Osmanlı'nın en iyi üç hattat padişahı

Sultan III. Ahmet, Sultan IV. Mehmed'in ve Gülnuş Emetullah Valide Sultan'ın oğlu olarak 31 Aralık 1673 tarihinde doğdu. III. Ahmet, hassas ve İslâmiyet'e son derece bağlı mütedeyyin bir zât olmakla beraber açık fikirli ve vatanperver bir padişahtı. Âlim, şair ve hattatları her daim himâye etmiş olduğu gibi, 'Necîb' mahlâsı ile şiirler dahi yazmıştı. Hüsn-i hatta da neredeyse üstat mertebesine erişmiş olan Sultan III. Ahmed, şehzâdelik günlerinde ağabeyi Sultan II. Mustafa ile birlikte Hâfız Osman'dan sülüs ve nesih dersleri almış, onun vefatından sonra da şâkirdânından Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi'den istifade etmişti. Geride bir hayli eser bırakmış olduğu celî sülüsteki maharetini ise dönemin mümtaz celî-nüvislerinden biri olan Burusevî Mehmed Efendi'ye borçludur. Hatt-ı ta'liki ise ileride şeyhülislamlık makamına erişecek olan Veliyyüddîn Efendi'den meşk etmiştir. Halen Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde bulunan on adet tuğradan mürekkeb albümünden tuğra tertibiyle de uğraşmış olduğunu anlamaktayız. Yine aynı yerde sülüsle muharrer meşk murakka'ı bulunan Sultan III. Ahmed'in Bâb-ı Hümâyûn önünde kendi namına ve Üsküdar İskelesi önünde annesi adına inşa ettirmiş olduğu meydan çeşmelerinin kitabeleri ile Topkapı Sarayı'nda Arz Odası girişinde ve Taş Eserler bölümünde bulunan besmele kitabeleri, celî sülüsteki kudretinin delilleridir. Yine Topkapı Sarayı'nda bulunan, ketebesini tuğra şeklinde koyduğu 'Kelime-i Tevhîd' kitabesi ise, zirve eseri olarak addedilebilir. Ayrıca devrin meşhur müzehheplerinden Tozkondurmaz Mustafa Ağa'ya tezhip ettirdiği celî sülüs levhaları da Üsküdar'daki Yeni Valide ve Ayazma camileri ile Fatih'teki Drağmân Tekkesi'ne hediye etmiştir. Tekkenin kapısı üzerinde bulunan Muhammed Suresi'nin 19. ayetinin bulunduğu kitabe de ona aittir. Sütlüce'deki kasr-ı hümayunun harem kapısı üzerinde bulunan kitabesi ise günümüze intikal etmemiştir. Tahttan çekildikten sonra Kafes Kasrı'nda geçirdiği günlerde daha ziyade Mushaf-ı şerif istinsahı ile meşgul olan Sultan III. Ahmed, yazmış olduğu Kur'an-ı Kerimlerden ikisini Ravzâ-i Mutahhara'ya vakfetmiştir. Birer tanesini de Sümbül Efendi Tekkesi şeyhi Nureddin Efendi ile Hâfız Paşa Cami imamı Veliyyüddîn Efendi'ye hediye etmiş olduğu bilinir. Sultan II. Mahmud, Sultan I. Abdülhamid'in ve Nakşidil Valide Sultan'ın oğlu olarak 20 Temmuz 1785 gecesi Topkapı Sarayı'nda dünyaya geldi. Orta boylu, geniş omuzlu, beyaz sakallı, zarif ve sevimli yüzlüydü. Sultan II. Mahmud, güzel sanatlara oldukça ilgiliydi. Şiir ve musikinin yanında, yazıya da meraklıydı. Şehzadeliği döneminde 'Adli' mahlası ile şiirler yazdı. Sultan II. Mahmud şehzadelik döneminde, Keçecizâde Mehmet Vasfi Efendi'den sülüs-nesih çalışarak, 1807 yılında icazet aldı. Padişah olduktan sonra Hattat Mustafa Rakım Efendi'den ders alarak celi sülüs öğrenmeye başladı ve bu Mustafa Rakım Efendi'nin vefatına kadar sürdü. Sultan II. Mahmud, devlet işlerinden vakit buldukça celi sülüsle meşgul oldu. Keçecizâde Mehmet Vasfi Efendi'den icazetname aldığı sırada iki Kur'an-ı Kerim yazdığı, celi sülüs çalışmaya başladıktan sonra hazırladığı levhalarını, hocası Rakım'ın sonradan tashih ettiği söylenir. Levhalar incelendiğinde bu tashihin aslını unutturacak derecede olduğu görülür. Sultan II. Mahmud'un yazı kabiliyeti ile ilgili, Mustafa Rakım Efendi'nin vefatından sonraki yazılarına bakmak daha doğrudur. Tüm bunlara karşın, Sultan II. Mahmud hat konusunda kabiliyeti olan biridir. Bazı levhalarda Sultan Mahmud imzası olduğu halde, tamamen Rakım'a izafe edilir. Yazdığı levhalar, varak altın ile siyah, nefti, mavi ve fes rengi koyu zemin üzerine malakari tekniğjyle kabartma olarak devrin sanatkârlarına yaptırılır ve imparatorluğun çeşitli şehirlerinde abidelere asılırdı. Topkapı Sarayı Kütüphanesi'nde, Sultan II. Mahmud'un tashih görmeyen yazılarından örnekler vardır. Rakım, Sultan II. Mahmud için çok nefis ve o zamana kadar görülmemiş bir imza yaratmıştır. Bu istifli imzada 'Ketebehü Mahmud bin Abdülhamid Han' ibaresi bulunur. Bu istif şaheseri olan imza için, aynı zamanda hattat olan Elmalı Hamdi Yazır, 'Buradaki ketebehu fiili şiddetli okunduğunda bunu yazdırdı anlamı çıkar' diye yorumda bulunmuştur. Eyüp Sultan sandukası üzerindeki yazılar ve Ayasofya'da harika numunesi olan büyük levha Sultan II. Mahmud'un eseridir. Sultan II. Mahmud'un ardından, babası gibi iyi bir hat sanatçısı olan Sultan Abdülmecid tahta çıktı ve birçok alanda onun izinden gitti. Sultan Abdülmecid, 23 Nisan 1823'te Sultan II. Mahmud'un büyük oğlu olarak dünyaya geldi. Şehzâdelik yıllarından itibaren geleneksel eğitimin yanında batı kültüründe de kapsamlı bir eğitim aldı. Babasının vefatının ardından, 1839 yılında henüz 17 yaşında iken tahta çıktı. Sultan II. Mahmud'un başlattığı ıslahat hareketlerini devam ettireceğini bildirdi. Sultan Abdülmecid, geleneksele ve batıya dair aldığı eğitimi, sanatta da sürdüren bir padişahtı. Alaturka müziğin yanında alafranga müzik; hüsn-i hat ve tezhibin yanında batı resim sanatına ilgiliydi. Babası Sultan II. Mahmud gibi iyi bir hat sanatçısı olan Sultan Abdülmecid, Osmanlı'nın hattat padişahları arasında, bıraktıkları eser sayısının çokluğu itibariyle Sultan III. Ahmed ve Sultan II. Mahmud'la birlikte adı anılan ilk üç padişahtan biri olmuştu. Sanatında Mahmud Celaleddin ekolünü benimsemişti. Hat sanatını Mehmed Celaleddin'in öğrencisi Mehmed Tâhir Efendi'den öğrenmişti. Sülüs ve nesih yazılarını meşk ederek 1843 yılında icazet almıştı. Abdülmecid Han, rikayı da iyi derecede yazardı. Ancak rika hattını kimden meşk ettiği bilinmiyor. Çok güzel celî hatları da bulunan Sultan Abdülmecid, bu alandaki icazetini, saray imamı ve Ayasofya'daki celî levhaların hattatı Kadıasker Mustafa İzzet Efendi'den almıştı. Topkapı Sarayı'nda teşhir edilen ve sultanın imzasını taşıyan Kur'an-ı Kerim cüzü onun hat sanatındaki kabiliyetinin güzel bir örneğidir. Topkapı Sarayı'nda on sekiz, Türk İslâm Eserleri Müzesi'nde sekiz, Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi'nde dokuz, diğer yerlerde yirmi olmak üzere toplam elli beş eseri tespit edilmiştir. Büyük çoğunluğu kendi devrinde inşa edilen Hırka-i Şerif, Yakacık, Bezm-i Âlem Valide Sultan, Ortaköy Büyük Mecidiye, Beşiktaş Küçük Mecidiye ve Dolmabahçe camileri ile Bursa'daki Murad Hüdavendigar ve Tophane'deki Kılıç Ali Paşa camilerinin İsm-i Celâl, İsm-i Nebî, Çiharyâr-ı Güzîn ve Haseneyn levhaları onun imzasını taşır. Kahire ve Şam gibi eski Osmanlı merkezlerinde de eserleri bulunur. Kahire'nin merkezinde bulunan, halk tarafından sıkça ziyaret edilen ve Hazreti Hüseyin'in başının medfun olduğu kabul edilen Seyyidina Hüseyin Camii ile İmam Şafiî Türbesi'nde Sultan Abdülmecid'in imzasını taşıyan eserler bulunur. Ayrıca bu eserlerde seçilen metinler, levhanın asılı bulunduğu mekânla ilgili mesajlar içerir. Seyyidinâ Hüseyin Camii'nde asılı levhada, 'Şüphesiz Allah dostlarına korku yoktur, onlar üzülmeyeceklerdir de' mealindeki Yunus Suresi 62. ayet yazılıdır. Aynı mescidin kıble cephesinde iki eser daha bulunmaktadır. Biri, 'Evlâd ü ıyâlim içinde bana en sevimlisi Hasan ile Hüseyin'dir' anlamındaki hadis-i şerif, diğerinde, '(Ey Peygamber) De ki, ben sizden dostluk ve yakınlıktan başka bir şey istemiyorum' mealindeki Şûra Suresi 23. ayet yazılıdır. Abdülmecid Han birçok hattatı himaye etmiştir. Bunların en başta gelenleri, devrin önemli hattatlarından Abdülfettah ile Abdullah Zühdi Efendilerdir. Abdülfettah Efendi, Süleymaniye Camii'nin celî sülüslerini yeniden yazmakla görevlendirildiğinde, bunları hazırlamak için geniş yeri olmadığını ifade etmiş ve Sultan Abdülmecid kendisine Vezneciler'de büyük bir konak hediye etmiştir. Hattatlığını çok beğendiği Abdullah Zühdi Efendi'yi Medine'de Ravza-i Mutahhara yazılarını yazmakla bizzat görevlendiren de Sultan Abdülmecid'dir. Zühdi Efendi, 1857'den itibaren 7 yıl süre ile Medine'de kalarak Çömezzâde Muhsin, müzehhip Hacı Hüseyin ve öğrencisi Ahmed Efendilerin de yardımı ile Ravza'nın duvar ve kubbelerindeki celî sülûs ayet, hadis ve kasideleri yazmıştır. Burada onun kaleminden çıkan eserlerin toplamı 2 bin metreyi bulmuştur. Bu rakam, dünya üzerinde bir camide kuşak biçiminde bulunan en uzun mesafeli yazıyı ifade eder. Ravza-i Nebî kıble duvarlarında bugün de hayranlıkla izlenen yazılar, bir daha kolay yazılamayacak güzellikte tasarlanmış ve büyük bir ustalıkla ahşap üzerine uygulanmıştır.

Osmanlı'nın en iyi üç hattat padişahı

SULTAN III. AHMET VE HAT SANATI