İslam uygarlığında hat sanatının temelleri

Süslemeli yazının Mısır hiyeroglifleri ya da Çin veya Japon yazısı gibi birçok türü olmakla birlikte, hat sanatı bütün bunlardan bağımsız olarak gelişti. 7'nci yüzyıl civarında başlayan güzel yazı sanatı Müslümanlar tarafından önemli ölçüde geliştirildi. Müslümanlar bu yazıyı sanatta, kimi zaman geometrik ve doğal motiflerle bir araya getirerek kullanıyorlardı. Ancak o aynı zamanda bir ibadet biçimiydi de; zira Kur'an-ı Kerim kendisini okuyanlara ve yazanlara Allah katından ilahi lütuflar vaat ediyordu. Kalem, ilmi temsil ettiğinden, hat sanatı, Allah'ı zikretme sanatıydı. PROF. UĞUR DERMAN'DAN HAT SANATINA DAİR BİLGİLER Güzel yazı sanatı ve hattatlığın yaygınlaşması, başka bir etki ile iyice ivmelendi. Bazı kelime, isim ve cümlelere atfedilen önem sebebiyle bu sanat daha da popüler hale geldi. Arapça hat eserlerinde kullanılan dil eski Sami dillerine mensup olup, kufi ve nesih en ünlüleri arasında olmak üzere birçok stil bulunur. Kufi ismi, kâtiplerin Kur'an-ı Kerim'i yazıya geçirdiği Irak'ın Kufe şehrinden gelmektedir. Bu yazı stilindeki harfler köşelidir. Nesih yazı üslubu kufiden daha eskidir ancak modern Arapça yazı ve baskıda kullanılan karakterlere benzer. Harflerin birleştirildiği işlek ve yuvarlak bir yazı üslubu olup birkaç farklı formu bulunur. OSMANLI'NIN EN İYİ ÜÇ HATTAT PADİŞAHI Nesih yazı üslubu kufiden daha eskidir ancak modern Arapça yazı ve baskıda kullanılan karakterlere benzer. Harflerin birleştirildiği işlek ve yuvarlak bir yazı üslubu olup birkaç farklı formu bulunur. Bunlardan Osmanlılar tarafından geliştirilen nesih yazı üslubu, kufi yazı üslubundan daha popüler hale geldi. Yazının neyin üzerine yazılacağına çok önem veriliyordu. Kâğıdın kullanılmaya başlaması öncesinde Kur'an-ı Kerim'in kopyalanması, el yazmalarının yazılması ve mektuplar için kullanılan en temel malzeme parşömen ve papirüstü. Parşömen dayanıklı, parlak ve lüks bir malzeme olmasına rağmen yalnızca tek bir yüzü kullanılabiliyordu. Papirüs ise daha kırılgandı ve yazılanları silmek mümkün değildi, bu yüzden özellikle resmi kayıtlar için oldukça kullanışlıydı. Ancak bu malzemelerin her ikisi de pahalıydı, bu yüzden 8'inci yüzyılda daha ucuz bir alternatif olan kâğıdın kullanılmaya başlamasıyla birlikte yazı sanatında bir devrim yaşanacaktı. Kâğıt kolaylıkla kesiliyor, şekillendiriliyor ve yapıştırılıyordu. Ayrıca renk emme özelliği de parşömen ya da papirüsten daha iyiydi. Yoğun olmamakla beraber papirüs 11'nci yüzyıla kadar kullanılmış, Kur'an-ı Kerim de uzun bir süre parşömene yazılmaya devam etmiştir. Ancak kitap, mektup, resmi ve özel yazışmalar için kâğıt tercih edilmeye başlanmış ve Arap yazısı ile ilgili yenilik ve değişikliklerin tamamına yakını kâğıt üzerinde cereyan etmiştir. Yazı çalışmalarında yalnızca kâğıt kullanılmadı; neredeyse bütün nesneler üzerine yazı yazılmıştır. Mermer, tuğla, cam, tekstil, seramik, ahşap, metal, değerli taşlar ve yarı değerli taşlar üzerinde hat uygulamaları yapılmıştır. PROF. UĞUR DERMAN'IN HAT SANATINA DAİR YAZILARI İÇİN TIKLAYIN Avrupa'nın hat sanatıyla ilk teması ticari faaliyetlerle beraber, Avrupa ve İslam sarayları arasındaki hediye alışverişi ile oldu. Başlangıçta Avrupalılar Arapça hat sanatını anlamını anlamaksızın taklit ettiler. Kahire'de 879'da inşa edilen İbn Tolun Camisi'ne ait kufi yazılar, ilk başta Fransa'da ve daha sonra Avrupa'nın geri kalan kısmında olmak üzere Gotik sanat eserlerinde taklit edildi. Usta oymacı 'Gan Fredus' tarafından Fransa'daki Le Puy Katedrali portikosunun altına yapılan oyma ahşap kapıların ve Le Puy yakınlarındaki La Vaute Chillac Kilisesi'nde bulunan başka bir oyma kapının İbn Tolun Camisi'nden esinlenilerek yapıldıkları söylenir. Bu desenlerin Kahire'ye gidip gelen ve o dönemde Fatımi Kahire'siyle özel ilişkiler içerisinde bulunan Amalfili İtalyan tüccarlar tarafından Avrupa'ya getirildiğine inanılmaktadır. Prof. Thomas Arnold, İslam Mirası adlı kitabında İrlanda'da üzerinde kufi yazı stiliyle 'Bismillah' (Allah'ın adıyla) yazan, büyük ihtimalle 9'uncu yüzyıla ait bir haç bulunduğunu aktarır. Diğer sanat formlarında özellikle resimde esere stil katmak amacıyla kufi yazı ilave ediliyordu. İnsanlara çekici gelen hat sanatı, Rönesans ressamı Gentile da Fabriano'nun Adoration of the Magi adlı tablosunda yer alan kıyafetlerin kenar desenlerinde kullanılmıştı. Bugün bildiğimiz kalemin icadından önce, Arapçada 'kalem' adıyla bilinen kesik uçlu kamış kullanılıyordu. En çok rağbet gören kamışlar Basra Körfezi'nin kıyı kesimlerinden geliyordu. 24 ila 30 santimetre uzunluğunda olan kamışların çapı genellikle bir santimetre civarındaydı. Her yazı stili için ucu farklı açılarla kesilmiş farklı türde kamış kalemlere ihtiyaç duyuluyordu. Farklı türde ve renkte mürekkepler olmakla birlikte en çok kullanılan mürekkepler siyah ve koyu kahverengiydi ve hepsinin kıvamı birbirinden farklıydı. Hattatlar genellikle kendi mürekkeplerini kendileri yapardı ve kimi durumlarda mürekkep tarifleri sır gibi saklanırdı. Kapaklar, bezemeler ve başlık sayfaları için mavi parşömen üzerine gümüş ve altın rengi mürekkepler kullanılıyordu. Kırmızı, beyaz ve mavi gibi renkli mürekkeplerin renkli başlıklarda kullanıldığı olurdu. Hokka, parlatma taşı ve mürekkep kurutucu kum, hattatların ve kâtiplerin kullandığı diğer aksesuarlar arasında yer alıyordu. Bilgisayarın icadı dahi yazı sanatının sonunu getiremedi, zira hünerli bir el, kesik uçlu kamış ve akan mürekkep ile yaratılan bir eserin yerini alabilecek hiçbir şey yoktur. Günümüzde hat sanatının en nadide örneklerine pek çok alanda rastlamaktayız. Halen Kur'an-ı Kerim yazılmasında kullanılan hat sanatı, resim ve mimariden şiir ve teknoloji alanlarına kadar birçok kitabın süslenmesinde de kullanılmaktadır.

İslam uygarlığında hat sanatının temelleri

YAZI SANATI MÜSLÜMANLARIN ELİNDE GELİŞTİ