Buhari kimdir? Sahih-i Buhari’yi nasıl kaleme aldı?

Buhari olarak tanınan Muhammed bin İsmail, 20 Temmuz 810'te bugün Özbekistan sınırları içinde bulunan Buhara'da doğdu. Dedesinin dedesi olan Berdizbeh Mecûsî idi. Onun oğlu Mugire, Buhara Valisi Cu'feli Yemân vasıtasıyla Müslüman oldu. Buhârî bundan dolayı Cu'fî nisbesiyle de anılmıştır. Dedesi İbrâhim hakkında fazla bilgi bulunmamakla beraber babası İsmail'in Mâlik bin Enes ve Abdullah bin Mübârek gibi âlimlerden hadis öğrenen bir kişi olduğu bilinir ve Buhari henüz çocukken vefat ettiği, hadise dair bazı kitaplarının oğluna intikal ettiği anlaşılır. Buhari 10 yaşına doğru Muhammed bin Selâm el-Bîkendî, Abdullah bin Muhammed el-Müsnedî gibi Buharalı muhaddislerden hadis öğrenmeye başladı. 11 yaşlarında iken hocası Dâhilî'nin rivayet sırasında yaptığı bazı hataları tashih etmesiyle dikkatleri çekti. 16 yaşına geldiği zaman İbnü'l-Mübârek ve Vekî' bin Cerrâh'ın kitaplarını tamamen ezberlemişti. Bu sırada annesi ve kardeşi Ahmed ile birlikte hacca gitti. Hac sonrası onlar memleketlerine döndükleri halde Buhari Mekke'de kaldı ve Hallâd bin Yahyâ, Humeydî gibi âlimlerden hadis tahsil etti. Riyazü's Salihin hakkında bilinmesi gereken bilgiler Daha sonra bu maksatla ilim merkezlerini dolaşmaya başladı. Bu merkezler alfabetik olarak şöyle sıralanabilir: Bağdat'a sekiz defadan fazla gitti ve her seferinde Ahmed bin Hanbel ile görüşüp ondan faydalandı. Basra'ya dört veya beş defa gitti; orada Ebû Âsım en-Nebîl, Ensârî diye tanınan Basra kadısı Muhammed b. Abdullah ve Haccâc b. Minhâl gibi muhaddislerden istifade etti. Mekkî bin İbrâhim, Kuteybe bin Saîd gibi âlimlerden hadis dinlemek için Belh'e birkaç defa gitti ve Belhliler'in isteği üzerine onlara kendilerinden ilim tahsil ettiği 1000 hocadan birer hadis yazdırdı. Dımaşk'ta Ebû Müshir'den hadis öğrendi. Hicaz'da altı yıl kaldı. Humus'a gitti. Kûfe'ye birçok defa seyahat ederek Âdem bin Ebû İyâs, Ubeydullah bin Mûsâ, Ebû Nuaym Fazl bin Dükeyn gibi muhaddislerden hadis dinledi. Medine'de İsmâil bin Ebû Üveys, Merv'de Abdân bin Osman, iki defa gittiği Mısır'da Saîd bin Ebû Meryem, Abdullah bin Yûsuf ve Asbağ bin Ferec gibi hocalardan hadis tahsil etti. İlk defa 824'te, son olarak da 864'te gittiği ve beş yıl süreyle hadis okuttuğu Nîşâbur'da Yahyâ bin Yahyâ el-Minkarî gibi hadis hâfızlarından faydalandı. Buhârî kendilerinden hadis yazdığı muhaddislerin sayısının 1080 olduğunu söyler. Tek nüshası İrlanda'da bulunan İbn Mende'ye (ö. 395/1005) ait Tesmiyetü'l-meşâyiḫ elleẕîne yervî ʿanhüm el-İmâm Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İsmâʿîl el-Buḫârî adlı eserde, Buhârî'nin el-Câmiʿu'ṣ-sahih'te rivayette bulunduğu hocalarından 309 muhaddisin adı, yaşadıkları şehirler ve ölüm tarihleri verilir. Ancak el-Câmiʿu'ṣ-sahih'teki rivayetlerin Buhârî'nin derlediği yüz binlerce hadisin pek az bir bölümünü teşkil ettiğini de gözden uzak tutmamalıdır. İbadet ile ilgili 25 hadis Meşhur talebesi Firebrî, el-Câmiʿu'ṣ-sahih'i Buhari'den 90 bin talebenin dinlediğini söyler. En tanınmış diğer talebeleri ise İmam Müslim, Tirmizî, Ebû Hâtim, Ebû Zür'a er-Râzî, Muhammed bin Nasr el-Mervezî, Sâlih Cezere, İbn Huzeyme gibi muhaddislerdir. Buhari'nin uzun seyahatleri sonunda derlediği hadislerle geniş bir kütüphane meydana getirdiği ve seyahatleri esnasında kitaplarını imkân nispetinde yanında taşıdığı anlaşılır. Câriyesinin, odasında adım atacak yer bulunmadığından şikâyet etmesi, bir gece uyumayıp o güne kadar yazdığı hadisleri hesapladığını ve senedleri muttasıl 200 bin hadis kaydetmiş olduğunu söylemesi de bunu gösterir. Yazdığı hadislerin kitaplarda kalmayıp onları hâfızasına nakşettiğini gösteren en iyi örneklerden biri Bağdat'ta verdiği imtihandır. İbn Adî'nin rivayetine göre, Buhari'nin Bağdat'a geldiğini duyan muhaddisler 100 hadisin sened ve metinlerini birbirine karıştırarak bunları 10 kişiye verdiler ve onlara Buhari toplantı yerine gelince bu hadisleri sırayla sormalarını söylediler. Bu 10 kişi tespit edilen hadisleri çeşitli İslâm ülkelerinden gelmiş olan muhaddislerin huzurunda okuyarak bunların mahiyeti hakkında bilgi istediler. Buhari onlara bu hadislerin hiçbirini okunduğu şekliyle bilmediğini belirttikten sonra, ilk soruyu yönelten kimseden başlayarak, sordukları hadislerin sened ve metinlerinin doğrusunu her birine ayrı ayrı söyledi. Buhari hakkında tereddüdü olanlar onun nasıl bir hâfıza gücüne ve ne kadar geniş bir hadis kültürüne sahip olduğunu gördüler. Buhari, halk arasında Sahih-i Buhari olarak bilinen el-Câmiʿu'ṣ-sahih kitabını yazmış, bu eseri 600 bin kadar hadis arasından seçerek 16 yılda meydana getirmişti. Her bir hadisi (veya babı) yazmadan önce mutlaka boy abdesti alarak iki rekât namaz kıldığını söylemiştir. Eserini Buhara'da yazmaya başlamış, çalışmasına Mekke, Medine ve Basra'da devam etmiştir. Yeryüzünde hiçbir esere gösterilmeyen bir ihtimama mazhar olan ve İslâm dünyasında üzerine yüzlerce inceleme ve şerh kaleme alınmış bulunan el-Câmiʿu'ṣ-sahih, İstanbul, Mısır, Hindistan ve Avrupa'da birçok defa basılmıştır. Fuat Sezgin, Buhârî ile ilgili bilinmeyen bir gerçeği ortaya çıkardı

Buhari kimdir? Sahih-i Buhari’yi nasıl kaleme aldı?

BUHARİ KİMDİR?