Ahşaba nakşedilen ruh: Kündekâri

Ahşabın en estetik hali: Kündekâri ne demek? 🔹Bu incelikli sanatı sizlere anlatmadan önce kündekârinin kelime anlamından bahsedelim biraz. Bu kelime Farsça oyma, kesme anlamındaki 'kende' ile iş, çalışma, tarz anlamındaki 'kâri' sözcüğünün birleşimi olan 'Kendekâri' kelimesinin Farsça tomruk, ağaç anlamına gelen 'künde' kelimesinden etkilenmesiyle ortaya çıkmıştır. Zamanla 'kündekâri' halini almış, dilimize öyle geçmiştir. Çağımızın Matrakçı Nasuh'u Nusret Çolpan'ın minyatürlerinde İstanbul Ahşabı düğümleyen sanat: Kündekâri nasıl yapılır? 🔹Kündekâri; sekizgen, beşgen, yıldız gibi şekillerde kesilmiş küçük ahşap parçalarının tutkal ve çivi kullanmadan iç içe geçirilip sıkıştırılmasıyla düz yüzeyler oluşturmayı amaçlayan bir teknik. 🔹Bu yöntem nem ve ısı değişikliği sebebiyle ahşap parçalarda görülen eğrilme ve çarpılmalar önüne geçer. Isı değişimine göre büzüşen ya da genişleyen parçalar asırlar boyu dayanabilir. Dede sanatı 'kündekâri'yi yaşatıyor 🔹Hem mimari hem de sanatsal bir teknik olan kündekâri ile birleştirilen zeminin üzerine ebced hesabıyla tarih ve isim düşülebilir. Ebced hesabı nedir? Ebced dizgesinden yararlanarak bir sözcüğü rakama çevirme. 🔹 Çerçeve çıtaları, kenar tahtaları ve göbek bölümündeki parçalar oyma - kabartma arabesk motiflerle, sedef kakmalarla bezenir. Arabesk motif: Girift, kelime anlamı olarak birbirinin içine girip karışmış, girişik demektir. Amasya'nın incileri: Tarihi camiler Kündekâri yapımında kullanılan malzemeler iç ve dış mekâna göre ayrı ayrı seçilir. 🔹 İç mekâna yapılacak kündekâride ceviz, şimşir, armut, kiraz, maun gibi ağaçlar kullanılır. Kündekâri bezemelerinde ise abanoz, tik, yılan ağacı, venge, pelesenk gibi ağaçlar kullanılır. 🔹 Süslemede ise altın varak, bağa (kaplumbağa dış kabuğu), gümüş, fildişi, sedef, yakut ve zümrüt gibi değerli ürünler kullanılır. Toprağın çocuğu mimar: Hassan Fathy 🔹Dış mekânda yapılacak kündekâride ise meşe, maun, ireko, tik, dişbudak, kayın, karaağaç gibi zorlu hava koşullarına dayanıklı ağaçlar tercih edilir. 🔹Kündekâri hem dini ve sivil mimaride kendine yer bulan bir sanattır. Sivil mimaride kapı, pencere kanatları, pencere kafesi, dolap kapağı, sütun gövdesi ve başlığı, saçak, tavan, kiriş, konsol, parmaklık, korkuluk gibi birçok yerde kullanılır. Mecmualar ışığında istanbul beyitleri 🔹Dini mimaride ise kapı, pencere, dolap kapağı, minber, mihrap, vaiz kürsüsü, Kur'ân mahfazası, çekmece, mezar sandukası, maksure, köşelik, rahle, sehpa, kavukluk vs. yapımında uygulanmıştır. 🔹Kündekârinin birden fazla çeşidi vardır. Gerçek kündekâriyi yapmak zahmetli olduğu için çivi ve tutkal kullanılıp desenlerin benzetildiği kündekâriye çakma kündekâri denir. Çakma kündekâri orijinaline göre daha kaba görünür. Genç kızların çeyizi: Alaca Cami Kündekâri'nin tarihçesi 🔹 Ağaç işçiliği Türk sanatında çokça kullanılmasına rağmen pek bilinmez. Hâlbuki ağaç Türk tarihinde hem mitolojik hem de mimari ve teknik anlamda temel ögelerden biridir. Üç boyutlu bir sanat olan Kündekârînin en eski ve en güzel örnekleri 12. yüzyılda Mısır, Suriye-Filistin ve Anadolu'da görülür. Sonraki yüzyıllarda ise yalnızca Anadolu'da görülür. Bu süreç 16. yüzyıla kadar devam eder. Erken dönem örneklerinin en önemlileri: 🔹Suriye-Mısır'da: Seyyide Nefîse Hatun ve Seyyide Rukıyye camilerinin mihrapları ile Sâlih Talâi' Camii'nin kapısı, Eyyûbî dönemine tarihlenen İmam Şâfiî'nin sandukası, Melik Sâlih Türbesi'nin kapısı ve İbn Tolun Camii'nde Sultan Lâçin'in minberidir. İslam mimarisinin kıblesi: Kabe 🔹Anadolu'daki erken örnekleri: Konya Alâeddin Cami, Aksaray Ulu Cami, Harput Sâre Hatun Cami, Siirt Ulu Cami, Birgi Ulu Cami, Malatya Ulu Cami, Sivas Divriği Ulu Cami, Bursa Ulu Cami, Manisa İvaz Paşa Cami ve Niğde Sungur Bey Cami, Hunat Hatun Cami minberleridir. 🔹Kündekârinin Osmanlı döneminden kalan en önemli örneği Evliya Çelebi'nin 'Bursa'nın Ayasofya'sı' dediği Bursa Ulu Camii'nin minberidir. 6666 tane abanoz ağacı parçasından oluşan minberin her bir parçası Kuran-ı Kerim ayetlerini temsilen koyulmuştur. Türk şiirinin kırılgan sureti: İlhami Çiçek 🔹611 yıllık olan minberin bütünüyle kâinatı temsil ettiği düşünülür. Her iki yüzünde de evren tasviri bulunan minberin Doğu yüzünde güneş sistemi, Batı yüzünde ise 7 galaksi sisteminin yer aldığı ve evrenin kül olarak tasvir edildiği iddia ediliyor. Bu iddialar henüz doğrulanmasa da minberde bulunan desenlerin astronomik ölçü ve oranları gerçeğine çok yakın. 🔹Bu eşsiz sanatın Anadolu'daki diğer örneklerini Beyşehir Eşrefoğlu Cami'nin, Manisa Ulu Cami'nin, Balıkesir Zağanos Paşa Cami'nin minberlerinde; Bursa Yeşil Cami ve Türbesi'nin kapısında ve Osmanlı döneminde yapılmış Selatin Camilerinin pek çoğunda görebilmek mümkün. Baş üstünde taşınan gelenek: Türkistan Başlıkları