Kudüs'teki İslam mirasının izleri

İslâm mimarisinin bilinen ilk kubbeli eserlerindendir ve Kudüs'ün fethinden sonra Hz. Ömer tarafından yaptırılan mescidin yerine inşa edildiği için, daha çok Batılılar tarafından, Ömer Camii olarak da tanınır. Kubbetü's Sahra, İslam mimarisinde günümüze kadar ulaşan en eski ve en güzel örneklerden biridir. Hz. Peygamber'in Miraç'a yükseldiğine inanılan Muallak Taşı'nın üzerine inşa edilen Kubbetü's Sahra, Mescid-i Aksa'nın tam ortasında, zeminden 4 metre daha yüksekte bulunuyor. Düzgün bir sekizgen üzerine inşa edilen esas camii, Hacer-i Muallak taşının üzerindedir. Bu, Hz. Muhammed'in miraca çıktığı kaya olarak bilinir. Mescid-i Aksa'nın tam ortasında, zeminden 4 metre daha yüksekte bulunuyor. Kubbenin bulunduğu alana sekiz farklı kemerden geçilerek ulaşılabiliyor. Emevi halifesi Abdülmelik bin Mervan tarafından inşa ettirilen bu kubbenin yapımı 692 yılında tamamlandı. 1099 yılında Haçlılar Kudüs'ü işgal edince, Kubbetü's Sahra'yı kiliseye çevirdiler ve adını 'Templum Domini' yani 'Rabbin Mabedi' şeklinde değiştirdiler. Muallak Taşı'nın etrafına, insanların ondan bir parça koparmak istemelerini önlemek amacıyla geniş bir duvar yaptılar. Haçlıların bu tahakkümü 1187 yılında Selahaddin Eyyubi'nin Kudüs'ü fethetmesine kadar devam etti. Kubbe önceleri ahşap ve üstü kurşunla kaplıydı ancak daha sonra Kanuni Sultan Süleyman bu kubbeyi altın ile kaplattı. Çinilerle kaplı olan kubbe kasnağında İsra suresinden ayetlerin yer aldığı sülüs bir yazı kuşağı bulunur. Kubbetü's Sahra, cephelerdeki 40 ve kubbe kasnağındaki 16 pencere ile aydınlatır. Üst pencerelerin kenarlarını süsleyen çiniler yine Kanuni Sultan Süleyman dönemine aittir. Kubbetü's Sahra'da, İslam mimarisinin ilk mihraplarından biri bulunur. Bu mihrapta yekpare mermer kullanıldı. Buradaki ilk namazı ise halife Abdülmelik b. Mervan kıldırdı. Bugünkü görünümüne ise Osmanlı padişahları tarafından birçok kez yapılan tamirat ve eklemelerle kavuşturuldu. Yüzündeki Çiniler tamamen Osmanlı ürünüdür. Kubbetü's Sahra içerisinde 4 ayrı kapı bulunuyor. Kubbe, Muallak Taşı'nın üzerini örter şekilde yapılandırıldı. Farklı dönemlerde çok sayıda restorasyona uğrayan Kubbetü's Sahra, Selahaddin Eyyübi, Memlüklü Sultani Nasır Muhammed, Kanuni Sultan Süleyman, Sultan Abdülaziz tarafından yaptırıldı. Aynı zamanda hasarlı olan balkonu Mimar Sinan tarafından onarıldı. Kıble Mescidi, Mescid-i Aksa'nın güneyinde yer alır. Müslümanlar, 638 yılında Kudüs'ü fethettikten sonra o dönem boş bir arazi olan Mescid-i Aksa'nın bulunduğu Harem alanı Hz. Ömer önderliğinde, imara başlanıp Kıble Mescidi'ni inşa ettiler. Kıble Mescidi yapılırken ilk olarak Muallak taşının üzerine koyulmak istendi fakat daha sonra Hz. Ömer'in talimatıyla Aksa'nın güneyindeki duvarı ortalayacak şekilde mescidin mihrabı yerleştirildi. Fakat günümüzdeki Kıble Mescidi, ilk inşa edilen bu halinden daha farklıdır. Hz. Ömer'in inşa ettirdiği halinden hiçbir eser kalmayan mescit, ilk yapıldığı dönemde şu anki halinden iki kat daha büyük bir yapıdaydı. Günümüze kadar ulaşan Kıble Mescidi'ni inşa ettiren Emevi halifesi Abdülmelik bin Mervan, bu inşa sürecinde Hz. Ömer döneminden kalan kalıntıları da kaldırttı. Fakat yaşanan depremden sonra zarar gören mescit Abbasi halifesi el-Mehdi tarafından onarıldı. Daha sonraki Haçlı döneminde ise Haçlılar mescidi kiliseye çevirmekle kalmayıp içerisindeki İslam simgelerini de değiştirdiler. Bu durum Selahattin Eyyübi'nin Kudüs'ü fethetmesine kadar sürdü. Selahaddin Eyyubi'den sonra yine eski halinde kullanılmaya başlanan mescit için Osmanlı döneminde de birçok faaliyet oldu. Kanuni Sultan Süleyman, Sultan Abdülaziz ve Sultan II. Abdülhamid Kıble Mescidi için yaptırdığı çok sayıda çalışmalar da oldu. Mescidin içerisinde Zekeriya Mihrabı, Ömer Mescidi, Yahya Mihrabı gibi önemli ziyaret yerleri bulunur. Emeviler döneminde burada bulunan başka bir kubbenin yerine inşa edilen Miraç Kubbesi, Hz. Peygamber'in Miraç'a yükselişinin bir hatırası olarak inşa ettirildi. Kubbe otuz sütunun taşıdığı sekizgen şeklinde bir yapıdan meydana gelir. Kubbenin içerisinde güney kısımda yer alan bir mihrap bulunuyor. Miladi 1200 yılında Kudüs valisi Osman bin Ali ez-Zencebilî tarafından restore edildi. Kubbenin üzerinde duran taca benzeyen süsleme, Miraç Kubbesi'ni diğer kubbelerden ayıran bir özellik. Osmanlı döneminde iki aşama halinde yaptırılan kubbe, Miraç Kubbesi'nin yakınında Kubbetü's-Sahra'nın kuzeybatısında yer alır. Hz. Muhammed'in meleklere ve bütün peygamberlere Miraç Gecesi imam olarak namaz kıldırdığına inanılan yeri işaretlemek maksadıyla yapıldı. İlk aşamasında, Kanuni Sultan Süleyman zamanında boyu 70 cm'ye ulaşan bir mihrap yaptırıldı. İkinci aşamasında ise Osmanlı Sultanı II. Abdülmecid zamanında mihrabın üstüne bir kubbenin yapılmasıyla yapının inşası tamamlandı. Kadim Aksa Mescidi, Kıble Mescidi'nin ortasındaki yerin altında yer alır. Dikdörtgen şeklinde uzanan bu yere 18 basamaklı, taştan yapılmış bir merdivenden ibaret olan bir yoldan oraya ulaşmak mümkündür. Kadim Aksa Mescidi, Emevi Halifeleri tarafından Mescid-i Aksa Hareminin güney duvarlarına bitişik yaptırdıkları saraylarından, Mescid-i Aksa'ya geçiş için kullandıkları bir koridor olarak hizmet etti. Günümüzde bu yapı 'Hitaniyye Kütüphanesi' olarak isimlendirilip 'Mescid-i Aksa Kütüphanesi' olarak da kullanılır. Küçük bir kubbenin üzerini örttüğü küçük bir odadan ibaret olan Yusuf Ağa Kubbesi, Kıble Mescidi'nin batı kısmına bulunur. İslam Müzesi'nin hemen yanına konumlanan kubbe, Sultan IV. Mustafa döneminde Kudüs valisi olan Yusuf Ağa tarafından yaptırıldı. Yusuf Ağa Kubbesi günümüzde Mescid-i Aksa ziyaretçilerinin danışma ofisi olarak kullanılıyor. Mescid-i Aksa'nın doğu yönündeki surların üzerinde bulunan Rahmet Kapısı, 'Tövbe Kapısı' diye de isimlendirilir. Bu kapılar Mescid-i Aksa'nın zemininden birkaç basamak aşağıya inilen, yüksek bir binanın içerisinde bulunur. Yan yana bulunan iki kapıdan oluşur ve kuzeydeki kapıya Tövbe Kapısı, güneydeki kapıya ise Rahmet Kapısı denir. Rahmet Kapısı ismi yanında bulunan Rahmet Mezarlığı'ndan ötürüdür. Bu mezarlıkta Sahabeden Şeddâd b. Evs (r.a.) ve Ubâde b. es-Sâmit (r.a.)'ın kabirleri bulunur. Kapıların yükseklikleri 11.5 metredir ve tarihçilerin ortak görüşlerine göre iki kapı da Emeviler döneminde inşa edildi. İmam Gazali Hazretleri, Kudüs'te bulunduğu sırada Rahmet Kapısı üzerinde bulunan kendi zaviyesinde ikamet edip ve Mescid-i Aksa'da ders okuttu. Aynı zamanda İhyâ-i Ulûmi'd-Dîn'i burada yazdı. Kapıların ikisi de günümüzde açık değildir. Selahaddin Eyyubi döneminde Kudüs'ü ve Mescid-i Aksa'yı korumak maksadıyla kapatıldı ve günümüze kadar bu şekilde kapalı olarak ulaştı. Yahudiler ve Hristiyanlar Mesih'in bu kapıdan girerek şehre geleceğine inanır. 16. yüzyılda inşası tamamlanan Hızır Kubbesi, birbirine taştan kemerlerle bağlı altı mermer sütuna dayanır. Kubbenin iç tarafında mihrap şeklinde kıbleyi gösteren kırmızı taşlar bulunur. Hızır Kubbesi'nin ismi Kehf Suresi'nin 65-82. ayetlerinde anlatılan Hz. Musa ile Hz. Hızır'a ait kıssanın geçtiği yerin üzerine inşa edildiğinin düşünülmesinden kaynaklanır. Kubbenin bulunduğu yer, Hz. Hızır ve Hz. Musa namaz için konakladıkları yer olduğuna inanılır. 1330 yılında inşa edilen Fahriye Medresesi ismini, burayı inşa eden Kadı Fahreddin Muhammed b. Fadlullah'tan alır. İlk zamanlarda dini ilimlerin tahsil edildiği bir medrese olarak kullanılırken sonradan sufi zaviyesi haline çevrildi. Günümüzde İsrail işgal kuvvetlerinin medreseyi yıkması nedeniyle geriye yalnızca bir mescit ve üç farklı odası kaldı.

Kudüs'teki İslam mirasının izleri

KUBBETÜ'S SAHRA