İrfan ve ahlakı temellendiren eser: Ahmediyye

Soru: Ahmediyye neden bizim için önemli? Prof. Dr. İsmail Güleç: Halkımızın irfanının ve ahlak anlayışını temellendirdiği için önemli. Soru: Neden Ahmediyye? Prof. Dr. İsmail Güleç: Pend-i Mürşid adı da var ama Ahmediyye olarak şöhret bulmuş. Kanaatimce iki nedeni var. İlki müellifin adının Ahmed olması. İkincisi de Hz. Peygamber'in adının da Ahmed olması. Muhammediye tarzında da yazılınca akla Ahmediye isminden başka bir isim gelmiyor. Soru: Ahmediyye konusu nedir? Prof. Dr. İsmail Güleç: XVIII. yüzyıl şairlerinden Ahmed Mürşidî'nin (ö. 1761) 1736-37 yılında kaleme aldığı Ahmediye adıyla meşhur olan Pendnâme mesnevisi, halkı nasihat ile güzel ahlak, edep ve doğruluk yönünde eğitici nitelikteki manzum bir eserdir. Bu özelliği ile Türk eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptir. Eser, Pend-i Mürşid ismiyle de tanınır. Bu mesnevisinde şair, dinî, ahlakî ve tasavvufî konuların yanı sıra sosyal meseleleri de işlemiştir. Soru: Ahmediyye müellifi kimdir? Prof. Dr. İsmail Güleç: 1688-1689 yılında Diyarbakır'da doğan şair Ahmed Mürşidî küçük yaşta anne ve babasını kaybetmiş, yetim ve öksüz olarak büyümüştür. Döneminde iyi bir eğitim aldığı anlaşılan Ahmed Mürşidî, Uşşakî şeyhidir. Diyarbakır'da halkı irşatla meşgul oldu ve büyük itibar gördü. Yûsuf u Züleyha ismiyle bir mesnevi sahibi olan şair, Ahmed Mürşidî, Âmidî gibi isimler ve mahlaslar kullanmıştır. Ayrıca kaynaklarda adı geçen Mevlîd-i Nebî, Kelime-i Şehâdet Şerhi ve Kıssa-i Eyyüp Peygamber adlı risaleleri de vardır. Hayatının son dönemlerini geçirdiği Diyarbakır'a bağlı Alipınarı köyünde 1760-61 yılında vefat etti. Prof. Dr. İsmail Güleç: Ahmed Mürşidî'nin nasıl biri olduğunu anlatmak için Bağdad'dan Diyarbakır'a neden göç ettiğine bakmak kafi. Bir kedi çok rahatsız edermiş. O da kediyi kovacağına onu yerinden etmemek için kendisi taşınmış. Derken peşinden kedi Diyarbakır'a gelmiş. Onu birilerinden tekrar Bağdad'a göndermiş ve bu kedi benim idi, ben onu Bağdad'a sürgüne gönderdim, bırakmayın, diye bir not yazıp boynuna asmış. Kedi Mardin taraflarında kaçar, vali kediyi yakalar, boynundaki notu okur ve altına 'siz sürgüne gönderdiniz ancak burada genel af çıktı, lütfen kedinizi tekrar kabul edin,' notunu yazar. Şeyh de kedisiyle birlikte yaşar. Soru: Ahmediyye nasıl bir eser? Prof. Dr. İsmail Güleç: Anlaşılır ve sade bir dili var. Türkçe kelimelere daha çok yer vermeye ve görüşlerini âyet, hadis, atasözü ve deyimlerle desteklemeye gayret etmiştir. Âyet ve hadis metinlerinden metni zorlaştıracak lafzî iktibaslardan kaçınmış, onların anlamlarından istifade etmiştir. İşlediği her konuyu, kolayca anlaşılmasını temin etmek için bir hikâye ile zenginleştirmiştir. Yaklaşık 9000 bin beyitlik eser aruzun ritimli vezinlerinden 'fâilâtün fâilâtün fâilün' ve 'mefâîlün mefâîlün feûlün' kalıbıyla mesnevi nazım biçiminde yazılmış. Bunun sebebi kolay okunması ve dinleyiciler takip edilmesi. Soru: İçindekilerden bahseder misiniz? Prof. Dr. İsmail Güleç: Eserde yetmiş yedi bahis ve başlık bulunan eserde her konunun sonunda bir hikâye var. Ayrıca bazı konulardan sonra da o konularla ilgili bir kaside yazmış. Bu metne hareket kattığı gibi şairin gücünü de gösteriyor. Ahmedî eserini çeşitli toplantılarda okunup dinlenmesi arzusuyla kaleme aldığı için bölümlerin son beyitlerinde Hz. Peygamber'e salat ve selam getirerek Cenâb-ı Hak'tan okuyanı, dinleyeni ve yazanı rahmetiyle yargılaması niyazında bulunmuştur. Ahmed Mürşidî eserinin telif sebebini anlattığı ilk kırk altı beyitlik manzumesinde besmele, hamdele ve salvele beyitlerinden sonra çâryâr-ı güzîni metheder. Çâryârın hürmetine bağışlanma dileyerek kendi adını anar ve memleketinin Diyarbakır olduğunu belirtir. Ahmedî, giriş bölümünün devamında Mürîdî'nin Pend-i Ricâl'inden on sekiz hikâye aldığını, ona nazire yazmayı Hak'tan dilediğini ve O'nun da ihsan ettiğini bildirir. Daha sonra kendine seslenerek fena gülzârının pazarında bir tabip dükkânı açmasını, her devadan bir macun yapmasını ve kalbi temizleyen bir sabun yapmasını ister. Tâ ki ondan nasiplenenlerin kalpleri arınsın; âyet ve hadislerden haber ver ve nasihat et ki kalplere tesir etsin der. Sonra noksanlığının affedilmesini dileyerek Fâtiha talep eder, salavat getirerek eserine başlar. Eserin rağbet görmesini ve sevabını Allah'tan niyaz ederek eserin ana bölümüne geçer. Prof. Dr. İsmail Güleç: Mürşidî, Ahmediye adlı nasihatnamesinde işlediği konuların her birini 'Fî Beyân-ı Mebhas-ı ...' şeklinde başlıklandırmıştır. Mesela 'Fî Beyân-ı Mebhas-ı Fakr' ilk bölüm 'fakirlik' üzerinedir. Yer yer işlenen konularla ilgili kasideler de yazmıştır. Mesela 'Fî Beyân-ı Mebhas-ı Kabr' konusunu işledikten sonra 'Kasîde-yi Kabristan' başlıklı bir şiir koymuştur. 'Kur'an, Habbâb-ı Civân, Kabristan, Zemm-i Dünyâ-yı Denî, Haşir' konularında olmak üzere toplam beş kaside yazmıştır. Ahmediye'deki başlıkların konuları genellikle bir insanın hayatının bütün safahatını ve ilgilerini ihtiva eder. Bunlar arasında salavât-ı hamse (beş vakit namaz) gibi dinî bahisler olduğu gibi fitne, fesat, kibir ve kıskançlık gibi ahlakî konular da yer almıştır. Prof. Dr. İsmail Güleç: İdeal bir müslüman, iyi bir kul olmak için, İslâmî ahlâk ve âdaba davet etmek, dine aykırı davranış ve tutumlardan uzak durmak, hayata ibret nazarıyla bakmak, kendini ve Rabbini unutmamak' gibi dînî-ahlâkî hususlara, özellikle vurgu yapılmaktadır. Muhteviyâtı îtibâriyle belli ana başlıklar altında konular işlenmiştir. Dünya sevgisi, komşu hakkı, hırs ve tamah, cimrilik, fitne ve fesat, haset, kibir, haram yiyenler, zekat vermeyenler, alışverişe hile karıştıranlar, yalan yere şahitlik edenler, zina edenler, halka acı söz söyleyenler, haksız yere adam öldürenler, yetim malı yiyenler gibi pek çok konuları ele alarak, âdetâ dönemin sosyal yara-sına parmak basmıştır. Soru: Ahmediyye'nin kendine has bir özelliği var mı? Prof. Dr. İsmail Güleç: Ahmed Mürşidî'nin Ahmediyye'si ve Yazıcızâde'nin Muhammediyye'si gibi bazı kitapları açarak tefe'ülde bulunanlara da bakıcı denildiği olmuştur. Ahmedî geldin fenâ gülzârına

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

İrfan ve ahlakı temellendiren eser: Ahmediyye