Şehir hayatı divan şiirinde nasıl yer aldı?

Divan şiiri, kültürel, dini, tarihi, coğrafi, mitolojik unsurlar bakımından çok şaşırtıcı bir zenginliğe sahiptir. Arap, Fars ve Türk toplumlarının kültürel birikim kaynaklarından beslenen divan şiirinin dili de bu üç kurucu medeniyetin ortaklıkla oluşturduğu büyük bir lafız ve mana okyanusu gibidir. Eski edebiyat gerçekten eski midir? Divan şiiri konularına bakıldığında çeşitlilik ve renklilik göze çarpar. Toplum hayatını ilgilendiren her şeye divan şiiri metinleri arasında tesadüf etmek mümkündür. En ince detaylara kadar her husus doğrudan doğruya veya dolaylı olarak klasik şiirin meselesi haline gelmiştir. Divan edebiyatının harflerle kurulan kelime oyunları Her ne kadar binlerce mecazi unsur ve imge içerse de divan şiiri hakikatten hiçbir bağımsız olmamıştır. Bu köklü edebiyat geleneğini yalnızca 'mecaz'a indirgemek ona yapılacak en büyük haksızlıktır. Divan şiiri mecazın ağına takılmış ve ondan çıkamayan bir şiir değil aksine mecaz ve hakikat unsurlarının birleşiminden doğan bir terennümdür. Sosyal hayatın divan şiirine yansıdığı beyitler Mecazlarla örülü olması elbette bu şiir geleneğini binlerce yıllık insan ve toplum gerçeği, zaman, mekan, felsefe, savaş, barış, aşk ve nefret gibi insanoğlunun hayat macerasının yansımalarından uzak tutmamıştır. Aksine üç büyük medeniyetin, bilhassa Osmanlı İmparatorluğu'nun altı yüz yıllık dinamik tarihinin canlı görüntülerini aksettiren bir ayna görevini üstlenmiştir. Divan edebiyatını daha iyi anlamanızı sağlayacak 21 mazmun Bu sebeple şehir kavramına Divan şiirinden bakmak faydalı olacaktır. 'Medeniyet; göçebelikten ve kültürsüzlükten kurtulup yerleşik kültüre geçmek; bilgi ve iman toplumu özelliği kazanmak' gibi anlamlara gelen şehir, divan şiirinde çoğu zaman 'şehr', 'şar', 'kent' gibi sözcüklerle karşılanmış hatta kimi zaman 'Mısır' ve 'Medine' gibi tarih içerisinde kültürel kimlikleriyle ön plana çıkan bazı şehirlerin özel isimleriyle de anılmıştır. Divan edebiyatı şairlerinin birbirinden farklı meslekleri Şehir kelimesi, divan şiirinde mecazi ve hakiki anlamlarıyla çok defa kullanılmıştır. Şehir kavramının bu denli beyitlerde karşımıza çıkması şehirleşmenin sosyolojik temellerini de yansıtmaktadır. Divan edebiyatının 'inci' değerindeki kadın şairleri Divan şiirindeki şehirle ilgili metinlere bakıldığında bu kavram üç şekilde kullanıldığını görüyoruz: 1. Şehir kavramının genel anlamını konu alan, klasik edebiyatımızın temelinde yatan kültürün 'şehir' kavramına verdiği değer ve Osmanlı toplum sistemi içerisinde şehrin ifade ettiği anlam hakkında bilgi veren beyitler. 2. Tarihi süreçte kültür, sanat, medeniyet ve tarih açısından öne çıkan önemli şehirlerin isimlerini konu edinerek çağrışımlara yer veren beyitler. 3. Mısır ve Medine gibi kelimeler etrafında üretilmiş metaforlara yer veren beyitler. Divan şiirinin edasını dönüştüren Fuzuli'nin beyitleri ve anlamları Divan şiirinde şehir kavramı ve şehir anlayışı ile ilgii olarak bize doğrudan bilgi veren, şehrin güzelliklerinden bahseden metinler şehrengizlerdir. Şehrengizler, divan şiirinin temelinde yatan kültürün şehir kavramına yüklediği anlamı yansıtmaktadır. İşte bu beyitlerden örnekler... Divan edebiyatından beyitler ve anlamları 'Alınsa kaşlarına aceb olmaya gönül 'Ruhlarunla n'ola gönül alsan 'Geldügince gam gönül mülkine can karşu çıkar 'Olmasa bir asker el-hasıl mui'-i şehriyar Medeniyetin şehirleşme ile birlikte temeli atılır. Nevizade Atayi ise şehirleşmeyi beyitinde şu şekilde açıklar: 'Olalı şehr-i Medeni vatanı 'Tutuşdı mı bu gice şehr-i gülşen ey bülbül 'Hasret-i ebrun ile bir ay imiş bimar imiş 'Şaşa'a sanma ki hurşid ok alupdur eline Görüldüğü gibi beyitlerde şehir ve güzellik kavramları ekseninde güçlü bir toplumsal hakikat ve mecaz ilişkisi kurulmuştur. Muhammed Nur Doğan'ın Aynaya Yolculuk isimli kitabından yararlanılmıştır.