Ünlü yazarların romanlarındaki ev imgesi

🔘 Evin yalnızca bir barınak olmadığını ve iç dünyamızı şekillendirdiğini anlatan Fransız filozof Gaston Bachelard, Mekanın Poetikası isimli eserinde Batı edebiyatında ev imgesinin nasıl konu edinildiğini ve bu imgenin hangi değişimlere uğradığını inceler. 🔘 Bachelard, 'Evimiz bizim dünya köşemizdir, bizim ilk evrenimizdir' diyerek ev-mekân ilişkisini dile getirmiş ve bu konudaki araştırmacılara da öncü olmuştur. Mekanın Poetikası kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Bachelard, şiirsel düşlemenin kaynağı olan mutluluk ve korkuların mekânlarını 'ev'ler üzerinden inceler. Ev; insanın ilk evreni olmasından ötürü insanın düşüncelerini ve duygularını birleştirir. Bu açıdan ev mekânı insan ruhunun çözümleme aracı olarak ele alınır. Bachelard, eserinde imgelemi (muhayyile) insan doğasının temel kuvveti olarak kabul eder. 🔘 Filozof, 'Düş kuran bilincin' sahip olduğu yaratıcılıktan ötürü bir başlangıç imkânına, köken kuvvetine sahip olduğunu düşünür. Ve bu kökenler de evlerimizdir. Evler, rüyayı barındıran, rüya göreni muhafaza eden ve huzur içinde rüya görmemizi sağlayan bir mekândır. 🔘 İnsanın fikirleri, anıları ve rüyaları için en büyük birleştirici kuvvetlerden biridir. İnsan hayatında kazanılmış şeylerin korunmasını sağlar, bunları devamlı kılar. Bachelard, aynı zamanda iç mekânın içtenlikliği ile ilgili niteliklerinden ötürü inceleme konusunda evin ayrıcalıklı bir yere sahip olduğunu da belirtir. Ev insana aynı anda dağınık imgeler ve bir imgeler bütünü sağlar. Bu sebeple ev gerçek bir kozmostur. 🔘 Bachelard'ın açtığı yolda ilerleyen Mehmet Narlı, Şiir ve Mekan isimli çalışmasında mekân-edebiyat ilişkisi üzerinde dururken önce 'ev' konusunu ele alır. 🔘 Narlı, Türkçede ev kelimesinden türeyen isim, fiil, sıfat ve zarfların, ev kelimesinin el vermesiyle kurulan deyim ve atasözlerinin çokluğuna işaret eder. Bu atasözü ve deyimlerin ise 'dünya kurmak amacıyla' oluşturulduğunu vurgular. 🔘 Narlı'ya göre 'Ev, evrenin direği, merkezidir; 'dünyada mekân'sız (evsiz) ve 'ahirette iman'sız olmak, insanoğlunun fizik ve metafizik âlemde anlamsız ve işlevsiz kalmasıdır. Sadece dünyayı çoğaltmaz evler; âhireti de doldururlar, yaşam da ölüm de onun içinde gerçekleşebilir. Böyle olunca da insan, eve girerken de, evden çıkarken de aslında evrenin içine doğru ilerler. Mehmet Narlı'nın Şiir ve Mekan kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Narlı'ya göre, edebiyat ve mekân ilişkisi, mekândaki hafızayı hatıra ve rüyalar yoluyla çözümlemeye; mekânın yansıtıcı vasfını görmeye dayanır. Mekânın insan, insanın mekân üzerindeki izlerini edebi eserlerde aramadan yapılan her analizin eksik kalacağına işaret eden yazar, Bachelard'ın şairin mekânla ilişkisinin duygusal boyutu aştığını söylemesine değinir. Peki varlık dünyalarımızı kapsayan evler, roman sayfalarında nasıl yer alır? 🔘 Romanlarımızda ev, kimi zaman sığınılacak bir mekan kimi zaman da insanoğlunun hapsolduğu kaçınılması gereken koca bir evrendir. Kültür ve medeniyetimizin geçirdiği değişimler, romanlara yansıyan 'ev'ler üzerinden pekala incelenebilir. 🔘 Yazı makinası olarak bilinen Tanzimat sanatçılarından Ahmet Mithat Efendi'nin romanlarında ev konusu çok yoğun biçimde işlenir. Hace-i evvel olması vesilesiyle, romanları bile mekânsal bakımlardan ders kitabı olabilecek mahiyette gerçekçidir. 🔘 Felatun Bey ile Rakım Efendi romanında Doğu ve Batı temalarını keskin çizgilerle belli etmek adına Rakım Efendi'nin evi 'alaturka bir Türk evi' olarak okuyucuya sunulur. Beyoğlu'nda gününü gün eden Felatun Bey'in aksine Rakım Efendi, akşam olduğunda evine gelir ve evdekilerle aynı sofrada yemek yer, ev bu anlamda Rakım Efendi'nin huzur bulduğu bir sığınaktır. 🔘 Rakım'ın eve olan bağlılığı yazar tarafından da sık sık vurgulandığı üzere Felatun Bey'in iyi özellikleri arasında yer alır, evde olmak henüz ahlaken bozulmamışlığın bir sembolü olarak sunulur. Tanzimat dönemi romanlarında mekan, ahlak ilişkisiyle ele alınır, bu açıdan ev dış dünyanın kirinden koruyan, mahremiyetin bulunduğu bir yerdir. Felatun Bey ile Rakım Efendi üzerine tiyatral bir inceleme Ahmet Mithat'ın Beykoz'u Felatun Bey ile Rakım Efendi kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Felatun Bey ile Rakım Efendi'de daha keskin çizgilere sahip olan Ahmet Mithat, Araba Sevdası romanında bu düşüncelerini kırar. Araba Sevdası her ne kadar çoğunlukla dış mekanda geçen bir roman olsa da kapalı mekandaki tasvirlere bakıldığında, Ahmet Mithat'ın düşünce dünyasındaki yenilikler göze çarpar. Alafranga dekorlarla süslenmiş evler buna bir örnek teşkil eder. 🔘 Ahmet Mithat aynı zamanda kendi evine de oldukça düşkün bir yazardır. 'Dünyanın en güzel şehri İstanbul, İstanbul'un en güzel yeri Beykoz, Beykoz'un en güzel yeri benim yalının olduğu yerdir' diyen yazar, evini dünyanın merkezine alır. Araba Sevdası kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Bireyselliğin öne çıktığı Servet-i Fünun romanlarında kişilerin ruh halleri ve yeni gelişen Osmanlı burjuvazisi mekan tasvirlerine de yansır. Bu mekanlardaki bunalımlı atmosferde dönem modası haline gelen 'melankoli'nin büyük tesiri vardır. 🔘 Servet-i Fünun romanlarında ev karakterlerin ruh hallerine göre tasarlanır. Ev artık bu romanlarda bireyselleşmenin, ideale uzaklaşmanın ve yavaş yavaş ahlaki niteliklerden kopmanın yaşandığı mekandır. 🔘 En çetin hayal kırıklıkları yine bu bireyselleşmenin merkezi evlerde yaşanır. Fakat bu dönemde roman kahramanları istedikleri ölçüde bireyselliklerini gerçekleştiremediği için evlerden koparlar. 🔘 Yakup Kadri'nin Kiralık Konak'ı toplumsal dönüşümün 'ev' üzerinden anlatıldığı romanlardandır.Yakup Kadri'nin romanlarında görülen ilk yenilik, milliyetçiliğin etkisidir. Kiralık Konak'ta konağın dağılması alegorisi üzerinden hem ailenin, hem de imparatorluğun parçalanması sembolize edilir. 🔘 Halit Ziya'nın kişileri bireyselliklerini gerçekleştiremedikleri için evden kopuyorlarken, Yakup Kadri'de evin dağılması cemaat aidiyetini yitirmeleri yüzündendir. Ankara romanında ise ev, yozlaşma ve batılılaşmanın mekânı olmasıyla eleştirilir. 1930'larda evler cumhuriyet restorasyon sürecinin başlangıç noktası olarak görülmekte, bu alanda hummalı bir çaba sergilenmektedir. Hudayinabit bir kalem erbabı: Peyami Safa Kiralık Konak kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Yaşanılan dönüşümü ev üzerinden anlatan bir diğer roman da Mithat Cemal Kuntay'ın Üç İstanbul eseridir. Kuntay'ın amacı; İstanbul'un üç devrini insan, mekân ve eşya üzerinden roman formunda vermektir. Halil İbrahim Göktürk Mithat Cemal Kuntay isimli eserinde kendisinin de bu isteğini şu sözlerle ifade ettiğini aktarır: 'Ben üç devri ev ve insan örnekleriyle göstermek istedim. İnsanlar evleriyle karmakarışık dururlarsa bir devri çok güzel ifade ederler. İstanbul'da on - onbeş taneprototip ev tanırım. Avrupalı olmak isteyen gülünç ev; Avrupalı olan milliyetsiz ev; kütüphanesiz ağıl ev, vs...' Kuntay romanın ana karakteri Adnan Bey üzerinden de Üç İstanbul'u özetler: 'İnsanlar evleri ile karmakarışık dururlarsa bir devri çok güzel ifade ederler.' Üç İstanbul ve insan manzaraları Üç İstanbul kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Milli edebiyat dönemi sanatçılarından Halide Edip Adıvar'ın Sinekli Bakkal'ındaki ev imgesi de oldukça dikkat çekicidir. Romanda Selim Paşa konağı ve İmamın evi gibi mekanlarla farklı sosyo- ekonomik koşullar bir arada anlatılır. 🔘 Milli edebiyat dönemindeki mekan imgesi, iki dünya arasındaki zıtlıkları aşikar kılmak için kullanılan yöntemlerden biridir. Nitekim Peyami Safa'nın Fatih Harbiye eserinde de Doğu ve Batı medeniyetinin unsurları zıtlıklar üzerinden okuyucuya sunulur. Sinekli Bakkal kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. Fatih Harbiye kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Edebiyatta ev imgesi üzerinden bireysel ve toplumsal çıkarımlar yapılabilecek kahramanlardan biri Anayurt Oteli'nin Zebercetidir. Anayurt Oteli'nde mekan büyük bir önem arz eder, zira Zebercet'in bunalım ve çıkmaz anlarına, kurduğu düşlere sığınaklık eden 'ilk beşiği' konumundaki bu mekana kendisini kapatır ve toplumdan izole bir yaşam sürer. 🔘 Anayurt Oteli'nde eve sığınma içgüdüsü (otel) bireyin topluma yabancılaşmasının bir tezahürüdür. Dış mekan Zebercet için korkutucu bir nesnedir. Bu sebeple Zebercet gerekmediği müddetçe otelden çıkmaz. Anayurt Oteli kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız 🔘 Kapalı mekanlar Türk romanında daha çok sosyal ve ekonomik değişimlerin, kültür farklılıklarının simgesi olarak kullanılmıştır. Meselâ 'konak', Osmanlı aile geleneğinin ve Osmanlı döneminin, 'apartman' çekirdek aile ve Cumhuriyet döneminin simgesi olmuşlardır. 🔘 Türbe, yatır ve cami gibi mekânlar da İslamiyet'in ve inanışların sembolü olmuşlardır. Ayrıca kapalı mekânlar, daha çok Türk edebiyatında değişen ekonomik, siyasal ve sosyal şartların yanı sıra, değişen zihniyetlerin, alışkanlıkların, arzuların somut plandaki göstergeleri olarak kullanılır. 🔘 Buna verilebilecek en güzel örnek de Anayurt Oteli romanıdır. Anayurt Oteli'ndeki otel eskiden Keçecizadeler'in konağıyken Cumhuriyet'ten sonra değişen sistem ve zihniyet yapısıyla otel halini alır. Konakta yaşananlar ise Zebercet tarafından eski zamana ait hikayeler gibi aktarılır. Eskiye dair anılar Zebercet'in hayal dünyasıyla yeniden kurgulanarak kahramanın kendine biçtiği bir kader gibi sahip çıkılır. Türk toplumunun birkaç yılda yaşadığı büyük değişimler bu roman üzerinden okunabilir. 🔘 Anayurt Oteli, Zebercet için dış dünyanın acımasızlığı ve tekinsizliğinden sığındığı ana rahmini simgeleyen bir yeniden varoluş alanı, en korunaklı limandır. Anayurt Oteli, Zebercet için anne rahmine dönme isteği ve geri çekilme eğiliminin bir ifadesi olur ve Anayurt Oteli'nde doğduğu odada intihara kalkışır. Bu anlamda Anayurt Oteli bireysel ve toplumsal çöküşün bir ifadesidir. 🔘 Modern dönemde ev imgesi apayrı bir duruma gönderme yapar; artık bireyselleşmenin mekânı değil, bireyselleşmeye engel teşkil eden bir ayak bağıdır ev hayatı. Söz gelimi Tutunamayanlar'ın ana karakteri Turgut için ev yerleşikliğin, kurulu düzenin simgesi olduğundan kaçılması gereken bir unsurdur. 🔘 Oğuz Atay modern dönemlerdeki romanlarda sıklıkla karşımıza çıkan küçük burjuva entelektüellerinin evlerini ironik bir dille anlatır. Tutunamayanlar'daki salon salomanje adeta bir imgeye dönüştürülmüştür. Tutunamayanlar kitabını incelemek ve satın almak için tıklayınız. 🔘 Bireyin düşünmesi için kafasını meşgul eden onca oda isimlerinden, burjuva adetleri ve eşya yığınından uzaklaşması gerekir. Turgut için ev, yerleşikliğin kurulu düzenin simgesi olduğu için kaçınılması gereken bir unsurdur. 🔘 Görüldüğü gibi, ev imgesi toplumsal ve kültürel olayların etkisiyle tarih boyunca değişerek ve dönüşerek romanımıza taşınmıştır. Bu yazı yazılırken de ünlü bir romancı bilgisayarının başına geçmiş, seneler sonra okuyacağımız korona günlerimizdeki ev imgesinin ipuçlarını verecek bir roman yazıyordur belki de kim bilir?

Ünlü yazarların romanlarındaki ev imgesi

"EVİMİZ BİZİM DÜNYA KÖŞEMİZDİR, BİZİM İLK EVRENİMİZDİR"