Sezai Karakoç'a göre şair kimdir, şiir neye denir?

İkinci Yeni şiiri, hem kendinden öncekilerden radikal bir kopuşu temsil etmesi hem sonrakiler üzerinde önemli etkiler bırakması nedeniyle şiir geleneğinde önemli bir döneme, akıma, sürece veya kendi tabirleriyle 'bir şiir olayına' tekabül eder. Daha çok, modern şiir ve sanat akımlarından haberdar kentli-küçük burjuva, entelektüel bir şair profili tarafından üretilen İkinci Yeni şiirinin ortaya çıkmasında İkinci Dünya Savaşı'nın yarattığı siyasî, sosyal, kültürel, ekonomik krizinin etkilerini de göz ardı etmemek gerekir. Bir bakıma özellikle kıta Avrupa'sındaki krizin yansımaları, modernleşme sürecindeki Türkiye'nin siyasî, ekonomik, kültürel ve edebî koşullarıyla birleşince İkinci Yeni benzeri bir şiir anlayışının ortaya çıkması kaçınılmaz olur. Nitekim birçok edebiyatçı, eleştirmen ve şair tarafından modern Türk şiirinin kalbinde yer aldığı kabul edilen İkinci Yeni şiiri; imgeye dayanan, anlamı sorunsallaştıran, dilsel ve biçimsel deneysellikler içeren avangart bir şiirdir ve sürrealizm, varoluşçuluk, atonal müzik, soyut resim vb. modern sanat akımlarından epey beslenir. Aralarında ideolojik bir yakınlıktan çok poetik bir kan uyuşması bulunan kentli orta sınıf, entelektüel bir şair topluluğu tarafında üretilen İkinci Yeni şiiri, farklı eğilimlerden şairleri bir araya getirmesi bakımından da oldukça dikkati çekicidir. Topluluğun isim babası Muzaffer Erdost'un ifadesiyle şiirin kendisini kurtarmayı amaçlayan İkinci Yeni şairleri, gerek ideolojik gerek psikolojik gerekse poetik açıdan farklılıklar taşır ve bu farklılıkları dile getirmekten çekinmez. Böylece aralarında -elbette bir kan bağı, simetri ve uyum olmakla birlikte-bireysel farklılıklarını koruyan renkli, zengin, çok sesli bir poetik atmosfer oluşur. Bu renkli ve çok sesli şiir dünyasının en önemli kalemlerinden biri hiç kuşkusuz Sezai Karakoç'tur. Karakoç, hem dindar kimliği hem politik faaliyetleri hem Doğu medeniyetinin manevî derinliğine vâkıflığı hem de bütün bu birikimi yeni bir şiirsel forma dökebilme yeteneği sayesinde İkinci Yeni şairleri arasında kendine özgü bir yere sahiptir. İkinci Yeni şiirinin belki de eksik kalan Doğulu mistik-geleneksel yönünü tamamlayan Sezai Karakoç, şiirleriyle olduğu kadar poetik değerlendirmeleriyle İkinci Yeni'nin şiir evrenine önemli katkılar yapar. Tam da bu noktada şiirleri üzerine yüzlerce çalışma yapılan Sezai Karakoç'un poetik yazılarına bakmak ve bu poetik yazılarda onun şair ve şiir kavramlarına yaklaşımını, şairi nasıl vasıflandırdığını, şiiri ise nasıl tanımladığını didiklemek elzem hâle gelir. Böylece Karakoç'un şiirleri daha iyi anlaşılabileceği gibi onun İkinci Yeni şiiri içindeki yeri ve İkinci Yeni şiirine katkıları daha belirginleşecektir. İkinci Yeniciler arasında şairi en çok yüceltenlerin, ona büyük sorumluluklar ve misyonlar yükleyenlerin başında Sezai Karakoç gelir. Diğer birçok İkinci Yeni şairi, şairin şiir üzerindeki otoritesini sorunsallaştırırken, şiirin iktidarına okuru ortak ederken Sezai Karakoç, şairi, âdeta ulvî bir konuma yerleştirir. Nitekim Karakoç'a göre şair, '(d)oğanın bir tarafa, tarihin öbür tarafa çektiği, fakat bu gerginlik ve gerilişte yırtılmaması gereken, yırtılmamayı bilen ve yırtılmayan kalptir.' Şairi, tarihe ve doğaya karşı direnen 'kalbî öz' olarak algılayan Karakoç, şairin bir gönül adamı olduğuna inanır ve ondan bu sorumluluğunun bilincinde eserler vermesini ister. Bu durumda şairin temel görevi, toplumun liderliğine soyunarak insanın hayatına anlam kazandırmak olmalıdır. Karakoç, şairin topluma karşı sorumluluğunu yerine getirebilmesi için çok yönlü bir kişiliğe sahip ve değişik meziyetlere haiz olmasını önemser ve bu bağlamda şu kapsamlı tanıma ulaşır: 'Eserin yapısını kurarken mimar, tasvirleri ve portreleriyle ressam, natürmortlarıyla ressam, dildeki çizgileri, damarları ve kelimelerin renklerini kullanırken ressam, doğadaki ve dildeki, söz ve kelimelerdeki musikilerden özel sesler yakalarken ve onlardan öz sesler üretirken musiki adamı, bestekâr ve yaşarken veli, kahraman, önder, bilgin ya da sıradan adam; zanaatçı ve sanatçı. Fakat her şeyden ve hepsinden önce şair ve hep şair ve en sonda da şairdir.' Karakoç şairin farklı sanat ve bilim dallarına vâkıf olması gerektiğine inanır. Şairi birçok bilim ve sanat dalının birikimini kişiliğinde sentezleyen kişi olarak konumlandıran Karakoç, ondan mevcut varlığı, somut nesneyi yeni baştan yoğurmasını ve nesnenin özündeki tözü açığa çıkarmasını, yeni çağrışımlar türetmesini ister. Bir bakıma şairin 'yaratıcı' olmasını isteyen Karakoç, bu işe soyunan şaire bazı tavsiyelerde bulunmayı da ihmal etmez. Nitekim Karakoç'a göre nesnenin, varlığın özündeki ruhu göstermeye çalışan şairin maddî-somut gerçekliğe takılmaması ve zahirî dünyanın tuzaklarına düşmemesi gerekir. Çünkü şair, hayattan ve tabiattan daha güçlü bir hayatı isterken ve hep istediği hayatı ortaya koymaya çalışırken yaşanan hayat ona karşı çıkacak, bu karşılıklı direnişten, çekişmeden ve gerilimden de şairin trajedisi doğacaktır. Karakoç, şairin, hayatın önüne çıkardığı güçlük ve sıkıntılardan daha güçlü olması gerektiğinin altını çizer. Şairi, sürekli bir kavganın içinde kaldığını unutmaması konusunda uyaran Sezai Karakoç, şairin hem kavga hem de barış adamı olduğunu, insanlarla ve insanlıkla gereğinde en yüce ve sarp savaşı yaptığı gibi en özverili barışı da imzalayacağını belirtir. Karakoç, şairin, hayatın önüne çıkardığı güçlük ve sıkıntılardan daha güçlü olması gerektiğinin altını çizer. Şairi, sürekli bir kavganın içinde kaldığını unutmaması konusunda uyaran Sezai Karakoç, şairin hem kavga hem de barış adamı olduğunu, insanlarla ve insanlıkla gereğinde en yüce ve sarp savaşı yaptığı gibi en özverili barışı da imzalayacağını belirtir. Burada üzerinde durulması gereken önemli nokta, Karakoç'un şairi, insanlıkla ve insanla yapılan barışın muhatabı olarak görmesidir. Şair, insanlığın ortaya koyduğu duygu ve düşünceleri değerlendiren, yargılayan üstün insandır. Daima bir iç çelişki ve bunalım içinde yaşasa da insanlığın dertlerine manevî bir çözüm önermesi gerekir. Çünkü şair, bütün insanların çilesini yüklenmiştir. İnsanın, tek başına göğüsleyemeyeceği şahsî acıları, ancak şairin gayretiyle hafifler, çekilir hâle gelir İnsanın bireysel olarak taşımakta zorlandığı dertleri ve sıkıntıları kendisine dert edinen şairin omuzlarındaki yükün büyüklüğüne vurgu yapan Karakoç, '… şair, insanı hedefine giden bir ok hâline getirir; ileriye, ufuklara çevirir. Ona dışa doğru hücum aşkını verir. Onu yeniler, tazeler. Dirilişin harcını yoğurur, kıvamlaştırır.' ifadeleriyle de şairin rehberlik ve liderlik gibi vasıflarına dikkati çeker. Öyle ki şairin, insanın sıkıntılarını hafifletmesi yetmez, insanları geleceğe hazırlaması, onlara umut pompalaması ve nihayetinde 'Diriliş Günü' bilinci aşılaması gerekir. Nitekim Karakoç'a göre '(ş)air bir toplum için, başlı başına devrimdir. Şairden önceki toplulukla, şairden sonraki topluluk arasında bir fark vardır. O, sanki araya giren garip ve esrarlı bir unsur olarak cansız toplumu harekete geçirir, onu diriltir.' Karakoç, toplumları gerçeğe, dirilişe ve doğruya götürecek yolun şairler tarafından çizildiğini belirtir ve bu bağlamda şaire ulusal bir sorumluluk yükler. Hatta şairin milletin sözcüsü, yorumcusu, yol göstereni hatta kalbi olduğunu dile getirir. Karakoç'a göre '(ş)airi olmayan millet yok demektir. Şairlerini görmeyen millet, kendini görmüyor, şairlerini yaşamayan millet yaşamıyor demektir.' Bu noktada Karakoç'un, şair-millet ilişkisini karşılıklı bir değer verme anlayışı içerisine oturttuğu ve ulusa da belirli sorumluluklar yüklediği söylenebilir. Toplumun rehberi, lideri, vicdanı olan şair, aynı zamanda toplumdaki değer yargılarının, duyguların, inançların ve ortak değerlerin bir sembolüdür. Burada şairlerin toplum tarafından yeterince anlaşılmadığından yakınan Sezai Karakoç, bir şiiri çözmeye çalışırken de şairinin anlaşılmasının elzem olduğunu söyler. Çünkü '(ş)iiri anlamak kadar, hatta biraz daha zordur şairi anlamak. Şiir şiire yaslanarak, otobiyografiler ve biyografilerden destek alarak, anlaşılma şansını yükseltebilir.' Oysa şairi anlamak bu kadar kolay değildir. Şairin trajedisi de toplumun kendisini anlayamadığı bu noktada doğar. Her şeye rağmen şair, yılgınlığa kapılmamalı ve sürekli umutlu olmalıdır. Çünkü şair 'bir yorum dehası, bir açıklama furyasıdır. Anlatmalı, anlatmalı, bin ayrıntıyla görünüşe aldanmamalarını dünya yurttaşlarına aynı yerden söylemelidir.' Şairin topluma bıkmadan anlatacağı elbette bütün insanlığın aynı yerden gelip aynı yere gidecek olan ortak hikâyesidir. Karakoç'a göre toplumun biraz düşünürse kavrayabileceği bu ilahî ve derunî gerçeği hatırlatmak şairin görevidir. Bütün bu tartışmaların encamına bakarak Karakoç'un politik-angaje bir şair profili önerdiği düşüncesine kapılmamak gerekir. Nitekim şairin politik kaygılardan uzaklaşması gerektiğine inanan Karakoç, onu politik söylemin tuzaklarına karşı uyarır. Sezai Karakoç'a göre şair 'çağın propaganda ağına takılmamalı, onun kurbanı da olmamalıdır. Propagandanın unutturamayacağı bir yerinden yakalamalı(dır) sanatını.' Karakoç, bu noktada şairin şairlik sınırları içerisinde kalmasını ister. Nitekim '(ş)airliğini, şiirini olanca içtenlikle alkışlayan toplum, nedense onun da bir insan, bir toplum önderi olma hakkını tanımak istemez. O ancak şairdir ve şair kalmalıdır, bunun dışına çıktı mı sınırını aşmış olur.' Sezai Karakoç, şairi tanımlamaya, vasıflarını belirlemeye çalışırken 'büyük şairler' diye bir tabir de kullanır. Karakoç'un idealindeki şair tipini ifade eden bu 'büyük şair' imgesinin önemli özellikleri şunlardır: 'Büyük şairler, edebî sanatları ve imajı ölçülü kullan(ırlar), oranda ipin ucunu kaçır(mazlar). Ya da en azından bunları dengeleyerek şiirin esas özü olan lirizm, poetik akış, insan psikolojisini derinden ve kalıcı yanından izleme, Allah önünde samimi yaşam ve şahsî deneyim sahibi olma gibi ilkelerle temel planlarını yaratımlarına geniş bir ölçüde kat(arlar).' Öte taraftan Allah önünde samimi bir hayat süren şairin aynı zamanda ahlâkî açıdan da tutarlı bir kişiliğe sahip olması gerekir. Bu ahlâk da şairin davranışlarına sinmeli, şiirlerine yansımalıdır. Çünkü Karakoç'a göre, 'şairlerin biyografilerinde anlatılan serüvenlerle sınırlamamalı şairin ahlâkını. Şairin ahlâkı şiirindedir, bazen susmasındandır. Davranışlarının özünde gizlidir.' Sezai Karakoç'un şairde aradığı en önemli özelliklerden biri de özgünlüktür. Şairin sözcüklere hükmetmesini, onlarla özgün çağrışımlar yakalamasını, onlara yeni anlamlar yüklemesini öneren Karakoç, şairin sürekli yeniyi, daha önce söylenmemiş olanı aramasını ister. Karakoç'a göre şair, nesneyle didişecek, ondaki özü kavrayacak ve bu kavrayışı daha önce söylenmemiş bir tarzda yoğurarak insanlara sunacaktır. Çünkü şair, topluma aktaracağı metafizik dünyaya ilişkin mesajı, özgün bir biçimde ifade etmekle yükümlüdür. Sonuç olarak Karakoç şairi, 'insana, eşyaya bakışı için yeni bir ışık, bütün sıkıntılarını dağıtan yeni bir umut, yeni bir sevinç, her fecre yeni bir horoz, her çiçeğe yeni bir usare getiren tılsımcı' olarak değerlendirir. Bir şeyin ne kadar çok tanımı varsa aslında o şeyi tanımlamak oldukça zordur, sözü herhâlde şiir için söylenmiştir. Her çağ, her dönem, her edebî akım, her ideoloji, her bilinç, her poetik duruş bir biçimde kendi şiirini de tanımlamaya çalışır. Böylece şiir, şairin kaleminde bazen hayatın özünü fısıldayan tılsımlı söze, bazen aşka, bazen isyana, bazen varoluşun karanlık kıyılarına tutulan bir projektöre, bazen de bilinçaltının rastgele ifşa edilmesine dönüşür. Sezai Karakoç'un poetikasında da şiir önemli bir yer tutar ve Karakoç, şiire yeni tanımlar, yeni yaklaşımlar getirmeye çalışır. Şaire büyük sorumluluklar yükleyen ve önemli payeler biçen Karakoç, doğal olarak şiiri de önemser ve şiire epey değer biçer. Şiirin kaynağı konusunda Doğu medeniyetinin manevî zenginliğini işaret eden Karakoç, İslâmî bir şiirden bahseder. Bu İslâmî şiir, 'rahmanî ilhama dayanan şiirdir. Vahyin aydınlık izindeki şiir(dir). (…) alnı vahiy ve kıyamet günü ürpertisiyle aşılı hikmetten yanadır.' Bu bağlamda şiirin açık bir biçimde taraf olmasını isteyen Karakoç yine de vahiy ile şiirin farklı şeyler olduğunu belirtir. Karakoç'a göre '(v)ahiy mutlak hakikati belirler. Şiir ise ilke olarak mübalağayı benimser. Bu özelliği belirtme, onu küçültmek için değil, öz doğrultusunda sapmaması, büyük fonksiyonunu yerine getirmesi içindir.' Şiirin abartıya dayanan, sanatlı bir söyleyişi olduğunu ifade ederken saf şiir anlayışına yaklaşan Karakoç, şiirin ve vahyin hedefinin aynı; fakat üslûplarının farklı olduğuna inanır. Karakoç, şiirin ne olması gerektiğini tartışırken diğer edebiyat ve sanat dallarıyla farklılığı üzerine de kafa yorar. Şiirin bir damıtma, süzme işi olduğuna inanan Karakoç, şiirin her şeyden önce üzerinde yoğunlaşılması gereken zor bir alan olduğunu söyler. Çünkü şiirde, '(ç)ıplak duygu ve düşünceler, duyarlılığın ve biçimleyici zihin gücünün soyut cenderesinden geçerek, sanat dünyasına yeni bir kimlikle doğarlar.' Nesnenin soyutlama yoluyla sunumunu, sözcüklere yeni bir kimlik kazandırma uğraşını öncelemesi, Karakoç'un şiiri diğer sanat dallarından ve edebiyat türlerinden daha farklı bir yere koyduğunu gösterir. Tam bu noktada şiir ile romanı karşılaştıran Karakoç'a göre '(r)oman somut insanın peşindedir. Şiir soyutlaştırmıştır insanı. Şiirde insan anlaşılır olarak vardır. Roman tam anlamıyla 'özel isim sanatı' olmasına karşılık, şiir 'nitelikler sanatı'dır.' Karakoç, şiirin insana ve aşka dayanması, kendisine temel olarak insanı ve aşkı alması gerektiğine inanır. Sezai Karakoç'a göre şiirin gerisinde her çağda her şiirde yenilenen insan olmalıdır, yoksa insansız şiir tez ölür. Karakoç, şiirin aşka dayanmasını ifade ederken de tasavvufa atıfta bulunur ve şöyle der: 'Tasavvuf ve şiir iç içedir, geçmiş hayatımız ve edebiyatımızda… Mevlevilikte şiir, musiki ve tasavvuf birbirinden ayrılmaz, tek parça ruh akışının üç görünümüdür.' Şiiri musikiye yakın görmesi ve şiirin ortak insanî özü açığa çıkarmasını istemesi Karakoç'u evrensel bir şiir tanımına yaklaştırır; fakat bu yaklaşım şiirin özü, biçim özelikleri ve diğer sanat dallarıyla ilişkilenmesi açısından kabul edilse bile Karakoç'un şiir algısı bir tarafıyla da ulusal/yerel değerlere bağlanır. Nitekim şiir sanatı kadar millî bir sanat olmadığını belirten Karakoç, şairlerin evrensel bir özün izini sürerken kendi dilleri ile sanat yaptıklarını, bu sebeple muhataplarının öncelikle kendi milletleri olduğunu söyler. Karakoç'un poetikasında şiirin gerçekliği yansıtması meselesi de önemli bir yer tutar. Şiirin maddî, somut ve yüzeysel gerçekliğine yaslanmasını kabul edilemez bulan Karakoç, dış dünyayı olduğu gibi yansıtmanın şiiri bitireceğini belirtir. Nitekim Karakoç dış dünyayı olduğu gibi almanın sanatı sıfır noktasına gerilettiğini, böylece sanat eserinin kuruduğunu; vaka ve vakaların tepeden tırnağa, içten ve dıştan, kökten ve yüzden eşyaya ve kanunlara aykırı düştüğünü yani şiirsel atmosferden uzaklaştığını söyler. (Türk Edebiyatı dergisi / 466. sayı - Ağustos,2012)