Tarihteki ilk yazılı anayasa: Medine Vesikası

Medine'ye hicret edilmeden önce şehrin adı Yesrib idi. Hicretten sonra Peygamber Efendimiz tarafından ismi Tayyibe olarak değiştirildi. İslam'dan önce Medine'deki halk arasında kabile geleneklerini hüküm sürerdi. Buradaki her kabilenin kendi başkanı ve meclisi olurdu, müstakil bir devlet bulunmuyordu. Şehirde Evs ve Hazrec kabilelerine mensup Araplarla, Benî Kaynukâ, Benî Nadîr ve Benî Kurayza Yahudileri yaşıyordu. Arapların mensup olduğu Evs ve Hazrec kabileleri arasında anlaşmazlık çıktığında Yahudilerden bazıları Evs bazıları da Hazrec'in yanında yer alıyordu. Mekke'ye gelen Evs ve Hazrec kabileleri, İslam'ı kabul edince Hz. Peygamber onlardan İslam'ı yaymasına yardımcı olmalarını istedi. Bu kabile mensupları, İslam sayesinde iki kabile arasında yıllardır süren düşmanlığın ortadan kalkacağını, birlik ve beraberliğin yeniden doğacağını ümit ettiklerini söyleyip kabilelerine İslam'ı anlatacaklarını söylediler. Hz. Peygamber ile ertesi yıl buluşmaya dair söz verdiler. Ertesi yıl birçok kişi İslam'ı kabul etmiş olarak Medine'ye geldi. 'Hiçbir şeyi Allah'a eş koşmayacaklarına, hırsızlık ve zina yapmayacaklarına, çocuklarını öldürmeyeceklerine, birbirlerine iftira etmeyeceklerine, emirlerine uyacaklarına' dair Hz. Peygamber'e söz verdiler ve ona biat ettiler. Nübüvvetin on üçüncü senesinde, Medineli ileri gelenler Peygamber Efendimizi Yesrib'e davet ederek onu ve diğer Müslümanların canlarını, mallarını, çocuklarını koruyacaklarına dair söz verdiler. Medinelilerin verdiği bu sözden sonra, Mekke'de inanmayan insanların Müslümanlara olan eziyeti dayanılmaz bir noktaya gelince Peygamber Efendimiz ashabına Yesrib'e hicret için izin verdi. Aynı yıl Peygamber Efendimiz de Medine'ye göç etti. Hicretten sonra Peygamber Efendimiz, Müslümanların ibadet edebilmesi için Mescid-i Nebevî'nin inşa ettirdi ve ardından yerli Müslümanlarla hicret eden Müslümanlar arasında kardeşlik bağı kurdu. Bu sayede Müslümanlar arasında birlik sağlandı. Mekke'deki inanmayan müşrikler, Medinelilere mektup göndererek onlardan muhacirleri istedi. Aksi takdirde Medine'ye saldıracaklarını söyleyerek tehdit ettiler. Huzeyfe'den gelen bir nakle göre: 'Allah'ın Elçisi bize: 'Din olarak İslam'ı seçen ve Müslüman olan kimselerin isimlerini (tek tek) yazıp getiriniz.' dedi. Biz de ona 1500 kişinin ismini yazıp getirdik.' Nüfus sayımı sonucunda Medine'de 10.000 kişinin yaşadığı, bunlardan 1.500'ünün Müslüman, 4.000'nin Yahudi ve 4.500'ünün Müşrik Arap olduğu anlaşıldı. Müminler arasında sağladığı huzur ortamını Medine'de yaşayan diğer insanlara da yaymak isteyen Peygamber Efendimiz, Yahudiler ve şehirde yaşayan diğer kişileri de kapsayan bir anayasa hazırladı. Bu anayasa, 'Medine Vesikası, Medine Sözleşmesi, Medine Anayasası' şeklinde adlandırıldı. Tarihe 'ilk yazılı anayasa' olarak geçen bu belgeye göre, herkes dininde serbest olacak, Medine'de dostluk içinde yaşanacak, kan dökülmeyecek, dışarıdan bir saldırı olduğunda Medine hep birlikte savunulacaktı. Medine Vesikası ya da Medine Anayasası adlarıyla bilinen bu anayasa, Peygamberimizin bir devlet adamı olarak müstesna başarısını ortaya koyuyordu. Hicretten sonra Medine'de neler yapıldı? Peygamber Efendimiz, bu Medine Anayasası ile ensar ve muhacirler arasında bir dayanışma sağlamayı, onları hukukî güvence altına almayı, Mekke'deki inanmayan müşriklerle Medineli Yahudiler arasında olabilecek muhtemel iş birliğinin önüne geçmeyi ve dışarıdan Medine'ye gelebilecek bir saldırı karşısında şehirde yaşayanların birlikte hareketini temin etmeyi amaçlıyordu. Vesika Medine'de yaşayan dinî, siyasî ve etnik grupların iç işlerinde bağımsız, dış tehlikeler karşısında birlikte hareket etmelerini öngörmesi, şehirde siyasî birliği sağlaması, din ve vicdan hürriyetini, can, mal ve namus güvenliğini hukukî güvence altına alması gibi temel hükümleriyle taraflarca kabul edildi. Sözleşme şeklinde hazırlanıp uygulamaya sokulan Medine Anayasası, hem İslam devletinde hem de dünyada bu içerikle hazırlanmış ilk yazılı anayasadır. Burada Mekke'den göç eden Müslümanlarla Medineli Müslümanlardan cihat eden kesimlerin tek bir ümmet olduğu belirtildi. Herkes için öngörülen adalet, bu anayasa ile toplumda ve merkezi otoritenin uygulamalarında aranacaktı. Anayasanın 25 madde içeren 1 ila 23'üncü paragraflar arasındaki ilk bölüm Müslümanlarla ilgili konuları, 24 ila 47'inci paragraflar arasındaki kısım ise Yahudilerle ilgili konuları ele alır. İlk madde, kurulacak olan İslam topluluğuna ilişkin somut ifadeler içerir. Medine Anayasası, Müslümanların hayatında bir dönüm noktası oluşturdu. İslam'ın önerdiği hayatın bir yansıması olan anayasa, farklı kesimdeki insanların bir arada yaşamasını sağladı. Bu aynı zamanda İslam ülkeleri için evrensel bir örneklik oluşturdu. Bismillâhirrahmânirrahîm 1. Bu vesika, Peygamber Muhammed tarafından Kureyşli ve Yesribli müminler ve bunlara tâbi olanlarla sonradan onlara katılmış olanlar ve onlarla beraber cihad edenler için düzenlenmiştir. 2. Vesikayı imzalayanlar diğer insanlardan ayrı bir ümmet teşkil eder. 3. Kureyşli muhacirler kan diyetlerini ödemeye katılacaklar ve savaş esirlerinin fidyesini müminler arasındaki mâkul esaslara ve adalete göre ödeyeceklerdir. 4. Avfoğulları daha önce olduğu gibi kan diyetini ödemeye iştirak edecek ve Müslümanların teşkil ettiği her zümre savaş esirlerinin fidyesini müminler arasında adalet prensibine göre verecektir. 5. Hârisoğulları daha önce olduğu gibi kan diyetini ödeyecek ve her zümre savaş esirlerinin fidyesini müminler arasında adalet çerçevesinde verecektir. 6. Sâideoğulları, daha önceki yaptıkları gibi kan diyetini ödeyecek ve her zümre savaş esirlerinin fidyesini müminler arasındaki adalete göre verecektir. 7. Cüşemoğulları, evvelce uygulandığı gibi kan diyetini ödeyecek ve her zümre savaş esirlerinin fidyesini müminler arasındaki adalet prensibine göre verecektir. 8. Neccâroğulları eskisi gibi kan diyetini ödeyecek ve her zümre, savaş esirlerinin fidyesini müminler arasında uygulanan mâkul esaslara ve adalet prensibine göre verecektir. 9. Benî Amr b. Avf, daha önce olduğu gibi kan diyetini ödeyecek ve her zümre savaş esirlerinin fidyesini müminler arasında kabul edilen esaslar ve adalet çerçevesinde verecektir. 10. Nebîtoğulları daha önce yaptıkları gibi kan diyetini ödeyecek ve her zümre savaş esirlerinin fidyesini mâkul esaslar ve adalet çerçevesinde verecektir. 11. Evsoğulları eskiden olduğu gibi kan diyetini ödeyecek ve her zümre savaş esirlerinin fidyesini mâkul esaslara ve adalete göre verecektir. 12 Müminler, kendi aralarında ağır malî sorumluluklar altında bulunan hiç kimseyi bu halde bırakmayacak, fidyesini veya kan diyeti gibi borçlarını mâkul esaslara göre ödeyecektir. Hiçbir mümin diğer müminin mevlâsı ile ondan habersiz bir anlaşma yapamayacaktır. 13. Takvâ sahibi müminler saldırganlara, haksız bir fiil tasarlayanlara ve cürüm işleyenlere, bir hakka tecavüz edenlere, müminler arasında karışıklık çıkarmak isteyen kimselere karşı olacak ve bunlardan biri kendilerinden bir kişinin evlâdı bile olsa hepsinin elleri onun aleyhine kalkacaktır. 14. Hiçbir mümin kâfir için bir mümini öldüremez ve mümin aleyhine kâfire yardım edemez. 15. Allah'ın zimmeti, himaye ve teminatı tektir, dolayısıyla müminlerden -yetki bakımından- en aşağı derecede olan birinin kabul ettiği himaye onların hepsini bağlar, zira müminler birbirinin kardeşidir. 16. Yahudilerden bize tâbi olanlar, zulme uğramadan ve onların düşmanlarıyla yardımlaşmadan yardımımıza hak kazanacaktır. 17. Müminler arasında geçerli olan barış tektir. Hiçbir mümin Allah yolunda girilen bir savaşta diğer müminleri hariç tutarak bir anlaşma imzalayamaz; anlaşma ancak müminler arasında eşitlik ve adalet çerçevesinde yapılacaktır. 18. Savaşa katılan bütün askerî birlikler nöbetleşe görev yapacaktır. 19. Müminler birbirinin Allah yolunda akan kanlarının intikamını birlikte alacaktır. 20. Takvâ sahibi müminler en iyi ve en doğru yol üzerinde bulunurlar. Hiçbir müşrik bir Kureyşlinin malını ve canını himayesi altına alamaz ve hiçbir müminin Kureyşlilere müdahalesine engel olamaz. 21. Bir kimsenin bir müminin ölümüne yol açtığı kesin delillerle sabit olur ve maktulün velisi diyete razı olmazsa o kimse kısas hükümlerine tâbi olur; bu takdirde bütün müminler öldürene karşı tavır alır. Bunlara sadece bu hükmün uygulanması için hareket etmek helâl olur. 22. Bu yazının içeriğini kabul eden, Allah'a ve âhiret gününe inanan bir müminin bir katile yardım etmesi ve ona sığınacak yer bulması helâl değildir; katile yardım eden veya sığınacak yer gösteren kimse kıyamet günü Allah'ın lânet ve gazabına uğrayacaktır ve artık kendisinden ne bir para ne de bir tâviz kabul edilecektir. 23. Üzerinde ihtilâfa düşülen konular Allah'a ve resulü Muhammed'e arz edilecektir. 24. Yahudiler, müminler gibi savaş devam ettiği müddetçe savaş masraflarını kendileri karşılayacaktır. 25. Avfoğulları Yahudileri müminlerle birlikte bir ümmet teşkil eder. Yahudilerin dinleri kendilerine, müminlerin dinleri de kendilerinedir. Buna mevlâları da dahildir. Haksızlık yapan veya suç işleyen kimse yalnız kendine ve aile fertlerine zarar vermiş olacaktır. 26. Benî Neccâr Yahudileri Avfoğulları Yahudileriyle aynı haklara sahiptir. 27. Benî Hâris Yahudileri Avfoğulları Yahudileriyle aynı haklara sahip olacaktır. 28. Benî Sâide Yahudileri Avfoğulları Yahudileriyle aynı haklara sahiptir. 29. Benî Cüşem Yahudileri Avfoğulları Yahudileriyle aynı haklara sahip olacaktır. 30. Benî Evs Yahudileri Avfoğulları Yahudileriyle aynı haklara sahiptir. 31. Benî Sa'lebe Yahudileri de Avfoğulları Yahudileriyle aynı haklara sahiptir. Haksız bir fiil işleyen kimse sadece kendine ve aile fertlerine zarar vermiş olacaktır. 32. Cefne kabilesi Sa'lebe'nin bir koludur, dolayısıyla onlar gibi mülâhaza edilecektir. 33. Benî Şetîbe Yahudileri de Avfoğulları Yahudileriyle aynı haklara sahip olacaktır. Şüphesiz iyilik, günah ve kötülükten farklıdır. 34. Sa'lebe'nin mevlâları bizzat Sa'lebîler gibi kabul edilecektir. 35. Yahudilere sığınmış olan kimseler bizzat Yahudiler gibi kabul edilecektir. 36. Yahudilerden hiçbir kimse Hz. Muhammed'in izni olmadan -Müslümanlarla birlikte savaşa- katılamayacaktır. Bir yaralamanın intikamını almak yasak edilmeyecektir. Bir adam öldüren kimse yalnız kendini ve aile bireylerini sorumluluk altına sokmuş olur. Bu sorumluluktan kaçmak haksızlıktır. Allah bu kurallara riayet edenlerle beraberdir. 37. Medine'ye yönelik bir saldırı olması halinde- Yahudiler ve Müslümanlar kendi savaş masraflarını kendileri karşılayacak, bu sahifede gösterilen kimselere savaş açanlara karşı yardımlaşacaktır. Onların arasında kötülük değil iyi niyet ve samimiyet hâkim olacaktır. Bu vesikadaki bütün kurallara muhakkak riayet edilecektir. Hiçbir kimse müttefiklerine karşı suç işleyemez; mazluma muhakkak yardım edilecektir. 38. Yahudiler Müslümanların yanında savaştıkları müddetçe harcamalara katılacaklardır. 39. Yesrib vadisi bu sahîfede adı geçenler için mukaddes bir yerdir. 40. Himaye altındaki kimse bizzat himaye eden gibidir; ne zulmedilir ne de kendisi zulüm işleyebilir. 41. Himaye hakkına sahip kimselerin izni olmadıkça kimseye himaye hakkı verilemez. 42. Bu yazıda adı geçen kimseler arasında meydana gelmesinden endişe edilen anlaşmazlık ve öldürme vakalarının Allah'a ve resulü Muhammed'e arz edilmesi gerekir. Allah bu sahifeye en iyi riayet edenlerle beraberdir. 43. Kureyşliler ve onlara yardım edecek olanlar himaye altına alınmayacaktır. 44. Bu vesikada zikredilen kişiler Yesrib'e saldıracak olanlara karşı yardımlaşacaktır. 45. Eğer Yahudiler, Müslümanlar tarafından barış antlaşması yapmaya veya barış antlaşmasına katılmaya davet olunursa bunu kabul edip anlaşmaya iştirak edeceklerdir. Eğer Yahudiler Müslümanlara aynı şeyleri teklif edecek olursa müminler de aynı sorumlulukları yerine getireceklerdir. Din uğruna yapılacak savaşlar bu hükümlere tâbi değildir. Medine'deki her zümre, şehrin savunmasında kendine ait bölgeden sorumludur. 46. Bu sahifede adı geçenler için konulan şartlar, hem Evs Yahudilerine hem de onların mevlâlarına sahifede adı geçen kimseler tarafından tavizsiz bir şekilde uygulanır. Kurallara mutlaka uyulacak ve asla aykırı hareket edilmeyecektir. Haksız kazanç sağlayanlar sadece kendilerine zarar vermiş olurlar. Allah bu sahifede gösterilen maddelere en doğru ve en mükemmel şekilde riayet edenlerle beraberdir. 47. Bu vesika haksız bir icraatta bulunan veya suç işleyenlere ayrıcalık sağlamaz yahut cezalandırılmasına engel olmaz. Savaş için yola çıkanlar da Medine'de kalanlar da emniyet içinde olacaktır; haksız bir fiil ve suç işlenmesi hali müstesnadır. İyilik yapanlar ve sorumluluğunun bilincinde olanlar Allah ve resulünün himayesi altındadır.

Tarihteki ilk yazılı anayasa: Medine Vesikası

HİCRETTEN ÖNCE MEDİNE’DE YAŞANANLAR