Türk lehçelerinde "Ağabey"

ESKİ TÜRKÇE Ağabey- Aka ◾ Eski Türkçeyi teşkil eden dönemde Göktürk (Orhun) Yazıtlarında aile fertlerinden bahsedilir. Eski Türkçede 'ağabey, abi' kelimesini 'aka' sözcüğü karşılamaktadır. Türk lehçelerinde 'abla' AHISKA TÜRKÇESİ Ağabey- Tada ◾ Türkiye'ye yakın olması hasebiyle pek çok benzer kelimeyi bünyesinde barındıran Ahıska Türkçesinde 'ağabey' kelimesini 'tada' sözcüğü karşılamaktadır. ➡ O senin tadandur, ne dese yapacan! ➡ (O senin ağabeyin ne derse yapacaksın.) Ortak değerlerimiz 'gök' BAŞKURT TÜRKÇESİ Ağabey- Aga ◾ Kuzeybatı Türk lehçesinden olan Başkurt Türkçesi, Eski Türkçedeki 'aka' sözcüğü evrilerek 'aga' şeklini almıştır. ➡ Atayzarının, agayzarının traditsiyaların kürip, qurus bilakli, arıhlan yurakli bulıp ühhindar. ➡ (Babalarının, ağabeylerinin geleneklerini görüp, çelik bilekli, arslan yürekli olarak büyüsünler.) Türk Lehçelerinde ortak kelime 'anne' KAZAK TÜRKÇESİ Ağabey- Ağa ◾ Kıpçak grubunun Türkistan'daki baskın lehçelerinden biri olan Kazak Türkçesinde 'ağabey' kelimesini, Eski Türkçedeki halini bir nevi korumuş ve 'ağa' şeklinde karşımıza çıkmıştır. ➡ Aşuw ağadan keşiriminiden. ➡ (Abi kızar kardeşi özür diler.) ➡ Ağa işken bulaqtan ini de su işedi. ➡ (Abinin içtiği pınardan kardeşi de su içer.) ➡ Ağa inige üstaz, apa siŋile üstaz. ➡ (Abi erkek kardeşine üstat, abla ise kız kardeşine üstattır.) Kazak Atasözü KIRGIZ TÜRKÇESİ Ağabey- Aga ◾ Kuzeybatı Türk lehçesinin temsilcilerinden biri olan ve Kazak Türkleriyle olan kardeşliğiyle ön plana çıkan Kırgız Türklerinin kullandığı lehçede 'ağabey' kelimesini 'aga' sözcüğü karşılar. ➡ Öz atasın sıylabagan, öz uulunan sıy körböyt ➡ (Kendi babasında saygı göstermeyen, kendi oğlundan saygı görmez.) Türk lehçelerinde 'deprem' KIRIM TATAR TÜRKÇESİ Ağabey- Aga ◾ Kırım Türklerinin konuştuğu lehçe olan Kırım Türkçesinde 'ağabey' sözcüğü 'aga' kelimesi ile karşılanmaktadır. ➡ Kerçek, Kuddusın aġası da bar edi, ama o, ġarip, em matüv sumalaí, em de babasıday içkini seve edi... ➡ (Aslında, Kuddus'un ağabeyi de vardı ama o zavallı, hem aptal hem de babası gibi içkiyi seviyordu...) A. Hilmi ➡ Çoranıñ babası Narik, Narikniñ aġası Arik, fuíarelerden olalar. ➡ (Çora'nın babası Narik, Narik'in ağabeyi Arik, (hepsi) fakirlerdir.) Çorabatır Destanı KAZAN TATAR TÜRKÇESİ Ağabey- Abıy ◾ Başta Tataristan topraklarındaki halkın konuştuğu Türkçe olan Kazan Tatar Türkçesinde, 'ağabey' sözcüğü, Karaçay- Malkar ile benzerlik gösteren 'abıy' sözcüğü karşılamaktadır. ➡ Abıy belen bergeleşep, kara cirne/ Suka belen yırtıp yırtıp yörgennerem. ➡ (Amca ile birlikte, kara toprağı/ Pullukls yırtıp durduğum.) A. Tukay Ortak değerlerimiz 'baba' NOGAY TÜRKÇESİ Ağabey- Aga ◾ Kuzey Kafkasya'da Kıpçak grubunun temsilcisi olan Nogay Türkçesinde, 'ağabey' ismini yerine 'aga' kelimsi kullanılmaktadır. ➡ Ata barda uvıl yas, aga barda ini yas. ➡ (Baba varken oğul genç, ağabeyi varken küçüğü genç.) Nogay Atasözü KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİ Ağabey- Abey ◾ Karaçay-Malkar Türkçesinde ağabey ismini çok daha farklı bir şekilde görmekteyiz. Bu lehçede 'ağabey' kelimesini 'abey' sözcüğü karşılar. Türk lehçelerinde 'afet, felaket' KUMUK TÜRKÇESİ Ağabey- Ağa ◾ Kuzeybatı (Kıpçak) grubunda aile fertlerinden olan 'ağabey' kelimesini 'ağa' sözcüğü karşılamaktadır. ➡ Ağası ölmek- Ay müzüyü çort sınmaq ➡ (Ağabeyi ölmek, ay (gibi) boynuzu kırılmak) GAGAVUZ TÜRKÇESİ Ağabey- Batü ◾ Oğuz grubunun temsilcilerinden Gagavuz Türkçesinde 'ağabey' kelimesini diğer lehçelerde bulunmayan 'batü- bati' sözcükleri karşılamaktadır. ➡ Ne kötülüü var benim batümun? ➡ (Ne kötülüğü var benim ağabeyimin?) ➡ Batüm kolvermedi ➡ (Ağabeyim izin vermedi.) Ortak değerlerimiz 'sevgi' BALKAN TÜRKÇESİ Ağabey- Aga ◾ Balkan Türkleri; Makedonya, Bulgaristan, Arnavutluk, Sirbistan, Bosna Hersek, Yunanistan, Romanya, Macaristan ve Hırvatistan'da yaşamları sürdürmektedirler. ◾ Burada yaşayan Türklerin konuştuğu Balkan Türkçesinde 'ağabey' sözcüğünü 'aga' kelimesi karşılamaktadır. TÜRKMEN TÜRKÇESİ Ağabey- Aga ◾ Oğuz (güneybatı) Türk lehçelerinin en önemli temsilcilerinden biri olan Türkmen Türkçesinde 'ağabey' sözcüğü yerine 'aga' kelimesi kullanılır. ➡ Men Mövlam aaga birle geñeşip geleyin. ➡ (Ben Mövlam Ağabey ile danışıp geleyim.) Eski Türkçeden Anadolu ağızlarına geçen kelimeler AZERBAYCAN TÜRKÇESİ Ağabey- Böyük qardaş ◾ Türkiye'ye coğrafi anlamda yakın olan Azerbaycan topraklarında konuşulan Azerbaycan Türkçesi, Oğuz grubundandır. Bu Türkçede 'ağabey' kelimesi yerine 'böyük qardaş' ifadesi kullanılır. ➡ Yaxşı gündä yar yaxşıdır, yaman gündä yetiş qardaş. ➡ (İyi günde yar güzeldir, kötü günde yetiş kardeş.) ↪ Dost kötü günde belli olur Azerbaycan Atasözü ÖZBEK TÜRKÇESİ Ağabey- Aka ◾ Güneydoğu yani Karluk grubunun temsilcisi olan ve yuvarlaşma özelliği ile Türk lehçeleri arasında ayrışan Özbek Türkçesinde 'ağabey' sözcüğü yerine diğer Türk lehçelerinde de kullanılan 'aka' ifadesi bulunmaktadır. ➡ Ota-bola urishar, og'a-ini yulishar. ➡ (Baba çocuk bağrışır, ağabey küçük kardeş yoluşur.) ➡ Og'a-ini-achchiq, mol-chuchuk. ➡ (Ağabey kardeş acı, mal tatlı.) ➡ Yaxshi bo'lsa og'asi, inisin ko'nglin qoldirmas. ➡ (İyi olsa ağabeyi, kardeşini sevmeyi bırakmaz.) Özbek Türkçesi Atasözü Eski Türkçe aile sözlüğü UYGUR TÜRKÇESİ Ağabey- Aka ◾ Günümüzde, başta Çin'in içinde tüm zorluklara karşı yaşamlarını sürdürmeye çalışan Uygur Türklerinin kullandığı Uygur Türkçesi Karluk grubundandır. ◾ Uygur Türkçesinde 'ağabey' sözcüğü yerine 'aka' kelimesi kullanılmaktadır. ➡ Akañ bilen oynaşma, şille şapilaq yeysen. ➡ (Ağabeyinle oynama, tokat yersin.) ➡ Aka bar yerde ini yoq, ini bar yerde aka (yoq). ➡ (Ağabey olan yerde kardeş yok, kardeş olan yerde ağabey yok.) Uygur Türkçesi Atasözü HAKAS TÜRKÇESİ Ağabey- Abıy ◾ Sibirya grubunu (kuzeydoğu) teşkil eden Hakas Türkçesinde 'ağabey' kelimesini 'abıy' sözcüğü karşılamaktadır. Ortak değerlerimiz 'vatan' ALTAY TÜRKÇESİ Ağabey- Aka ◾ Kuzeydoğu yani Sibirya sınıfının en çok nüfusa sahip olan, Rusya'nın kuzeyindeki Türklerden olan Altay Türklerinin konuştuğu Altay Türkçesinde 'ağabey' yerine 'aka' kelimesi kullanılmaktadır. SAHA TÜRKÇESİ Ağabey- Ubay ◾ Kuzeydoğu Türk lehçelerinden biri olan Saha (Yakut) Türkçesinde, 'ağabey' aile ferdi ismi yerine 'ubay' sözcüğü kullanılmaktadır. Ortak değerlerimiz 'dağ' TUVA TÜRKÇESİ Ağabey- Akı ◾ Altay, Hakas ve Saha Türkçelerinden sonra Sibirya'da Kuzeydoğu Türkçesinin temsilcilerinden olan Tuva Türkçesinde 'ağabey' kelimesini 'akı' sözcüğü karşılamaktadır.