Yakup Kadri yüz yıl önce yazdı: "Elveda ey Ramazan"

Elveda ey Ramazan, elvedâ! Asır bizi aldattı, sen bize küstün. Hâlimiz ne olacak? Nerede şifâ, nerede gufran bulacağız? Az bilinen divan şairlerinden beyitler Ramazan gidiyor. Eski padişahlarımızdan birinin dediği gibi 'Senenin on bir ayı hasreti çekilen' bu kısa gufran devresi, bu sefer kimse farkına varmadan, nihayete eriyor. Dün gece minarelerden 'elveda' sesleri duyuldu. O zaman anladım ki mübarek ayın sonundayız. Çocukluğumda ramazanın yirmisinden itibaren beni garip bir hüzün kaplardı. Oyunlarıma bir neşesizlik, çalışmalarıma bir isteksizlik gelirdi. Her sabah yatağımın içinden kalbimde bir derin acıyla uyanırdım ve kendi kendime 'Bir gün daha gitti, bir gece daha gitti. Bugün yirmi beşi, yarın yirmi altısı, öbür gün...' daha ziyade sayamazdım. Bu bana yakınımdan birinin öleceği günü hesap etmek gibi muzlim (eziyet verici) ve acayip görünürdü. İstanbul divan şiirinde nasıl yer edindi? Vakıa, bir zamanlar salih, abit Müslüman evlerinde ramazanın son günleri bir hastanın sekerat demleri kadar müellimdi (elemli idi). Herkeste sanki aile rüesasından (büyüklerinden) biri ölüm döşeğine yatmış gibi bir his hasıl olurdu. Teneffüs edilen havada mukaddem (gelmekte olan) bir yaz kokusu sezilirdi. Ve camilere gidilip ağlanırdı. Oraları hüzün ile taşan gönüllerin alabildiğine boşandığı yerlerdi. İslam inanç esaslarının edebiyattaki yansıması: Akaidname Hiç unutmam bir gün (Ramazanın sonlarına doğru idi) evimizin yakınında bir küçük camiye gitmiştik. Beyaz sakallı küçücük bir ihtiyar hoca vaaz ediyordu. Cemaat çok değildi. Fakat kürsünün etrafı pek samimi bir halka ile çevrilmişti. Vaizle sâmîler (dinleyenler) adeta tatlı bir hasbihale dalmış gibiydiler. Beyaz sakallı hoca diyordu ki: 'Ey din kardeşlerim! İşte Ramazan-ı şerifin sonuna eriyoruz. Mübarek ay bizi terk edip gidiyor. Fakat bana öyle geliyor ki, o bu yıl bizden küskün ve muğber (gücenmiş) olarak ayrılıyor. Zira bu yıl geçen yıllardan daha çok günah işledik. Gelecek yıl günahlarımız daha ziyade artacak. Zira devirler değişiyor. Devirlerle beraber gönüller de değişiyor. Gitgide hepimizden Allah korkusu kalkıyor. Peygamberin emrine itaat azalıyor. Bir takım bid'atlar eski adetlerin yerini tutuyor. Ahkâm-ı Kur'aniyye (Kur'an'ın hükümleri) yerine bir takım bâtıl kitaplara itikat ediliyor. Gençlerimizde ulü'l-emre itaat kalmadı. Büyüklerimizin kalbinde sıdk ve hulûstan (doğruluk ve samimiyetten), şefkat ve merhametten eser yoktur. Ey din kardeşlerim, günahlarımız başımızdan aştı. Mübarek ayın huzur-ı Rab'de bizim için şefaate yüzü kalmadı. Vay halimize, vay halimize!' Ve cemaatten ihtiyar başını iki elleri arasına almış hıçkırarak ağlıyordu. Diğerleri 'Allah, Allah! Allah, Allah!' diyordu. Beni de uhrevî bir korku ile karışık derin bir hüzün istila etti ve içimden kendi kendime ahdettim ki ömrümün sonuna kadar Allah'ın emirlerine münkad kalacağım (itaat edeceğim). Nabi'den oruca dair öğütler Fakat çocukluğumdaki ahdlerin birçoğu gibi bittabi bunu da tutmadım. Sıtmalı bir gençlik rüzgârı, devrin girdaplarıyla karışarak bende iyi, saf ve masum ne varsa aldı götürdü. Ben derken biliniz ki mensup olduğum nesil namına söz söylüyorum. Bu neslin hiçbir şeye itikadı yoktu ve ihtirasını (hırsları) lâyetenâhî (sonsuz) idi. Mihver-i hareketi (hareket merkezi) ya bir kin, ya bir arzu idi. Kalbi tevessü etmiş (genişlemiş) bir mideye benzerdi. Ne verseniz doymayacak gibi görünürdü. Fakat ilk lokmada tıkanır kalırdı. Kendinden evvelki nesle karşı kaba insafsız ve müstahkardı (hakaret ediciydi). Babamız lâkırdı söylerken kahkahalarla gülmeyi zekâmızın bir hakkı zannederdik. Ve henüz on sekiz yaşında iken validemize (babamıza) bir çocuk muamelesi ederdik. Dinî hayata karşı mübalâtsızlığı (özensizliği) ise şerefli bir şey sanırdık. Namaz kılmayı bilmiyoruz demeyi âlimane bir söz, alenen oruç yemeyi kahramane bir hareket ve büyük babamıza Voltaire'den bahsetmeyi bir ulüvv-i cenâp (büyüklük) telakki eylerdik. Validemizin bir kese içinde başucumuza astığı Kur'an-ı Kerim'i yerinden indirip ve kılıfından çıkarıp alelâde kitapların arasına sokmayı en asrî ve en asîl ve en zarif hareketlerden sayardık. Yegâne inandığımız, yegâne hürmet ettiğimiz şey 'asır'dı, asrın ilmî terekkiyâtı (bilimsel gelişmeleri) idi. Birbirimize ikide bir 'Yirminci asırdayız! Düşününüz efendim yirminci asır!' derdik. Yirminci asır bizi aldattı ve ramazan ayları bize küstü. Şimdi ne yapmalı? Nereye gitmeli? Dün gece odamın penceresinden minarelerdeki 'elveda' seslerini dinlerken birdenbire çocukluğumun ramazan sonlarına doğru gönlümü kaplayan o eski hüzne düştüm ve küçük camideki beyaz sakallı hocanın sözlerini ve ondan sonra gençliğimin, gençliğimizin ilk devresini teşkil eden o kıymetsiz, o adi ve kaba yılları hatırladım. Çocukluğumdaki son vaazı dinlediğim günden bu son ramazana kadar geçen zaman zarfında dünyaya ve ahirete layık ne yaptık, ne işledik? diye kendi kendime sordum. Arkamızda bıraktığımız bu uzun yolda şüpheden, tereddüdden, yeis (ümitsizlik) ve elemden, tatmin edilmemiş iştihalardan ve bir sürü küfür ve maasiden (günahlardan) başka ne var? Yüksek, asil ve ulvî sıfatlarına müstahak nasıl bir eser bıraktık? Bugüne kadar bütün ömrümüzün hulasa-i manası hep şür ve şüriş (şamata), hep fitne ve nifak değil midir? Elveda ey ramazan, elveda! Asır bizi aldattı, sen bize küstün. Hâlimiz ne olacak? Nerede şifa, nerede gufran bulacağız? Bu yıl milyonlarca Müslümanın gözlerinden çeşmeler akan sular gibi yaşlar boşanıyor. Senelerden beri çeşmelerden akan sular gibi milyonlarca Müslüman'ın damarlarından oluk oluk kanlar akıyor. Bu yaşlar, bu kanlar günahlarımızı silmeye kâfi gelir mi? Yakup Kadri, İkdam, 14 Haziran 1920 Şiirden makale ve denemeye, romandan tiyatro oyununa kadar pek çok edebiyat türünde önemli eserler veren Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk basın hayatında da iz bıraktı. Kahire'de 27 Mart 1889'da doğan, öğreniminin bir bölümünü Manisa ve İzmir'de, bir bölümünü Mısır'da sürdüren Karaosmanoğlu,13 Aralık 1974'te arkasında birçok edebiyat eseri bırakarak Ankara'da yaşama veda etti. Edebi hayatının başlarında ferdiyetçi sanat anlayışına sahip olan Karaosmanoğlu, işgal yıllarından sonra bağımsız sanat davası yerine, bir toplumun ve milletin malı olan sanatı benimsedi. Karaosmanoğlu, bu düşüncenin sonucu olarak özellikle romanlarında Sultan Abdülmecid devrinden 1950'lerin Türkiye'sine kadar geçen yüzyıl içindeki tarihi olayları ve sosyal değişmeleri ele aldı. Yakup Kadri'nin mensur şiir tarzı denemeleri başta olmak üzere eserlerinde, tasavvufi hikmetler, Kitab-ı Mukaddes'ten kıssalar, Yunus Emre, Fuzuli, Karacaoğlan gibi yerli şairlerin yanında Ibsen, Maeterlinck, Proust, Nietzsche, Bergson gibi Batılı yazar ve filozofların etkileri dikkati çekiyor. Edebiyatın onarıcı gücüyle dostluklarını koruyan Refik Halit ve Yakup Kadri