Türk lehçelerinde duygu

AZERBAYCAN TÜRKÇESİ Duygu - Duyğu 🔸 Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi morfolojik olarak incelendiğinde, güneybatı Türk lehçeleri grubunda olduklarından ötürü kelime başı /d/ harfini korumaktadırlar. 🔸 Bu duruma 'duyğu' yani duygu sözcüğünü örnek gösterebiliriz. ➡ Azərbaycan türkləri vətənlərinə çox dərin duyğular bilan bağlıdır. ➡ Azerbaycan Türkleri vatanlarına çok derin duygular ile bağlıdır. Türk lehçelerinde 'seyahat' TÜRKMEN TÜRKÇESİ Duygu - Duyğı 🔸 Oğuz grubunda yer alan bir diğer lehçe olan Türkmen Türkçesinde de kelime başı /d/ harfini korunmaktadır. Buna, Türkmen Türkçesindeki 'duyğu' yani duygu sözcüğü örnek teşkil etmektedir. ➡ Yürek talvas eder, göterper serim duyğı tolarım. Könül arzuv eyler, vatanım, seni! Etrek, gürgen yurdum-gezen erlerim, könül arzuv eyler, vatanım, seni! ➡ Yürek pır pır eder, dikleşir başım duygulanırım. Gönül arzu eder, vatanım, seni! Güzel yurdum, hep dolaştığım, gönül arzu eder, vatanım, seni! KAZAK TÜRKÇESİ Duygu - Tüysik 🔸 Kazak Türkçesi, Kıpçak grubunda yer almaktadır. Bu lehçede duygu kelimesini 'tüysik, sezim, sezik' gibi ifadeler karşılamaktadır. ↪ Kıpçak diğer adıyla kuzeybatı Türk lehçelerinin bir özelliği de kelime başı /t/ harfini korumasıdır. ➡ Bul sözben derviş tüysik boldı, kaltadan bir mın altın sanap berdi. Casağan tileginizdi bersinşi dep, derviş sonda doğa etedi endi. ➡ Bu sözle derviş duygulandı, cebinden bin altın sayıp verdi. Allah dileğinizi versin deyip, derviş orada dua etti hemen. Türk lehçelerinde öğrenci KIRGIZ TÜRKÇESİ Duygu - Tuyum 🔸 Kıpçak yani kuzeybatı Türk lehçelerindeki bir diğer lehçe ise Kırgız Türkçesidir. Bu grubun genel özelliği kelime başı /t/ harfini korumasıdır. Bahsettiğimiz morfolojik özelliğe 'tuyum, sezim' yani duygu sözcüğü örnek mahiyetindedir. ➡ Cürögü anın akın sımal calındap, sezimine başkanın ot carabı?! Baatır coogo attansa eli kaygıda, mertinse eger - baatır carı karaluu. ➡ Onun yüreği, şair gibi alevlenip, başkalarının duygularını ateşleyebilir mi? Halkı dertliyken düşman üstüne atlanan batur, eğer kızarsa, baturun haykırışı korkunç! TATAR TÜRKÇESİ Duygu - Toyğı 🔸 Kuzeybatı Türk lehçeleri, Türk dilleri arasında en kalabalık olan gruptur. Kendi arasında da morfolojik olarak birtakım farklılıklar gösterebilmektedir. ↪ Bu duruma 'toyğı, sizü' yani duygu sözcüğünü örnek verebiliriz. Kazak ve Kırgız Türkçesinde, duygu kelimesinde, sözcük içi yuvarlaklaşma görülür. ➡ Bu kiçe min bir tuş kürdim, köp toyğıdım. ➡ Bu gece ben bir düş gördüm, çok duygulandım. Türk lehçelerinde selamlaşma - I KARAÇAY - MALKAR TÜRKÇESİ Duygu - Sezgiç 🔸 Kuzeybatı Türk lehçelerinden biri olan Karaçay - Malkar Türkçesi, diğer lehçelere göre duygu sözcüğünün; sezgi, sezim, sezgiç şeklinde üç karşılığı bulunmaktadır. ➡ Har sezgiç közüvünde cakşı. ➡ Her duygu zamanında güzel. KARAKALPAK TÜRKÇESİ Duygu - Sezim 🔸 Özbekistan'a komşu olan ve Özbek Türkçesi ile benzer morfolojik özellikleri bünyesinde barındıran Karakalpak Türkçesinde duygu kelimesini sezim sözcüğü karşılar. ➡ Bular otırğan saray/ Edi burın tasa jay / Bunnan heşkim xabar almay / Seziksiz bul tör üy eken ➡ Bunların kaldığı saray, önce eski bir ev idi/ Bundan kimsenin haberi yok, şüphesiz bu 'tör' evi idi. (Berdaq) KUMUK TÜRKÇESİ Duygu - Seziw 🔸 Kafkas Türk lehçelerinden olan ve Kıpçak dil özelliklerini bünyesinde bulunduran Kumuk Türkçesinde, duygu, his sözcüklerini 'seziw' sözcüğü karşılamaktadır. ↪ Diğer lehçelerden farklı olarak kelime sonu /w/ kullanılmış bu da sözcüğe yüklem mahiyeti katmaktadır. ➡ Men onu sezip tura edim. ➡ Ben onu hissediyordum. ÖZBEK TÜRKÇESİ Duygu - Tuyğu 🔸 Güneybatı Türk lehçelerinin en önemli temsilcisi olan Özbek Türkçesinde, duygu ve his sözcüklerini diğer lehçelerde de bulunan 'tuyğu, his, sezgit' ifadeleri karşılamaktadır. ➡ Mävc urib yängi känällärdän musäffå suv kelür, här köngil åinäsigä räng-bäräng tuyğu kelür. ➡ Dalgalanıp yeni kanallardan temiz su gelir, her gönül aynasına rengarenk duygu gelir. ➡ Öz-özin sezmäs kişi ibrätli tuyğu bolmäsä, mehnäti köz åldidä bir tåzä közgü bolmäsä. ➡ Kendi kendini sezmez kişi, ibretli duygu olmasa, emeği göz önünde bir taze ayna olmasa. Özbek Türkçesi şiirlerinden Türk lehçelerinde 'ev' UYGUR TÜRKÇESİ Duygu - Tuyğu 🔸 Güneybatı yani Karluk grubunun bir diğer temsilcisi Uygur Türkçesidir. Bu lehçede, grubunda yer alan Özbek Türkçesi ile benzer özellikler bulunmaktadır. ↪ Uygur Türkçesinde duygu ve his sözcükleri 'tuyğu, sezgi, hiş' sözcükleri karşılamaktadır. ➡ Uyghur bala-çagaları köp tuyğunıp turdı. ➡ Uygur çocukları çok duygulandı.