Selçuklu döneminin önemli 3 edebi şahsiyeti

Şiirlerini Türkçe yazan Yunus Emre, Türk tasavvuf edebiyatının en önemli isimlerinden biridir. Eserlerinde ele aldığı değerler ve insan sevgisiyle, yüzyıllardır Anadolu insanının gönlünde önemli yer tutar. Yunus Emre'nin kesin doğum tarihi bilinmemekle birlikte Risaletü'n Nushiyye adlı mesnevisinin sonundaki 'Söze tarih yedi yüz yediydi, Yunus canı bu yolda fidiydi' mısrasında tarih düşürme sanatını kullandığından 13. yüzyılda yaşadığı kabul edilir. Yunus Emre'nin hafızalara kazınan 25 alıntısını okumak için tıklayın. Usta şair, 13. yüzyıl ortasından 14. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Orta Anadolu havzasında Eskişehir'in Sivrihisar ilçesinde yer alan Sarıköy'de yetişti ve Ankara'nın Nallıhan ilçesindeki Taptuk Emre Dergahı'nda yaşadı. Şair Yunus Emre, şiirleriyle sadece Türkçenin gelişimine önemli bir katkıda bulunmakla kalmayıp evrensel insani değerler üzerine inşa edilmiş felsefesiyle din, dil, ırk ayrımı gözetmeksizin insanoğlunun barış ve ortak değerler etrafında, birlikte yaşamasını amaçlayan mesajlar da verdi. Halk şairi Yunus Emre'nin hayatı hakkındaki videoyu izlemek için tıklayın. Türk tasavvuf edebiyatı sahasında kendine has bir tarzın kurucusu olan Yunus Emre, Ahmed Yesevi ile başlayan tekke şiiri geleneğini, özgün bir söyleyişle Anadolu'da sürdürmesinin yanı sıra divan şiirini de etkiledi. Emre, tasavvufla beslenen dizelerinde, insanın kendisiyle nesnelerle Allah'la olan ilişkilerini ve ölüm, doğum, yaşama bağlılık, ilahi adalet, insan sevgisi konularını ele aldı. Çağının düşünüş biçimini ve kültürünü konuşulan dille, yalın, akıcı bir söyleyişle dile getirdi. Yunus Emre'den bugüne Türkçe konulu programımızı izlemek için tıklayın. Konya, Şam ve Azerbaycan'ı da kapsayan bir coğrafyayı dolaşan usta şairin, Allah ve insan sevgisini, dostluğu, kardeşliği, merhamet ve yardımlaşmayı öğütleyen İslam tasavvufundan kaynaklanan ve lirizmle beslediği şiirleri, yüzyılları aşarak günümüze kadar ulaştı. Yunus Emre'nin şiirleri, 14. yüzyıldan itibaren abdallar ve dervişler vasıtasıyla Osmanlı fetihlerine paralel şekilde bütün Anadolu ve Rumeli coğrafyasına yayıldı. Eserleri, asırlardan beri Anadolu ve Rumeli'de faaliyet gösteren tarikatların ortak düşüncesi ve sesi haline gelerek, Alevi-Bektaşi edebiyatıyla Melami-Hamzavi edebiyatını meydana getiren halk edebiyatının kaynağı oldu. Şiirlerinde Hacı Bektaş-ı Veli isminden doğrudan söz etmese bile aralarında Ahmet Yesevi mektebinin çizgisi içerisinde bir düşünce ve yaklaşım birliği söz konusu olan Emre, Hacı Bektaş-ı Veli gibi eserlerinde dört kapıdan, kırk makamdan ve ibadetlerin gerekliliğinden bahsetti. Ünlü şairin, Mesnevi nazım şekliyle manzum, didaktik, nasihatname tarzında yazdığı 'Risalet-el Nushiyye' adlı eseri, 563 beyitten oluşur. Emre'nin başlangıç kısmında aruz ölçüsünün failatün/failatün/fuilün, diğer bölümlerinde mefailün/mefailün/failün kalıplarını kullandığı eser, bilge yönünü, tasavvuf kültürüne vukufiyetini ve onunla yakın temasını gösterir. Yazılış tarihinin 1307 olduğu sanılan eserde Divan'a göre Arapça, Farsça kelimeler bir hayli yer tutar. Şiirleri çeşitli coğrafyalarda dilden dile dolaşan şairin, 'Divan' adlı önemli eseri ise Yunus Emre'nin şairlik gücünü yansıtır. Hece ve aruz ölçüsünün kullanıldığı Divan'da, mesnevi, gazel, musammat şeklindeki divan nazım biçimlerine de rastlanır. Yunus Emre'ye atfedilen Aksaray Ortaköy Ziyarettepe'deki türbe Yunus Emre'nin, Divan'da genellikle halk ve tekke şiirindeki geleneğe uyarak daha çok yarım kafiye kullandığı ve redife başvurduğu görülür. Genellikle dörtlükler ve beyitlerin olduğu eserde mecaz ve mazmun özellikler de dikkati çeker. Tabiata dayalı benzetmelerin görüldüğü eserde, derviş meyveli bir ağaçtır. Diken 'asiliği', gül 'uysallığı' ve 'olgunluğu' temsil eder. Şair, 'bülbüldür', temizlenmemiş gönül dikenli bir bahçedir. Aşksız adam 'odun' misalidir. Yunus Emre'ye atfedilen Afyon Sandıklı'daki makam türbesi 'Aşkın aldı benden beni /Bana seni gerek seni/Ben yanarım dün ü günü/Bana seni gerek seni' gibi binlerce ölümsüz dizeye imza atan Yunus Emre'nin eserlerinde sanat kaygısı yerine din gayreti ve tasavvuf neşesinin hakim olduğu görülürken, şiirini dünden bugüne getiren özellik, sağlam bir düşünceye bağlı olmasıyla birlikte bu düşünceyi üstün bir sanat gücüyle ifade etmesidir. Yunus Emre'nin, üzerinden tren yolu geçeceği için taşınan Yûnusemre köyündeki (eski Sarıköy) kabrinin üzerine daha sonra inşa edilen anıtmezar – Eskişehir Ölüm tarihi ve yeri konusunda da kesin bilgiler olmamakla birlikte, Yunus Emre'nin 1320 yılı dolaylarında vefat ettiği bilinir. 1991 yılı, UNESCO tarafından Yunus Emre'nin doğumunun 750. yılı olarak anılmıştır. Bektaşilik tarikatının kurucusu olarak kabul edilen Hacı Bektaş-ı Velî, büyük bir şair ve mutasavvıftır. 13. yüzyılda Horasan'dan gelerek Türklerin Anadolu'da yayılması konusunda etkisi olduğu bilinen, Selçuklu döneminde farklı dine mensup kişilerin barış ve birliktelik içinde yaşamalarını sağlayan Hacı Bektaş Veli, birçok alimin de yetişmesine vesile olmuştur. Hacı Bektaş Veli'nin tarihî şahsiyeti ve Anadolu'ya gelmeden önceki hayatı hakkında Vilâyetnâme'de yer alan menkıbevi bilgiler dışında kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Ancak onun 'Horasan erenleri' diye bilinen Kalenderiyye akımına mensup sûfîlerden biri, dolayısıyla Horasan Melâmetiyye mektebinden olduğu kabul edilir. Bu sebeple 13. yüzyılda Cengiz istilâsı sebebiyle Anadolu'da vuku bulan derviş göçleri arasında, aynı mektebe mensup Yesevî veya daha kuvvetli bir ihtimalle Haydarî dervişlerinden biri olarak Anadolu'ya gelmiş olduğu tahmin edilir. Hacı Bektâş-ı Velî Külliyesi'nin Dergâh Avlusu'ndan bir görünüş Yaşamı hakkında geniş ve ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Doğum ve ölüm tarihlerinde belirsizlik vardır. Kaynakların çoğunda ünlü düşünürün miladi 1209 yılında Horasan'ın Nişabur kentinde dünyaya geldiği, babası Seyyit İbrahim Sani, annesi Hatem Hatun, asıl adının da Mehmet olduğu belirtilir. Nevşehir'e bağlı Hacıbektaş ilçesinde (Sulucakarahöyük) M. 1271 yılında vefat ettiği söylenir. Hacı Bektâş-ı Velî'nin türbesi – Hacıbektaş / Nevşehir Türbesi ve etrafındaki tamamlayıcı hizmet binalarıyla birlikte külliyesi müze haline getirilmiştir. Hünkâr'ın adına, anısına düzenlenen Hacı Bektaş Veli Müzesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı olarak 16 Ağustos l964 tarihinde, Hacıbektaş ilçesinde hizmete açılmıştır. Hacı Bektâş-ı Velî'nin asıl şöhreti ve etrafında teşekkül eden muazzam kült onun vefatından sonra oluşmuştur. Bu kültün esas kaynağı da o zamanlar çok muhtemel olarak bir Haydarî zâviyesi olan Sulucakarahöyük'teki dergâhıdır. 'Mesnevî' adlı eseri ile Türk edebiyatının en güzel örneklerinden birini vermiş olan Mevlânâ, Türkistan'ın Belh şehrinde doğdu. Babası Harzemşahlar ülkesinin büyük âlim ve sûfîlerinden Sultan-ı Ulema olarak anılan Bahaeddin Veled, annesi ise Mü'mine Hatun'dur. Mevlana'dan hayat dersi veren 40 alıntıyı okumak için tıklayın. Mevlânâ Dergâhı – Konya Mevlana, iyi bir tahsil görerek yetişmiş, sonra çevresinin ve şahsî özelliğinin şevkiyle tasavvuf yoluna girerek Mevleviliğin kurucusu olmuştur. Böylece o, yalnız Anadolu tasavvuf edebiyatının değil, bütün mutasavvıf şairlerin en büyüğü olarak kabul edilmektedir. Mevlânâ Türbesi'nin içinden bir görünüş Mesnevi, Mevlânâ'nın İslâm dünyasında bir mukaddes kitap saygısıyla tanınan ve sevilen eseridir. Fâilâtün fâilâtün fâilün vezniyle ve mesnevi tarzıyla yazılan bu eser, 25618 beyit hacmindedir. Fihi Mâfîh, Mevlânâ'nın, meclislerinde yaptığı sohbetlerin mürîdleri tarafından not edilmesiyle oluşturulmuş mensur bir eserdir. Kitapta 70'ten fazla örnek yer almaktadır. Bunların esas konusu tasavvuftur. Mektubât, Mevlânâ'nın bir araya getirilen mektuplarından oluşmaktadır. Mecalis-i Seba ise, Mevlânâ'nın yedi vaazını bir araya toplayan kitaptır. Mevlana bütün eserlerini Farsça kaleme almıştır. Türkçe herhangi bir eseri yoktur. Ancak Farsça şiirlerinin arasında Türkçe sözlere de yer vermiş, zaman zaman şiirleri arasında Türkçe mısralar sıralamış; bazen bir mısranın yarısını Farsça öteki yarısını Türkçe söylemiş, nitekim iki üç beyit tutarında küçük bir manzumecik meydana getirmiştir. Mevlana'nın şiirlerinde rastlanan Türkçe ibareler ve kelimeler, o dönemde Farsça yazan hemen her şairde görülen Türkçe'den Farsçaya geçmiş kelimelerdir. Şiirlerinde rastlanan beyit sayısı 25, kelime sayısı ise 110 civarındadır. Mevlânâ'nın Divanı'nda rastlanan Türkçe ve Türkçe-Farsça karışık beyitlerle, öteki eserlerinde görülen bir kısım Türkçe kelimeler bazı araştırıcılar tarafından yayımlanmıştır.