Şairlerin bayram vesilesiyle yazdığı kasideler: Iydiyye

Kaside nedir? 💠 Türk Edebiyatında yer alan nazım türleri ve biçimleri vardır. Bunlar, 4 ana başlık altında ele alınır: Divan Edebiyatı, İslamiyet Öncesi, Halk Edebiyatı ve Batı Kaynaklı Nazım Türleri. Peki bunların arasında yer alan kaside nedir? Osmanlı zamanında kasidelerin önemi ne idi? 💠 Arap, Fars ve sonrasında Türk şiirinde en çok kullanılan eski ve uzun bir formu olan kasideler, nesîb/teşbîb bölümünde sevgiliye duyulan özlemi dile getirmektedir. Bu sebepten dolayı sevgiliyle yaşanmış hâtıralara yer veren, çöl ve vahalardaki terkedilmiş konak yerleriyle oralarda dağınık vaziyette bulunan isli ocak taşları, küller, su kabı, testi kırığı, çadır ve kazık izlerinden kalıntılar aşk ve özlemle yoğrulmuş duygu seli halinde ifade edilmiştir. Yakup Kadri yüz yıl önce yazdı: 'Elveda ey Ramazan' Kaside kimlere yazılır? 💠 Arapça bir sözcük olan kaside, genel olarak din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan bir şiir formudur. Bu nedenle eskiden şairler, devlet ulemasını övmek için kasideler yazmıştır. 💠 Bu kasideleri yazan şairlere 'kaside-gü' yani kaside söyleyen, kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denilmektedir. Aşk konuları dışında Peygamberlere yazılmış kasideler olduğu gibi bunların dışında Divan edebiyatında ramazan ve kurban bayramları vesilesiyle yazılmış kasideler de mevcuttur. Caize nedir? 💠 Osmanlı zamanında şairler büyük saygı görürdü. Bunun sonucunda ise şairlik bir geçim kaynağı olmuştur. Caize terimiyse şairlere şiirleri karşılığında verilen mükâfat sayılırdı. Bundan ötürü Osmanlı'da gelişen bu gelenek İslami bir gelenek halini aldı. Buna en iyi örnek; Züheyr'in şair olan oğlu Kâ'b'ın Hz. Peygamber'e sunduğu şiir sebebiyle peygamberin kendisine hırkasını (bürde) hediye ederek onu mükâfatlandırmasıdır. 💠 Sonraki zamanlarda Kâ'b'ın bu şiiri 'Kasîde-i Bürde' adıyla tanındı. Caize hakkında daha fazla bilgi edinmek için tıklayın Günümüzde caize 💠 Önceden yazılan eserler için alınan, telif ücretine mukabil olarak kabul edilen caize, günümüzde şekil değiştererek kurumsallaşmıştır. 💠 Bugün caize, çeşitli kuruluşların jüriler aracılığıyla seçtiği, yazar ve eserlere verilen ödül biçimine dönüştü. Iydiyye nedir? 💠 Iyd-i fıtr (ramazan bayramı) ve ıyd-i adhâ (kurban bayramı) günleri, Divan şairleri arasında büyüklere ithafen kaside yazmak için değerlendirilen fırsatlardan biriydi. 💠 Şairlerin kasidelerinde benzetme anlamına gelen teşbîb/nesîb kısımlarında bayramdan bahsedilmesi, bu durumun ıydiyye (îdiyye) / bayramiyye şeklinde adlandırılmasına yol açmıştır. Şairler böylece çok defa hâmileri olan büyüklerin bayramlarını manzum birer tebriknâme ile kutlar, karşılığında da câize alarak bayram harçlıklarını çıkarırlardı. Iydiyye bölümleri nedir? 💠 Iydiyyeler; ilk bölüm, methiye ve dua olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Muhteva açısından ise ıydıyyeler, doğrudan bayramı konu almaktadır. 💠 Nev'î'nin on dört beyitlik şiiri gibi bazı istisnalar haricinde ortalama otuz, kırk beyit civarında bir uzunluğa sahip ıydiyyeler arasında Nef'î'nin Sultan Ahmed için yazdığı 71 beyitlik manzumeler bulunmaktadır. Sultanü'ş şuara Hayali Bey'in beyitleri ve anlamları 💠Iydıyyenin ilk örnekleri ya 'Fî Medhi Sultan ...' veya 'Kasîde-i Iydiyye' gibi başlıklar altında veya başlıksız olarak yazılıdır. 16. yüzyıldan itibaren ise gittikçe uzun Farsça başlıklar taşıdıkları görülmektedir. 💠 Ünlü şair Tâcîzâde Câfer Çelebi'nin divanında bulunan matla'lı ıydiyyenin kırk bir beyitlik başlıksız ilk örnekleri arasında sayılmıştır. 'Yine arz edip cemâlin şâhid-i ra'nâ-yı ıyd 💠 Türk Edebiyatına bakıldığında ıydiyyenin ne zaman ve hangi şair tarafından yazılmaya başlandığı bilinmemektedir. Fakat XVI. yüzyıl şairlerinin divanlarında pek çok ıydiyye bulunmaktadır. 💠 Iydiyyeler, genellikle önce o günlere kavuşmanın şükrü üzerinde durmakta, bayramı büyük bir coşku ve neşe içinde eğlenerek geçirmek gerektiğinden bahsetmektedir. 💠 Ramazan ıydiyyelerinin ilk beyitlerinde ramazâniyyelerde de olduğu gibi daha çok hilâlle ilgili zengin mazmunlara yer verilmiştir. Buna örnek Sünbülzâde Vehbî'nin şu satırlarıdır: 'Hilâl-i ıyd kıldı cebhe-i âfâkı nûrânî İstanbul divan şiirinde nasıl yer edindi? 💠 Tarih silsilesi boyunca İstanbul, pek çok şiire konu olmuş, İstanbul'u anlatmaya doyamayan birçok şair ortaya çıkmıştır. Bunlardan en ilginci ve aynı zamanda öncüsü, hiç şüphesiz Avni mahlaslı Fatih Sultan Mehmet olarak bilinmektedir.