İmam Gazzali'nin felsefecilere yönelttiği eleştiriler

📌İman odaklı felsefenin kurucularından Gazzali, kendi döneminin en büyük kelamcılarından biri olarak kabul edildi. Asıl ismi Muhammet olan Müslüman alim, doğduğu yere nisbetle Gazzali ismini aldı. Öğrenimi Nişabur'da gerçekleştirirken felsefe ve kelam alanındaki bilgisi Selçuklu veziri Nizamü'l-Mülk'ün kulağına kadar gitti. Ünlü Nizamiye Medresesi Gazzali'nin idaresi altına verildi. Burada baş müderris olarak öğrenci yetiştirdiği yıllarda felsefeye dair de önemli çalışmalar yaptı. İmam-ı Gazali kimdir? 📌Gazzali denildiğinde akla ilk gelen ünlü alimin felsefeye dair görüşleriydi. Hayatının en verimli dönemlerinde felsefeye ilgi duyan Gazzali, Farabi ve İbni Sina'nın külliyatını incelemekle başladı. Fakat bu filozofların felsefi tutumları, İslam kelam ilminin tepkisini çekti. 📌Okuduklarından çok etkilenince felsefede bazı meseleler üzerinde yoğunlaşmaya karar verdi. Gazzali'nin felsefeye olan ilgisi hayatının ikinci dönemine rastlıyordu. Kelamcılardan okuduğu felsefi kaynaklarla hakikate ulaşamayacağını düşünen Gazzali'nin felsefeye yönelmesindeki en büyük etken bu oldu. Hakikat arayışında karşısına çıkan tüm şüphelerden kurtulmak istiyordu. 📌Gazzali kelam ilminin farz-ı kifâye olduğunu kabul ediyordu. Her zamanda ve herkese gerekmemekle birlikte bid'atçılara ve haktan sapanlara karşı koymak, kalpleri şüphelerden arındırmak için her beldede bu ilimle meşgul olanların bulunmasını ve bu maksatla kelam öğretiminin gerekli olduğunu düşünüyordu. Felsefeyle ilgilenen Gazzali okuduklarında birtakım tutarsızlıklar görüyordu. İlk olarak 1094 yılında Makasıd-ül Felasife adlı eserini kaleme almıştı. Gazzali filozofların görüşlerinin hatalı olduğunu gösterebilmek için öncelikle bu eseri yazması gerektiğini ifade etmişti. Nitekim tutarsızlıklar gösterilmeden evvel ilk olarak filozofların görüşlerine yer verilmeliydi. İmam Gazzali'nin Sultan Ahmed Sencer'e yazdığı tarihi mektup 📌Gazzali'nin din-felsefe problemini konu alan ilk eseri Makasıd-ül Felasife'de ilkeler üzerinde duruluyordu. Gazzali eserinde felsefenin ilkelerine genişçe yer verdi. Diğer büyük eseri ise Tehafüt-ül Felasife'ydi. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız Gazzali bu kitabında filozofları tutarsızlıklarla suçlamış, kendileriyle çeliştiklerini ifade etmiş ve Allah'ı inkar ettiklerine dair eleştirilerde bulunmuştu. Bu konular ekseninde yirmi meselenin yer aldığı kitap 'Filozofların Tutarsızlığı' anlamına geliyordu. 📌Eser bir giriş, dört mukaddime, yirmi konunun incelendiği 'İlâhiyyât' ve 'Tabîiyyât' başlıklı iki bölümle kısa bir hâtimeden oluşur. 📌Eserin konuları ilahiyat, metafiziktir. Gazzali filozofları eleştirirken; onların düşüncelerini çürütme, geçersiz kılma yöntemine başvurdu. Filozofların ortaya koyduğu meseleleri yetersiz ve hatalı gördü. 📌Gazzali'nin filozofları eleştirdiği temel konular, Allah'ın küllileri bilip cüzileri bilmediği düşüncesi, ruhların ölümden sonra bedenle birleşmeyeceği düşüncesi ve alemin kadimliği meselesiydi. Alemin ezeliliği meselesi 📌İslam'a göre alem sonradan yaratıldı. Aristo gibi filozoflar alemin ezeliliğini savundu. Fârâbî ve İbn Sînâ gibi İslam alimlerine göre ise âlem zaman bakımından ezeli, zat bakımından (varlığı bakımından) sonradandır. Gazzali'ye göre bu filozoflar din ve felsefeyi bağdaştırmak amacıyla sudur teorisine başvurdular. 📌Fakat bu teori başta Gazzali olmak üzere pek çok kelamcının da eleştirisine tabi tutuldu. Çünkü Gazzali'ye göre alemin ezeliliği konusu Allah'ın varlığını ispatlamayı güçleştiriyordu. Bu sebeple ünlü alim sonuna kadar bu tezi çürütmek için uğraştı. 📌İbni Sina ve Farabi gibi filozoflar Yeni-Platonculuk'tan etkilenmişti. Bu meşaiyye ekolü olarak da adlandırıldı. Meşşâiyye İslâm toplumunda Aristo sistemini temel alan felsefî hareketlere verilen isimdi. 📌Gazzali'ye göre bu filozoflar; felsefe ve dinin bir arada olabileceğini savunmuşlardı. Bu filozoflara göre felsefe ve din uyum içindeydi, mantıkla her şey açıklanabilirdi. Fakat bu görüşü savunan filozofların karşısında yer alan Gazzali, onların tezlerini çürütmeye çalıştı. 📌Gazzali, Aristo, Platon gibi felsefecilerin olgun bir akla sahip olduklarını kabul ediyordu fakat inanç ve şeriat esaslarını kabul etmediklerinden ötürü, onların düşüncelerinin aldatıcı ve yanıltıcı olacağını savundu. Yunan filozoflarının bahsettiği gibi felsefenin İslam vahyinin öğretileri ile uyuştuğu düşüncesini reddediyordu. 📌Gazzali, işte bu filozofların izinden giden Müslüman alimlerin kabul ettiği anlamda bir felsefi bakışın da dini gerçekliklerle uyuşmayacağını düşündü. Bu sebeple Yunan filozofların izinden giden Müslüman alimlerin küfre düştüğünü ileri sürdü. Gazzali hakikate ulaşmak için akla dayalı verilen bilginin tek başına yetersiz olduğunu savundu. Onun felsefesinde Allah, din, tasavvuf, hakikat, iman, inanç gibi kavramlar önemli yer bir tutuyordu. 📌Tehâfütü'l-Felâsife'deki temel iddiaya göre filozofların öğretileri tutarsızdı, temelleri sağlam değildi. 📌Kesin bilginin aksine tahminlere dayanıyordu ve görüş birliğinin sağlanamamış olması bu filozofların tezlerini sağlam zemine oturtamıyordu. 📌Metafiziğe dair görüşleri tahminden sıyrılırsa ancak o zaman bu konuda daha kesin yargılara varılabilirdi. Gazzali'nin filozofları esas olarak eleştirdiği nokta metafizik ilmini tahminden öteye götürememeleriydi. Bu görüşler yalnızca bilimde uygulanan matematiğin metafizikte de uygulanmasıyla kabul edilebilirdi. 📌Gazzali'nin bütün amacı, din ve metafizikle ilgili bazı meselelerde hakikati temsil yetkisinin felsefeye değil dine dayalı olduğunu ortaya koymaktı. 📌Yeni bir düşünce ortaya koymayı hedeflemeyen Gazzali, yalnızca Yunan düşüncesinin İslam öğretilerine uygun olmayacağını savundu. Yeni Platoncu felsefeyi savunan filozofları da bu açıdan eleştirdi. Onun amacı filozofların düşüncelerindeki tutarsızlığı göstermekti. Gazzali'nin düşünceleri din- felsefe ilişkisi üzerinde büyük bir çığır açtı. Böylece İslam düşünce tarihinde 'tehâfüt tartışmaları' adı altında yeni bir tartışma doğdu. İbn Rüşd başta olmak üzere bu alanda pek çok kitabın yazılmasına öncülük etti. _____________________________________________ *** Fikriyat.com'un ürettiği özel içeriklere ulaşmak için tıklayınız: https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel ***Podcast kayıtlarıyla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programları dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriği de takip edebilirsiniz: https://www.fikriyat.com/podcast ***Dijital medyanın tüm mecralarında yer alan Fikriyat.com sosyal medyada da aktif olarak faaliyet gösteriyor: TWITTER: https://twitter.com/fikriyatcom INSTAGRAM: https://www.instagram.com/fikriyat/ FACEBOOK: https://www.facebook.com/fikriyat/ PODCAST'LER: https://www.fikriyat.com/podcast MOBİL UYGULAMASI https://play.google.com/store/apps/details?id=com.turkuvaz.fikriyat Ayrıntılı bilgi: https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2020/07/10/dijital-medyaya-yeni-bir-soluk-getiren-mecralar-fikriyatcom-ve-vav-radyo ------------------------------------------------------------------------------ Bilgi: Sitemizde ve sosyal mecralarımızda bulunan içeriklerimizi kaynak göstermek şartıyla paylaşabilirsiniz.

İmam Gazzali'nin felsefecilere yönelttiği eleştiriler

Kelam ve ahlak alimi Hüccetü'l-İslam: İmam Gazzali