız sana şu kadarını söyleyeyim ki, benim soyduğum ve öldürttüğüm adamların hepsi namussuzdur.' Fakabasmaz Zihni eli kanlı bir hırsızdır. Ancak bozuk olan adaleti sağlamak amacıyla bu yola başvurmaktadır. Halkı soyan namussuzların cezasını verir, bu noktada kendini bir adalet sağlayıcı olarak görür. Kendisi de hırsızdır ancak o adil davranmayanları soyar, çaldığı paraları ise dullar cemiyetine, fakirlere, yetimlere dağıtır. Tıpkı Cingöz Recai gibi o da asıl hırsızların halkı soyanlar olduğunu düşünür. Onun için müslim, gayrimüslim fark etmez, halkı sömüren herkes cezasını çekmelidir. Fakabasmaz Zihni her seferinde bir yolunu bulup polisin elinden kurtulmayı başarır, sonra da polisin beceriksizliğiyle alay eder. Eğer kendisi yerine başka birisi suçlu olarak yakalanmışsa asıl suçlunun kendisi ve/veya yardımcıları olduğunu mektupla karakola bildirir. Dolayısıyla farklı bir şekilde de olsa yine adaleti sağlamış olur. Halkı sömürenlerin yanı sıra düşmana yardım edenler de Fakabasmaz'ın elinden kurtulamaz. Koruluk Cinayeti hikâyesinde kereste tüccarı Ali Bey'i neden öldürdüklerini avenesine şöyle açıklar: '…Arkadaşlar! Bir haftadan fazladır ki tekmil gazeteler Ali Bey denilen bir hainin katlinden bahsediyor. Ve zabıta hummalı bir faaliyetle bizlerin izini keşfe çalışıyor. Fakat efkâr-ı umumiyeyi temsil eden matbuat Ali haininin denaetlerini bilmiş olsa emin olunuz ki bu derece şedit bir lisan kullanmaz, bir kere bahsettikten sonra mütemadi neşriyatta bulunmazdı. Şimdi benim izah edeceğim nokta işte bu noktadır. Bahrî inkişâfât hususunda donanmamızın takviyesi için bütün millet el birliğiyle yardım ederken ve tekmil ahali dişinden tırnağından arttırdığı beş-on parayı donanmamıza iane verirken, dullara, yetimlere ve şüheda evlatlarına muavenette bulunurken maatteessüf Ali haini düşman ülfetlerine bahşişler serpiyor, düşman iane kutularına gizli gizli paralar atıyordu. Millete işlenilen bu feci cinayeti gören arkadaşlarımızdan Tavuk Ayağı namıyla maruf Şükrü derhâl beni haberdar etti ve ben de lâzım gelen tertibatı aldıktan sonra bu işe Cin Ali ve Tavuk Ayağı'nı memur ettim. (…) Burada bize tertip eden vazife kahraman arkadaşlarımızdan Cin Ali ve Tavuk Ayağı'nın fedakârlıklarından mütevellit teşekkür etmeyi kendilerine iblâğ etmek ve dolayısıyla tekmil arkadaşların bunun gibi hayırlı işlerde ön ayak olmalarını temenni etmektir. Yaşasın avenemiz! Yaşasın milletimiz! Var olsun kahraman fedakârlarımız! Kahrolsun düşmanlarla çalışan alçaklar!' Fakabasmaz Zihni 'milletin refâh-i hâli ve saâdet-i âtîsi' için çalışmaktadır. Böylelikle Fakabasmaz Zihni adaleti sağlayıcı olmanın yanı sıra adaleti koruyucu rolünü de üstlenir. Polisin adalet koruyuculuğu rolü burada hırsıza geçer. Dolayısıyla işlenilen cinayet, cinayet olmaktan çıkar, meşru bir zemine oturur. Fakabasmaz Zihni adaleti, kurduğu suç örgütüyle sağlamaya ve/veya korumaya çalışır. Halk hikâyelerindeki adalet dağıtıcı eşkıya Fakabasmaz eliyle çeteye dönüşür. Tıpkı işlenen cinayet gibi çete de meşrulaşır. Bu bir paradokstur. Ancak tam da bu noktada eli kanlı hırsız bir antikahramana dönüşür. Okur tarafından kabul edilir hatta sevilir. 'İstanbul'un ve bütün dünyanın en müthiş hırsızı' olur. Koruluk Cinayeti kitabından Fakabasmaz Zihni'nin Sorbonne Darülfünunu'ndan mezun olduğunu, altı dil bildiğini, Fransa'da iken Maurice Leblanc'ın Arsène Lupin adlı romanını okuduğunu, yazarıyla tanıştığını, dost olduklarını hatta Leblanc'ın kendi romanlarında Fakabasmaz'ın başından geçenleri yazdığını öğreniriz. Fakabasmaz Amerika'da eğitim görmüştür, hırsızlık mesleğini icra ettiği için kendisine bu mektep tarafından beş yüz dolar aylık ödenmektedir. Fakabasmaz da Arsène Lupen gibi kibar bir hırsızdır ancak ondan farklı olarak organize bir suç örgütünün reisidir. Bu suç örgütü Lupen gibi sadece hırsızlık yapmaz, gerektiğinde adam da öldürür. Bu yönüyle Fakabasmaz, Lupen'den çok Fantoma'ya benzer. O yardımcılarıyla birlikte, İstanbul'un dört ayrı yerinde, Karacaahmet'te, Boğaziçi'nde, Vaniköyü'nde ve Florya'da bulunan yer altı saraylarında yaşar. Bu saraylar en son teknolojiye göre düzenlenmiştir. Florya'daki yer altı sarayında elektrikli sandalye ve giyotinin yanı sıra silah ve cephane depoları da vardır. Burada fotoğraf, klişe, parmak izi gibi belgelerin toplandığı bir odanın dışında, kılık değiştirmede usta olan Fakabasmaz ve avenesi için de ayrı bir oda da bulunmaktadır. (Türk Edebiyatı Dergisi'nden derlenmiştir.