Geçmişten bugüne 13 yılda Suriye'de neler oldu?

◾ Tarihler 15 Mart 2011'i gösterdiğinde Suriye'nin güneyindeki Dera'da bir grup öğrencinin okul duvarına 'Ey doktor (Beşşar Esed) şimdi sıra sana geldi' yazmasıyla başlayan halk hareketi, 8 Aralık 2024 sabahı muhaliflerin coşkun halk kitleleri eşliğinde Şam'ın kontrolünü ele almasıyla Baas Partisi'nin 61 yıllık kanlı iktidarı sona erdi. ◾ 27 Kasım sabahı Suriye'de rejim karşıtı Heyet Tahrir Şam'ın (HTŞ) başını çektiği silahlı grupların ayak sesleri duyuldu, Halep'in batı kırsalında rejim güçleriyle çatışmaya başladı. ◾ İlk olarak Halep'te hakimiyet sağlayan gruplar, kısa bir süre zarfında İdlib, Hama ve Humus'un, bu sabah da başkent Şam'ın kontrolünü ele aldı. ESED REJİMİNİN YIKILMASI BİZE NE ANLATIYOR? KISACA SURİYE ◾ 20. yüzyılın en büyük ekonomik simgesi ve en etkili silahı olan petrol bu bölgede de çıkıyordu. Batı emperyalist güçler de durumun farkındaydı. Batının devamlı olarak petrole sahip olmak istemesi, Orta Doğu'nun kaderini ve kederini belirledi. ◾ Kronolojik olarak Suriye'deki 13 yıllık gelişme; 15 Mart 2011: Suriye iç savaşı, ülkenin güneyindeki Dera ilinde bir grup gencin düzenlediği rejim karşıtı barışçıl gösterilerle başladı. Gösteriler hızla ülke geneline yayıldı. Ocak-Şubat 2012: Rejim-muhalifler arasındaki çatışmalar şiddetlendi. 26 Nisan 2011: Rejim ordusu, ayaklanmanın fitilinin ateşlendiği Dera'ya girdi. 30 Haziran 2012: Cenevre'de siyasi geçiş müzakereleri başladı. Temmuz-Aralık 2012: Terör örgütü YPG/PKK, Aynularab (Kobani) ve Afrin ilçeleri ile Haseke'nin Amude ilçesini çatışmadan rejimden devraldı. Mayıs 2013: Türkiye, ABD'ye Suriye'de uçuşa yasak bölge ilan edilmesi, siviller için güvenli bölge oluşturulması ve koalisyon güçleriyle ortak kara operasyonu yapılmasından oluşan 3 aşamalı plan sundu. 21 Ağustos 2013: Esed rejimi, Doğu Guta'da 1400'den fazla sivili kimyasal silah ile katletti. ABD, askeri müdahaleye yanaşmayarak Rusya ile rejimin kimyasal silahlarını imha için anlaşmaya vardı. Ocak 2014: Rejimin çökmeye başlaması üzerine İran, Şii milisleri Suriye'ye sokmaya başladı. DEAŞ, Rakka'yı muhaliflerden aldı. 30 Haziran 2014: DEAŞ, sözde hilafet ilan etti. 22 Eylül 2014: ABD öncülüğündeki koalisyon, DEAŞ'a hava saldırısı başlattı. 26 Ocak 2015: YPG/PKK, ABD'nin 4 ay süren yoğun hava desteğiyle Aynularab'ı DEAŞ'tan aldı. Böylece ABD-YPG/PKK ittifakı başladı. Mart 2015: İdlib, askeri muhaliflerin ve rejim karşıtı silahlı grupların eline geçti. 21 Mayıs 2015: DEAŞ, Tedmur (Palmira) kentini ele geçirerek Suriye'nin yaklaşık yarısında hakimiyet sağladı. 30 Eylül 2015: Rusya, iç savaşa doğrudan müdahil oldu. Rejime sağladığı hava desteğiyle muhalifleri köşeye sıkıştırdı. 18 Aralık 2015: BMGK, 2254 sayılı kararını kabul etti. Siyasi geçişin yol haritası belirlendi. 24 Ağustos 2016: Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Milli Ordusu, Fırat Kalkanı Harekatı'nı başlattı. Suriye'nin kuzeyinde 2 bin 55 kilometrekare alan, DEAŞ'tan temizledi. ŞAM DESTANI 23-24 Ocak 2017: Türkiye ve Rusya'nın girişimiyle ilk Astana toplantısı yapıldı. 4 Nisan 2017: Rejim, Han Şeyhun beldesinde düzenlediği kimyasal silah saldırısında en az 100 sivili öldürdü. Ekim 2017: Terör örgütü DEAŞ çekilerek, Rakka ve Deyrizor'un büyük kısmını terör örgütü YPG/PKK'ya teslim etti. Ocak 2018: Türkiye, Afrin'deki terör örgütleri YPG/PKK-DEAŞ'a karşı Zeytin Dalı Harekatı'nı başlattı. 21 Mayıs 2018: Başkent Şam tümüyle rejimin kontrolüne girdi. 15-31 Temmuz 2018: Ülkenin güneyindeki iller, Ürdün ve İsrail sınırı, tümüyle rejimin eline geçti. 17 Eylül 2018: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Vladimir Putin, İdlib'deki ateşkesi koruma altına alan Soçi mutabakatını imzaladı ancak rejimin ihlalleri hız kesmedi. 25 Mart 2019: Eski ABD Başkanı Donald Trump, Golan Tepeleri'ni İsrail toprağı olarak tanıyan kararı imzaladı. 6 Mayıs 2019: Esed rejimi güçlerinin İdlib'in güneyine yönelik artan saldırı ve tacizleri kara harekatına dönüştü. 9 Ekim 2019: Türk Silahlı Kuvvetleri, Suriye Milli Ordusu'yla Suriye'nin kuzeyinde YPG/PKK ve DEAŞ terör örgütlerine karşı Barış Pınarı Harekatı'nı başlattı. 12-13 Ekim 2019: Harekat kapsamında TSK ve SMO askerleri 12 Ekim'de Rasulayn ve 13 Ekim'de Tel Abyad ilçe merkezini kurtardı. 27 Ekim 2019: Terör örgütü DEAŞ'ın elebaşı Ebu el-Bağdadi ABD'nin İdlib'de düzenlediği operasyonla öldürüldü. Aralık 2019: Esed rejimi ve destekçileri İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi'ne kara saldırıları başlattı. 27 Şubat-5 Mart 2020: Türkiye, İdlib'de ateşkes gözlem misyonu yürüten 34 askerini şehit eden rejim unsurlarına karşı Bahar Kalkanı Harekatı'nı icra etti. 5 Mart 2020: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında gerçekleştirilen toplantının ardından İdlib'de ateşkes konusunda mutabık kalındı. Mutabakat gereği ateşkes 6 Mart 00.01'de yürürlüğe girdi. 15 Nisan 2021: Esed rejimi devalüasyonla Suriye lirasının değerini yarı yarıya düşürdü. 26 Mayıs 2021: Esed rejimi, uluslararası toplumun karşı çıkmasına rağmen sözde devlet başkanlığı seçimini düzenledi. Rejim, halkın yarısından fazlasının katılmadığı seçimden Esed'in oyların yüzde 95,1'ni aldığını iddia etti. 18- 22 Ekim 2021: BM Cenevre Ofisi'nde Suriye Anayasa Komitesi toplantılarının altıncı turu, BM Suriye Özel Temsilcisi Geir O. Pedersen başkanlığında gerçekleşti. 3 Şubat 2022: ABD Başkanı Joe Biden, ABD güçlerinin, DEAŞ elebaşı Ebu İbrahim el Haşimi el-Kureyşi'yi Suriye'de düzenlenen bir operasyonda öldürdüğünü açıkladı. HAMA KÜLLERİNDEN YENİDEN DOĞUYOR BAAS PARTİSİ VE 13 YILLIK KATLİAM ◾ Baas Partisi, 1947 yılında Suriye'nin başkenti Şam'da kuruldu. 1950 yılında Suriye'deki Arap Sosyalist Partisi ile birleşerek 'Arap Sosyalist Baas Partisi' olarak siyasi varlığını sürdürdü. ◾ Arap Sosyalist Baas Partisi'nin 1963'te darbe sonucu ülkede yönetimi ele geçirdi. Ardından, genç yaşlardan itibaren partide faaliyet gösteren Beşşar Esed'in babası olan Hafız Esed, 1970 yılında parti içi darbeyle iktidara geldi ve 1971'de ülkenin devlet başkanı oldu. Böylelikle Hafız Esed, iktidara geldikten sonra ülkede baskıcı dönem başlamış oldu. Öyle ki Hama katliamı, Arap Sosyalist Baas Partisi'nin kanlı bir iktidar olduğunu tüm dünyanın gözler önüne serdi. ◾ 2 Şubat 1982'de Hafız Esed'in kardeşi Rıfat Esed komutanlığındaki özel kuvvetler, ülkenin orta kesimindeki Hama ilindeki Müslüman Kardeşler Teşkilatı'nın rejime karşı başlattığı ayaklanmayı bastırmak için şehri kuşattı. ◾ Kanlı Esed rejimi birlikleriyle beraber önce havadan bombardıman yaptı, daha sonra Hama'da topçu atışları ve toplu idamlarla 27 günde on binlerce kişiyi katletti. CAM KARAKTERLİ ADAM ◾ SNHR yani Suriye İnsan Hakları Ağı'nın düzenlediği rapora göre, Hama il merkezinde 2-28 Şubat 1982'de yapılan katliamda en az 30 bin sivil can verdi, alıkonulan en az 17 bin sivilden haber alınamadı. ◾ Humus'taki Tedmur (Palmira) Hapishanesi'ne götürüldükleri düşünülen ve haber alınmayan kişilerin aileleri, yakınlarının katledildiğini düşünüyor. ◾ Yine SNHR'nin raporuna göre, bir taraftan rejim güçlerinin havadan ve karadan düzenlediği saldırılar ve bombalamalarda El-Asida, Es Sehhane, El-Kilayniyye, Ez Zenbak, El-Hayriyya ve El Başuriyye gibi semtler yoğun şekilde hedef alınırken, kent merkezinin yaklaşık üçte biri yerle bir oldu. ◾ KATLİAMDA 88 CAMİ, 3 KİLİSE VE YÜKSEK SAYIDA TARİHİ ESER HARAP EDİLDİ. ◾ 12 Mart'ta eski Suriye Cumhurbaşkanı Yardımcısı olan Rıfat Esed hakkında İsviçre Federal Savcılığı Federal Ceza Mahkemesine savaş suçları ve insanlığa karşı işlenen suçlarla ilgili suç duyurusunda bulunulduğunu ve 'savaş suçu ve insanlığa karşı suçlardan' yargılanacağını duyurmuştu. ◾ 6,7 milyondan fazla kişi ülke içinde yerinden edildi. Yaklaşık 217 kez rejim tarafından halka kimyasal silah saldırısı düzenlendi ve tahminen 14 bin 449 kişi işkence edilerek öldürüldü. İSRAİL HALEP'TE KİMİNLE? ◾ Zalim Beşşar Esed, 1965'te Suriye'de doğdu. 1988'de Şam Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun oldu ve akabinde Suriye ordusunda doktor olarak görev aldı. ◾ Katil, 1992'de İngiltere'nin başkenti Londra'da oftalmoloji alanında uzmanlık eğitimi alırken ağabeyi Basil Esed'in 1994'te trafik kazası sonucu hayatını kaybetmesiyle Suriye'ye döndü. Zalim Beşşar Esed, döner dönmez askeri akademide eğitim almaya başladı ve babasının ölümüne kadar ülkenin yönetimine hazırlandı. ◾ 10 Haziran 2000'de ülkede devlet başkan olmak için 40 yaşını doldurma zorunluluğunu 34 yaşına indiren yasa tasarısı kabul edildi. Bu şekilde Beşşar Esed, Devlet Başkanlığı referandumunda yüzde 97 oy alarak iktidara geldi. ◾ Esed iktidara gelince, Suriye'de başlayan, 'Şam Baharı' olarak adlandırılan demokratikleşme, insan hakları ve ifade özgürlüğü alanlarında başlayan açılım dönemi Şubat 2001'de sona erdi. HALEP'TE GELECEK, TARİHE HAMİLE ◾ 'Şam Baharı' sona erdiğinde Suriye, dış politika sorunlarını da öne sürerek siyasi reformlardan uzaklaştı. Suriye'de demokrasi ve reform talep eden çok sayıda muhalif, Ekim 2005'te 'Şam Deklarasyonu'nu imzaladı. ◾ Daha sonra Beşşar esad, 'Şam Deklarasyonu'nu imzalayan bu muhaliflerin bir kısmını hapse attı. Bir kısmı ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. ◾ Orta Doğu'daki 'Arap Baharı' dalgasının Suriye'ye de sıçraması üzerine Dera'da başlayan gösteriler 16 Mart 2011'den itibaren ülke geneline yayıldı. ◾ Suriye rejimi, daha özgür ve demokratik bir Suriye talep eden halkı 'ülkenin barış ve istikrarını bozmayı amaçlayan teröristler' olarak niteledi. Bu talepleri aşırı şiddet kullanarak bastırmaya başladı. Bunun sonucunda iç savaş patladı. Patlak veren iç savaşta 2011'den bu yana yüz binlerce Suriyeli hayatını kaybetti, milyonlarca kişi yerinden oldu veya komşu ülkelere sığındı.