Türk lehçelerinde ağaç

ESKİ TÜRKÇE Ağaç- I 🔸 Türkçenin en eski belgesi kabul edilen Orhun Abidelerinde orman için 'ı' sesi kullanılmıştır. Yine aynı harf Eski Uygur Türkçesinde'ağaç, ekin, bitki' manalarına gelmektedir. 🔸 Bunun yanı sıra Orhun Yazıtlarında ağaç anlamında 'yış, ıgaç, yıgaç' sözcüklerine de yer verilmiştir. Orhun Yazıtları Orhun Yazıtları diğer adıyla Göktürk Abideleri, Eski Türkçe Türklerinin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile Göktürkler tarafından kaleme alınmıştır. Türk lehçelerinde kış mevsimi AZERBAYCAN TÜRKÇESİ Ağaç- Ağac 🔸 Güneybatı Türk lehçelerinden biri olan Azerbaycan Türkçesinde, Eski Türkçeden gelen pek çok kelime bulunur. Bunlardan biri de ağaç kelimesidir. 🔸 Azerbaycan lehçesinde bu kelime değişime uğramaz ve 'ağac' olarak varlığını sürdürür. ➡ Büsbütün ağaçlar olarsa qelem, TÜRKMEN TÜRKÇESİ Ağaç- Daragt 🔸 Oğuz grubunun temsilcisi Azerbaycan'daki Türkçeden sonra Türkmen lehçesidir. Türkmenistan'da konuşulan lehçe, coğrafi açıdan İran'a yakın olduğundan bu dilden aldığı pek çok kelime vardır. 🔸 Bunlardan biri de ağaç manasında kullanılan 'daragt' sözcüğüdür. Bunun yanında Azerbaycan Türkçesinde 'ağac' kelimesi de mevcuttur. ➡ Ağaç başında narım, GAGAVUZ TÜRKÇESİ Ağaç- Aaç 🔸 Romanya ve Moldova topraklarında konuşulan Gagavuz Türkçesi, güneybatı Türk lehçesi yani Oğuz grubunda yer almaktadır. 🔸 Bu lehçede ağaç sözcüğünü, 'aaç veya ağaç' kelimeleri karşılamaktadır. ➡ İşte geldi bahar yaz ÖZBEK TÜRKÇESİ Ağaç- Daraxt 🔸 Güneybatıdan sonra sıra güneydoğu Türk lehçelerine gelir. Grubun ilk temsilcisi Özbek Türkçesidir. Bu lehçede Farsçadan alıntılanan sözcükler vardır. 🔸 Özbek lehçesinde örnek olarak gösterebileceğimiz, ağaç manasına gelen 'daraxt' sözcüğü bulunur. ➡ Şahleri bar koçkardek, boyi misli derehtdek? (Kiyik) ➡ Boynuzları var koç gibi, boyu sanki ağaç gibi? (Geyik) Özbek Türkçesinde bilmece Türk lehçelerinde soykırım UYGUR TÜRKÇESİ Ağaç- Derex 🔸 Güneydoğu Türk lehçelerinden biri de Uygur Türkçesidir. Uygur lehçesi de Türkmen Özbek lehçeleri gibi Farsçadan ödünç kelimeler almıştır kısacası dilsel manada bir ödünçleme mevcuttur. 🔸 Karluk sınıfının bir üyesi olan Uygur Türkçesinde ağaç manasını 'derex' sözcüğü karşılar. ➡ Derex yaş vaqtinde egilidu. ➡ Ağaç yaş iken eğilir. KAZAK TÜRKÇESİ Ağaç- Ağaş 🔸 Güneybatı ve güneydoğu Türk lehçelerinden sonra sıra kuzeybatı Türk lehçelerine gelmektedir. Bu grubun bilinen en önemli temsilcisi Kazak Türkçesidir. 🔸 Kazak lehçesinde ağaç manasına gelen 'ağaş' sözcüğü kullanılmaktadır. Kısacası bariz bir şekilde ç>ş değişimi meydana gelmiştir. ➡ Ağaş qartayğanda ïiledi. ➡ Ağaç yaş iken eğilir. Türk lehçelerinde güzel KIRGIZ TÜRKÇESİ Ağaç- Jıgaç 🔸 Kuzeybatı Türk lehçelerinin Kazak Türkçesinden sonra yaygın olarak bilinen lehçesi, Kırgız Türkçesidir. Bu lehçe biçimsel olarak farklılıklar göstermektedir. 🔸 Kırgız lehçesinde ağaç sözcüğünü 'jıgaç' sözcüğü karşılar. Önce kelime başı /ı/ harfi türemiş ve ardından kelime başına /j/ harfi gelmiştir. ➡ Darak karıganda iyilet. ➡ Ağaç yaş iken eğilir. TATAR TÜRKÇESİ Ağaç- Ağaç 🔸 Kıpçak yani kuzeybatı Türk lehçelerinden biri olan Tatar Türkçesi, Rusya sınırları içinde yer alan Tataristan topraklarında konuşulmaktadır. 🔸 Bu lehçe, Türkiye Türkçesine oldukça uzak bir noktada bulunsa da Eski Türkçe kökenli ağaç kelimesi aynen korunmuştur. ➡ Agaç kartaygaç iyele. ➡ Ağaç yaş iken eğilir. Türk lehçelerinde duygu ALTAY TÜRKÇESİ Ağaç- Agaş 🔸 Yukarıda sıraladığımız Karluk, Oğuz ve Kıpçak Türk lehçeleri grubunun haricinde bir sınıf vardır. O da Sibirya yani kuzeydoğu grubudur. 🔸 Sibirya grubundaki bir lehçe olan Altay Türkçesinde ağaç sözcüğünü 'agaş' kelimesi karşılamaktadır. ➡ Ap-apagaş, cеŋilçеk ak karıçaktar agaş turanıŋ bürküzinе tüjüp, onı cеŋilçеk ak cuurkanla cabıp iydi. ➡ Bembeyaz, hafif kar tanecikleri ağaç evin çatısına düşüp onu hafif beyaz yorganla örttü.