En büyük entelektüel akademi: Beytülhikme

◾ Bağdat, Abbasi Hilafeti döneminde önemli bir ilmi merkez, entelektüel bir nokta olmuştur. Bağdat'taki bu gelişimin öncüsü ise halifeler oldular. ◾ Bağdat'ın bu denli önemli bir zirveye erişmesinin ve bu konumunu uzunca bir süre muhafaza etmesinin yegâne sebebi, bu halifelerin çığır açan bilimsel eser ve çalışmaları dünyanın dört bir yanından toplamaya duyduğu özel ilgidir. (X) İslam medeniyetinin kurucu metinleri ◾ Halifeler sadece kitapları değil, Müslüman âlimleri de bir araya getirerek tarihin en büyük entelektüel akademilerinden biri olan ve günümüzde de daima anılan Beytülhikme'yi kurdular. ◾ Görkem ve gücüne bu akademinin olağanüstü enerjisinin eklenmesiyle Bağdat, sanat, bilim ve edebiyat çalışmalarının merkezi haline geldi. Beytülhikme'nin sanatsal ve bilimsel bilginin geliştirilmesinde ve yayılmasında oynadığı rol muazzamdı. (X) Osmanlı'nın Bağdat Fatihi ◾ Darülhikme, gelişim aşamalarına göre iki farklı isimle tanındı. Tek bir salon görünümünde olduğu Harun Reşid döneminde Beytülhikme olarak adlandırılan bu akademi, Memun döneminde daha büyük bir enstitü halini almasıyla birlikte Beytülhikme, Hizânetü'l-Hikme (Hikmet Hazineleri) adlı zengin bir kütüphaneye ev sahipliği yapıyordu. Harun Reşid kimdir? Abbasilerin en meşhur halifesi olan Harun Reşid, Bizans'a karşı ciddi zaferler kazanarak İslam topraklarını genişletti. ◾ Bu kütüphane gerçek bir bilim akademisine yakışacak biçimde farklı dillerde muhtelif bilimsel temaları içeren dev bir koleksiyonu içeriyordu. (X) İslam medeniyetinin hafızaları ◾ Halife Muhammed Mehdi, el yazmalarını biriktirmeye ilk defa askeri keşif seferleri sırasında başladı. Oğlu Halife Hadi tarafından devam ettirilen bu gelenek, onun oğlu olan ve 786-809 yılları arasında tahta geçen Halife Harun Reşid'in bu el yazmalarından bilimsel bir koleksiyon oluşturması ve Beytülhikme'yi kurmasıyla sonuçlandı. ◾ 813 yılından itibaren yirmi yıl hükümdarlık yapan Halife Memun döneminde akademi, her bilim dalı için ayrı bir ek bina yahut bölüm eklenmek suretiyle genişletildi. Böylece Beytülhikme'ye ulema, sanat bilginleri, ünlü tercümanlar, müellifler, edebiyatçılar, şair ve farklı alanlara mensup meslek erbabı dolup taşmaya başladı. ◾ Orta Çağ'ın bu seçkin isimleri her gün burada tercüme, okuma, yazma, diyalog ve tartışma gibi etkinlikler için bir araya geliyordu. Beytülhikme, kozmopolit bir eritme potası rolündeydi; Arapça, Farsça, İbranice, Süryanice, Aramca, Yunanca, Latince ve eski Hint el yazmalarını tercüme etmekte kullanılan Sanskritçe, burada yazılıp konuşulan diller arasındaydı. ◾ Tanınmış tercümanlar arasında Patriğin Oğlu Tercüman Joannes olarak bilinen Yuhanna İbnü'l Bitrik el-Tercüman yer alıyordu. Tıptan ziyade felsefeye eğilimi vardı; Aristoteles'in on dokuz bölümlük Hayvanlar Kitabı adlı eserini Latince'den tercüme etti. Huneyn bin İshak ise, Yunanlı hekimler Hipokrates ve Galenos'un eserlerinin Arapça tercümeleriyle ünlüydü. (X) Tıp tarihine damga vuran 5 Müslüman alim ◾ Fizikçi, felsefeci, matematikçi, hendese bilgini, kimyager, mantıkçı ve astronom Kindî, Halife Memun tarafından Aristoteles tercümelerini yönetecek âlimlerden biri olarak seçilmişti. El- Kindiyye adıyla bilinen, kendi özel kütüphanesine sahipti. ◾ Halife Memun, bilgi arayışı çerçevesinde diğer ülke liderleriyle irtibata geçti. Rivayete göre Sicilya Kralı'na bir mektup yazarak, felsefe ve fen bilimleri bakımından zengin Sicilya Kütüphanesi'nin tüm içeriğini göndermesini rica etti. Kral, Halife'nin bu isteğine olumlu yanıt vererek Sicilya Kütüphanesi'ndeki eserlerin birer kopyasını göndermiştir. (X) Sicilya'da Müslümanlığın izleri ◾ Kitaplar farklı yöntemler kullanılarak taşınmaktaydı. Günümüzün şartları henüz vaki olmadığından, Memun'un el yazmalarını ve diğer eserleri Horasan'dan Bağdat'a nakletmek için yüz deve kullandığı söylenir. ◾ Halife Memun, Bizans imparatoruyla temasa geçerek Bizans kütüphanelerinde bulunan mühim kitapları tercüme ettirmek üzere bilim insanları göndermeyi tekli etti. İmparatorun kabul etmesi üzerine buraya gönderilen heyetin görevleri arasında Yunan aydınlarına ait eserlerin geri getirilmesi de bulunuyordu. (X) Şehir ve medeniyet ◾ Halife Memun Beytülhikme'yi organizasyonunu yönetmekle kalmadı; bilgin ve âlimlerin konuşma ve tartışmalarına da katılıyordu. Bu meyanda Marsad Feleki adında bir astronomi merkezi kurdurdu. Bu merkez, halifenin özel hizmetinde çalışan Sened bin Ali Yahudi adlı bir Yahudi ve Yahya bin Ebu Mansur adlı bir Müslüman astronom tarafından yönetiliyordu. ◾ Yahudi olan Sened'in bizzat Halife Memun'un huzurunda İslam'ı seçip Müslüman olduğu rivayet edilir. Beytülhikme'nin kontrolünü eline alan Halife Memun, işe babasının kaldığı yerden devam ederek birçok yüksek enstitü, rasathane kurdu. Bunların sayısının 332'ye ulaştığı söylenmektedir. Bu kurumlar, sanat ve bilimin çeşitli dallarında farklı konularda eğitim alan öğrencilerle dolup taşmaktaydı. (X) İslam Altın Çağı'nın oluşum süreci ◾ Halife Memun'un, bir grup bilginden bir dünya haritası hazırlamalarını istediği ve bu isteğinin yerine getirildiği de bilinmektedir. Batlamyus'un ve diğer Yunan coğrafyacıların yaşadığı zamanda yapılan haritaları açıklayıp detaylandıran bu harita, Memun Haritası ya da Suretü'l-Me'muniye adıyla anılıyordu. ◾ Beytülhikme'nin en tanınmış aydınları arasında matematikçi ve şaşırtmalı düzeneklerin mucidi olan Muhammed, Ahmed ve Hasan kardeşler, yani Benu Musa Kardeşler; cebir ilminin babası Harizmi; şifre kırma ve müzik teorileirni gleiştiren Kindi; kâtip yahut da müellif olan Said bin Harun Katib; hekim ve tercüman Huneyn bin İshak el-İbadi ve oğlu İshak yer alıyordu. ◾ Memun, kendisinin dönemindeki Bağdat'tan günümüze kalan çok zengin kültürel miras sebebiyle, kimi tarihçilerce 'Arap Medeniyetinin Efendisi' olarak adlandırılır. Beytülhikme ve Bağdat'ın görkemi, şehri dönemin büyük zihinleriyle dolup taşan nefes kesici bir merkeze dönüştürmüştü. ◾ Ancak Abbasi Beytülhikmesi ile Halife Hakem tarafından 1005 yılında Kahire'de kurulan Fatımi Dârülhikmesi birbirinden ayırmak gerekir. Fatımi Dârülhikmesi 165 yıl kadar varlığını sürdürdü. 9. ve 10. yüzyıllarda İslam dünyasının Doğu bölgelerindeki diğer şehirlerde de Bağdat'taki Beytülhikme örneğine öykünen birkaç Darü'l-ilim kurulmuştur.