Uygurların dünyaya armağan ettiği 12 makam

◾ 'Uygur' kelimesi günümüzde, Çin Halk Cumhuriyet'inde varlığını sürdüren, Doğu Türkistan'daki Türk boyunu anlatmak için kullanılan bir kelimedir. Sözcüğün kökenine dair birçok farklı görüş bulunur. Bunlardan biri Ebulgazi Bahadır Han'ın Uygur adını, 'uymak, yapışmak' anlamına dayandırmasıdır. ➡ Türkolog Vilhelm Thomsen, Uygur isminin –uymak kökünden geldiğini söyler ve 'uyanlar, itaat edenler' anlamına geldiğini kaleme alır. Ebu'l- Gazi Bahadır Han kimdir? ➡ Eski Türk yazıtlarında geçen uygur; 'uyur' ya da 'uyar' yani 'bağlaşmak' anlamına gelen kelimelerin köklerinden türediği düşünülür. İbrahim Kafesoğlu ise –uy kelime kökünün 'takip etmek' manasına geldiğini, eserlerinde değinir. İbrahim Kafesoğlu kimdir? ◾ Uzun süre bağımsız yaşayan Uygurlar, 1750'de Mançu işgaline uğrar. 1862 tarihine kadar süren bu işgale, 1863'te Yakup Bey hükümeti karşı koyar. Ancak Yakup Bey'in 1877 yılında vefat etmesi üzerine Mançu tekrar Doğu Türkistan'a saldırır ve 18 Mayıs 1878 tarihinde bölgeyi işgal eder. ◾ Bu işgal Çin Devleti tarafından 1911'den itibaren başlar ve günümüze kadar sürer. Uygurlar varlıklarını günümüzde Sincan Uygur Özerk Bölgesi başta olmak üzere; Kazakisan, Türkiye gibi Türki Cumhuriyetlerde ve bazı Avrupa ülkesinde sürdürürler. ◾ Uygur Türkleri'nin İslam'ı kabul etmelerinden sonra, tarihlerinde köklü değişimler yaparlar. İslam, kültürlerinde yerini alır ve medeniyet hazinesine önemli katkılar sağlar. Bunlardan biri de dini-tasavvufu konu alan ve ilahi aşkı anlatan Uygur Türklerinin 12 makamıdır. Orta Asya'nın kadim şehri Türkistan'daki tarihi yerler ◾ Arapça kökenli bir kelime olan 'makam', Uygur Türkleri tarafından 'muqam veya mukam' olarak bilinir. 'Mahal, yer, durak' anlamlarına gelen bu sözcüğün ikinci anlamı bir müzik tınısını anlatmak için de kullanılır. ◾ Uygur Türklerinin halk müziğini teşkil etmesi babında da Uygur Makamı, 12 makam şeklinde kullanıldığı da görülür. ◾ Uygur Türklerinin yanı sıra, Anadolu Türkleri, Arap ve Farslar da 'makam' kavramlarını kullanırlar. Lügatlarda geçen bu kavram, Klasik Türk Müziği'nde bir müzik parçası ve şarkının işleniş biçimine verilen isimdir. Klasik Türk Müziği nedir? 'Doğu müzik uygarlığındaki mucize' olarak nitelendirilen 12 Uygur makam, 'UNESCO'NUN Maddi Olmayan Kültürel Miraslar' listesi arasındadır. ◾ Bu makamları ilk tanıtan, MS. 16. yüzyılda yaşamış musikişinası ve yetenekli kadın şairi olan Amannisa Han'dır. AMANNİSA HAN KİMDİR? ◾ 16. yüzyılda yaşayan musikişinas ve yetenekli kadın şairi Amannisa Han, Seyid Han'ın tahta çıkışından 12 yıl sonra dünyaya gelir. ◾ Elverişli koşullar altında büyüyen Amannisa Han, iyi bir eğitim görme imkanı bulur. O dönem bir kızın şiir, müzik ve hattatlıkta Yarkent şehrinden oldukça uzakta Taklamakan Çölü'nde yetişmesi imkânsız bir durumdur. Yarkent nerededir? ◾ Amannisa Han'ın, Abdürreşit Han tahta çıktıktan sonra bazı sebeplerden dolayı ailesiyle birlikte, şehirden uzakta ve Taklamakan Çölü'ne yakın eski 'Karasu' ilçesinin 'Şah Tata' köyünde yaşadığı bilinir. ◾ O dönemde az bulunan kâğıt, mürekkep ve kalem gibi medeniyet aletleri ve tambur gibi çalgı aletleri, ancak kimi bilim adamları ve ekonomik durumları iyi olan kişiler tarafından kullanılır. ◾ Amannisa Han, sarayda 20 yıl kalmış, bu süre içinde Abdürreşit Han'ın desteğiyle Uygur makamlarının güftelerini de düzenleyerek kendi imkanlarıyla '12 makamı' duyurmuştur. ◾ Uygur Türklerinin manevi mirası olan makamları şu şekilde; rak, çebbayat, müşavirek, çarıgah, pencigah, özhal, acem, uşşak, bayat, neva, segah, ırak olarak sıralamak mümkündür. Divan şiirinin edasını dönüştüren Fuzuli'nin beyitleri ve anlamları 1- Rak makamı: 3- Müşavirek makamı 5- Pencigah makamı: 7- Acem makamı: ◾️ Anadolu sahasında 'Acemaşiran' olarak bilinen bu makam içinde 17 nağme barındırır. 8- Uşşak makamı: ◾️ Anadolu sahasında 'Uşşak makamı' olarak bilinen bu makam, akşam güneş batmak üzereyken icra edilir. Uygur Türkçesinde 'uşşak' teriminin 'oşşak' ya da 'oşak' şeklinde de telaffuz edildiği görülür. ◾️ Uşşak makamı 23 nağmeden oluşur. Çoñ Neğme kısmında 14 ezgi ve 90 mısralı güfte; 3 destandan oluşan kısmında 6 ezgi ve 50 mısralı güfte; 3 meşrepten oluşan kısmından 3 ezgi ve 46 mısralı güfte yer alır. Farabi'nin musiki ilmine yaptığı hizmetler 9- Bayat makamı: 11- Segah makamı:

Uygurların dünyaya armağan ettiği 12 makam

Uygur kelimesinin kökeni