Yabancı kelimelere Türkçe karşılıklar bulmak için kurulan ilk cemiyet

📌Tanzimat döneminde Namık Kemal gibi birçok aydının en çok üzerinde durduğu mevzu; dilimizde Arapça ve Farsçanın fazlasıyla tesiri altında kalınması, halkın zorluk yaşadığı düşüncesiydi. 📌Hatta öyle ki Namık Kemal, dil konusunda Klasik edebiyata çok sert eleştirilerde bulunmuş bu söz varlığından bir an önce kurtulmamız veya revize etmemiz konusunda düşüncelerini beyan etmişti. Tanzimat edebiyatının ilk eserleri 📌Gerek İslam dünyasında gerekse Osmanlı'da ilim dili Arapça olduğu için, ortak bir İslam çatısı altında olan medeniyetler elbette bu dilin mahsullerinden türlü şekillerde etkilendiler. ➡Tanzimat'a kadar Arapça eserlerden kaynaklanan etki sonucu Arapça kelimelerin dilimizdeki hakimiyeti, Batılılaşma hareketleriyle beraber özellikle Fransa'dan alınan kelime ve kavramlarla Fransızcaya bırakılmış gibiydi. Köksüzlüğü kabul etmeyen bir modernleşmeci Ahmet Cevdet Paşa 📌Yeni Türk edebiyatının beyannamesi niteliğini taşıyan Namık Kemal'in 1866 yılında Tasvîr-i Efkâr gazetesinde yayımlanan 'Lisânı Osmânî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir' isimli makalede dilimizdeki son zamanlarda artan Fransızca etkisinden de bahseder. 📌Namık Kemal, bu makalede Türkçenin revize edilmesi ve yaygınlaştırılması gibi konular üzerinde durur. ➡Namık Kemal'in makalesinde sunduğu görüşlerden biri Türk dilinin bir sözlüğünün yapılması ve hazırlanan sözlükte Batı dillerinden Türkçeye giren kelimelerin bilhassa gösterilmesidir. Buradaki amaç Türk dilinin söz varlığını ortaya koymaktır. Namık Kemal kimdir? 19. yüzyılın ikinci yarısında Türk edebiyatı ve siyasi hayatında büyük tesirler meydana getiren vatan ve hürriyet şairi olarak anılan, dava ve mücadele adamıdır. Aynı zamanda gazeteci ve idareci kimlikleri de vardır. Edebiyatımızda pek çok ilke imza atan isimlerin başında gelir. 📌Osmanlı, yenileşme döneminde Batı medeniyetindeki fen, felsefe, sanat ve edebiyat gibi birçok alandan tercümeler vasıtasıyla faydalanmak istedi. ➡Fakat bu disiplinlere ait terimlerin kültürümüzde nasıl karşılanması gerektiği, Osmanlı entelektüel dünyasındaki büyük sorunlardan biriydi. Osmanlı aydını bu konu bağlamında 'Türkçe buna elverişli mi?', 'Nasıl bir metod izlenmeli?' gibi sorularla ilk olarak bireysel düzlemde konuyu çözüme kavuşturmayı denedi. 📌Bu sırada Darü'l-Fünun'da müfredata felsefe dersleri ekleniyordu ve bu derslerde kullanılan Fransızca kelimelerin nasıl karşılanması gerektiği hala muallaktaydı. 📌 Felsefe ve dil konuları üzerinde çalışmalar yapan Rıza Tevfik, Abdullah Cevdet, Ziya Gökalp ve Subhi Erdem gibi aydınlar, artık bu durumun bir çözüme kavuşması gerektiğini düşünerek çözümler üretmeye başladı. 📌Başlarda bireysel olarak yürütülen çalışmaların yetersiz olduğuna kanaat getirildi. Nitekim bu aydınlar, böylesine çalışmaların tek kişinin boyunu aşacağını düşündüğü için toplu bir çalışmaya tabi tutulması gerektiğini düşündüler. 📌Aydınlar tarafından çeşitli şekillerde ele alınan bu konu, İkinci Meşrutiyet'in ilanından hemen sonra Maarif Nâzırı Emrullah Efendi'nin teşebbüsüyle yeniden gündeme getirildi. ➡Ziya Gökalp'in de tavsiyeleriyle dönemin ilim insanı hüviyetine sahip otoriteler tarafından resmi bir cemiyet kurulmasına karar verildi. Ziya Gökalp kimdir? Türkçülük ve dilde sadeleşme gibi akımların en önemli temsilcilerinden biri olan Ziya Gökalp, Osmanlı entelektüelleri arasında adını günümüze kadar ulaştıran isimlerden biridir. Sosyolojiye dair sunduğu katkılarda, düşünce hayatımızda önemli roller üstlenmiştir. ➡1913 yılında amacı; sanat, fen, teknik bilimler ve felsefe gibi alanlardaki yabancı kelime ve kavramlara Türkçe karşılıklar bulmaya çalışmak olan Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni adıyla bir cemiyet kuruldu. 📌Günümüzde İstanbul Üniversitesi olarak adlandırılan Darü'l-Fünun'a bağlı olarak kurulan cemiyetin kadrosu oldukça önemli isimlerden oluşmaktaydı. Aralarında Rıza Tevfik, Ziya Gökalp, Halid Ziya, Mehmed Fuat Köprülü, Rauf Yekta Bey, Salih Zeki, Elmalılı Muhammed Hamdi ve Ağaoğlu Ahmet gibi önemli isimler bulunuyordu. Felsefe ile ilgilenenlerin bilmesi gereken 20 terim 📌Bilimsel kimlikte bir cemiyet olan 'lstılahât-ı İlmiyye Encümeni faaliyetlerini Darü'l-Fünun Kütüphanesi'nde sürdürdü. Bir yıl faaliyet gösterebilen cemiyet, fihrist niteliğinde üç adet kitap yayımlamıştır: 1. Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni Tarafından Kamûs-ı Felsefede Münderic Kelimat ve Ta'birat İçin Vaz' ve Tedvîni Tensîb Olunan Istılâhat Mecmuası 📌Eser, Alfabetik olarak düzenlenmiştir. 1132 adet Fransızca kelimenin Türkçe karşılığı verilmiştir. Felsefe terimlerine yöneliktir. 2. Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni Tarafından Sanâyî-i Nefîsede Mevcud Kelimat ve Ta'birat İçin Vaz' ve Tedvîni Tensîb Olunan Istılâhat Mecmuası 📌Celal Esat tarafından hazırlanmıştır. Plastik sanatlara ait olan 1004 terimin Türkçe karşılığı verilmiştir. Kamûs-ı Istılâhât-ı İlmiyye 📌İlk iki kitaba göre daha kapsamlı olan üçüncü kitapta pek çok ilmin terimlerine yer verilmiştir. 210 sayfalık bir mecmuadır. 📌Topluluk arasında birtakım dil tartışmaları yaşanmıştır. Bu durum cemiyet içinde farklı görüş alanlarından aydınlar olmasından ileri gelmektedir. ➡Üyeler arasında Ağaoğlu Ahmet, Ziya Gökalp ve Fuat Köprülü gibi Türkçüler ve 'Yeni Lisâncılar' bulunmakla beraber, Arapça karşılıklar bulmak isteyen aydınların sayısı çoğunluğu teşkil etmesi, bu dilin galip gelmesine sebep olmuştur. Ünlü yazarların Türkçeye tercüme ettikleri 10 kitap 📕 📌Bu konu ekseninde Rıza Tevfik'in görüşleri önem arz ediyordu. Rıza Tevfik'e göre ilim ve felsefe dilinin gelişmemesi, felsefenin ihmal edilmesi sebebiyleydi. 📌Felsefenin ihmal edildiği konusuna encümen üyelerinden Ahmed Naim de değiniyordu. Rıza Tevfik, medeniyetimizin felsefeye gereken önemi vermediğini düşünürken Türkçenin şiir ve edebiyata elverişli bir tür olduğunu fakat 'fen-felsefe dili' için Arapçanın daha uygun olduğunu savunuyordu. Bu görüşünden de hareketle Türkçenin dünya dilleri içinde ikinci derecede bir dil olduğunu düşünüyordu. ➡Felsefi terimlere Arapça karşılıklar vermenin daha uygun olduğunu savunan Rıza Tevfik, Arapça gibi zengin bir dilin dahi ilk Yunan klasiği tercümelerinde Yunancadan ıstılahlar aldığını söylüyordu. Bu sebeple Türkçenin felsefi ve fenni eserlerde Arapça ıstılahlar almasını doğru buluyordu. İhtiyaçları olan terim karşılıklarının Arapçada bulunduğunu ifade ediyordu. Rıza Tevfik kimdir? 📌Büyük ideal ve düşüncelerle çalışmalarına başlayan topluluğun varlığı uzun sürmedi. Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi sonucunda ülkede siyasi ve ekonomik dengelerin bozulması, encümen üyeleri arasında birtakım görüş ayrılıklarının ortaya çıkması, cemiyetin bir yıl sonra dağılmasına sebep oldu. ENCÜMEN HEDEFLEDİKLERİ BAŞARIYI YAKALAYABİLDİ Mİ? 📌Bu eserlerdeki terimlerin birçoğu Arapçadan türetildi bu anlamda encümenin amacı ile tam manasıyla bir paralellik gösterdipş söylenemez. Bunun yanında eserlerdeki yer alan maddelerin dil özelliklerine bakıldığında devri için dahi çok ağır bir üslup ve dil kullanıldığı görülür. 📌Güzel sanatlar için hazırlanmış son eserde ise daha sade bir üslup karşımıza çıkar. Türkçeden kopmadan modern felsefedeki terimlerin karşılığını bulmaya çalışan #Osmanlı aydınları, bu sorunu çözüme kavuşturmak için Istılahat-ı İlmiyye Encümeni'ni kurdular. https://t.co/O1gMqXztb3 — Fikriyat (@fikriyatcom) January 30, 2021 📌Cemiyet dağıldıktan sonra davalarından vazgeçmeyen Rıza Tevfik ve Ahmed Naim bireysel olarak çalışmalarını sürdürdüler. ➡Rıza Tevfik'in Mufassal Kamûs-ı Felsefe'si bu açıdan büyük önem taşır. Her cildi ortalama sekiz yüz sayfa, on bir ciltte toplanan ansiklopedik felsefe lügatı, telif felsefe sözlüğü alanında bir çığır açtı. 📌Encümende büyük söz sahibi olan Ahmed Naim'in Fonsgrive'den çevirdiği Mebâdî-i Felsefe'den İlmü'n-nefs Tercümesi'nin sonunda 2000'e yakın felsefe ve psikoloji teriminin Türkçe karşılığını belirlemişti. 📌Ahmed Naim Batı ve Doğu felsefesi konusunda oldukça bilgili bir ilim insanıydı. İslam topraklarındaki felsefe çalışmalarının İbni Sina ve Farabilere kadar uzanan zengin bir geçmişi ve birikimi olduğunu düşünüyordu. Bu sebeple felsefenin üzerine düşmek gerektiği kanaatindeydi. Osmanlı aydınlarının ortaya koyduğu bu terimler, ilim ve kültür alanını önemli ölçüde etkilemiştir. Ahmed Naim, terimlere karşılık bulurken Arapçaya öncelik tanısa da Türkçenin sadeleşmesi gerektiğini sonuna kadar savundu. Ahmed Naim kimdir? Ahmed Naim, iyi bir tahsil görmüş, müderris, fikir adamı ve mütercimdir. Dârülfünun Edebiyat Fakültesi'nde felsefe, mantık, ruhiyat ve ahlâk dersleri müderrisli yapmıştır. Felsefe alanında ortaya koyduğu birçok çalışmayla ilim dünyasına büyük hizmetler sunmuştur.

Yabancı kelimelere Türkçe karşılıklar bulmak için kurulan ilk cemiyet

TANZİMAT DÖNEMİNDE ORTAYA ÇIKAN DİL TARTIŞMALARI