İslam alimlerinin dünya bilimi alanında yaptıkları çalışmalar

Batılı kaynakların 'Hekimlerin Piri ve Hükümdarı' olarak nitelendirdikleri İbn-i Sina'nın bin yıl önce kaleme aldığı Küçük Tıp Kanunu'nda sağlıkla ilgili önemli öğütler bugün de halen geçerliliğini muhafaza eder. Yazmış olduğu Kitabü'ş-Şifa (Şifa Kitabı) ise dünyanın nasıl çalıştığına dair görüşleri de içinde barındırır. Başta mantık, matematik, fizik ve metafizik olmak üzere tüm bilim dalları hakkında bilgi içeren eser, 11 cilttir. Birçok kere Latinceye çevrilmiş ve ders kitabı olarak okutulmuştur. Avrupa ülkelerindeki yerbilim çalışmalarını 300 yıldan fazla etkilemiştir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Bir diğer Müslüman bilim insanı ise mineraller üzerindeki çalışmaların öncüsü Biruni'dir. Astronomi, matematik, fizik, tıp, coğrafya, tarih ve dinler tarihi alanlarında önemli eserler veren, bilim ve matematiğin temel taşı Biruni, çağının ötesinde evrensel bir dehaydı. Çalışmalarına 17 yaşında başladı. Güneşin hareketlerinden, mevsimlerin ne zaman başladığını belirledi. Dünya tarihinde ilk kez sezaryen doğumun nasıl yapılacağını gösterdi. Biruni kimdir, neyi bulmuştur? Biruni hakkında bilinmeyenler… Biruni'nin odaklamış olduğu çalışmalar; elmas, safir, yakut ve diğer değerli taşlardır. Biruni, Orta Çağ İslam uygarlığındaki bilim insanlarının bilgilerini özümseyip, üzerine kendi bilgilerini ekleyerek bir sonraki aşamaya taşımıştır. Biruni; değerli taşları sertlik, renk ve şekillerine göre sınıflandırmıştır. Sertlik derecesi, o mineralin daha yumuşak olan mineralleri çözme özelliğine göre belirlenirdi. Biruni, değerli bir taşın kuvars ya da elmas olduğunu kristal kullanarak anlardı. Günümüzde de bilim insanları ve değerli taş uzmanları, buna benzer bir yöntem kullanırlar. Biruni ayrıca, Hindistan'daki Ganj nehri tabanından, Baltık Denizi ve Mozambik'e kadar doğa tarihi jeolojik yapıları üstünde de çalışmıştır. Deniz seviyesinin çok yükseklerinde okyanus hayatına ait fosiller bulunan Bîrûnî, bir zamanlar Hindistan'ın bir bölümünü okyanusların kapladığını kanıtlamıştır. Evrensel bir dehâ nasıl yetişti? Ayın okyanus üzerindeki etkisini araştıran Bîrûnî, gelgitlerin ayın farklı dönemlerine bağlı olduğunu keşfetmiştir. Bîrûnî, dünyanın hareket halinde olup olmadığını tartışmış ve bu fikri reddetmemiştir. O, zamanın diğer bilim insanları gibi, dünyanın bir küre şeklinde olduğuna inanıyor ve kendi ekseninde döndüğü olasılığını tartışıyordu. Altı yüzyıl sonra, İtalyan gök bilimcisi Galileo Galilei, Bîrûnî'nin haklı olduğunu kanıtlamıştır. Bîrûnî, ayrıca Dünya'nın karşılıklı iki ucunda yer alan, taban tabana ters olan enlem ve boylamları da ölçmüştür. Gökyüzünün neden mavi olduğuna dair ilk açıklamalardan biri El-Kindi tarafından dokuzuncu yüzyılda yazıldı. Risale fi'l-İlleti'i-Levni'l-Lazeverdi adlı eserinde, gökyüzünün doğal olarak kendiliğinden mavi olmayacağının, engin sular ve denizlerin mavi oluşunun ve gökyüzünün maviliğinin sebebini, su ve havadaki zerrecikler vasıtasıyla ışık kırılmaları ve akisleri ile açıklamıştır. El-Kindi, kısmen de olsa haklıydı. Gökyüzü gerçekten mavi değildir, bu sadece ışığın atmosferdeki hareketinin sonucu ortaya çıkan renktir. Şifre kırma geleneğinin mucidi El-Kindî ve kriptografi teknikleri Başka bir yerbilim öncüsü olan İbnü'l Heysem ise, Nil Nehri boyunca sel baskınlarını kontrol edebilecek bir yöntem araştırmıştır. Bu yöntem, bin yıl sonra, günümüzün Mısır'ında güçlü Asvan Barajı'nın kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Görüş hakkında ayrıntılı bir teorinin ortaya çıkmasına İbnü'l Heysem'in ışık huzmeleri ile yaptığı deneyler yol açmıştır. Dünyanın ilk gerçek bilim adamı: İbnü'l Heysem Diğer bilim insanları, gökkuşağının oluşma nedeninin yağmur damlalarından yansıyan güneş ışığının kırılmasından dolayı olduğunu onun gözlemleri sayesinde anlamışlardır. Ay ufukta iken, neden gökyüzünde olduğundan daha büyük görünür? İbnü'l Heysem bunun nedeninin beynimizin bize oynadığı bir oyun olduğunu öne sürmüştür. Kemaleddin Farisi adlı âlim, gökkuşaklarının nasıl oluştuğunu çözmek için su dolu cam küre ile deneyler yapmıştır. On dördüncü asırda İran'da yetişen büyük matematik ve fizik bilgini Kemaleddin el-Farisi, zamanın büyük din ve fen âlimlerinden Kutbeddin Şirazi'nin öğrencisiydi. Fiziğin temel konularından biri olan optik sahasındaki başarılı çalışmalarıyla tanındı. Gökkuşağının teşekkülünü izah etti. Gökkuşağı oluşumunu izah eden matematik alimi Kemaleddin Farisi kimdir? Dokuzuncu yüzyılın başlarında, astronom Batlamyus'un bulguları üstünde çalışan İslam uygarlığındaki insanlar, dünya ile ilgili oldukça hassas ölçümler yapmışlardır. Dokuzuncu yüzyıl halifesi Al-Ma'mun, dünyanın çevresini hesaplamak için bir grup Müslüman gök bilimciyi işe almıştır. Halife Memun'un çağının ötesine ulaşan astronomi çalışmaları 19. yüzyılın başlarında matematikçi, bilim adamı ve gökbilimcisi olan Muhammed Battanî, yılın uzunluğu ve mevsimler üzerine var olan değerlere oldukça yakın sonuçlar elde etmiştir. Müslüman âlimlerin mevsimleri gözlemlemeleri, kendi eksenindeki dünyanın eğimi üzerinde çalışmalarına ve hesaplamalar yapmalarına olanak sağlamıştır. Onuncu yüzyılın sonlarında matematikçi ve gök bilimci Hocendi, güneşi gözlemleyebilmek için İran'ın Rey şehrinde çok büyük bir gözlem evi inşa ettirmiştir. Hocendi, güneşe göre dünyanın ekseninin eğimini hesaplamış ve belli başlı şehirlerin enlem ve boylamlarının bir listesini yapmıştır. Dünya'nın oluşumuna dair Müslüman alimlerin teorileri Müslüman bilim insanları, karada ve denizdeki hava durumu döngülerini inceleyerek, elde ettikleri bilgiler sayesinde, denizciler için bir meteoroloji kitabı yazmışlardır. Önde gelen Müslüman denizcilerden Ahmed İbn Mecid, gemileri Hindistan'a sürükleyen akıntılar ve Muson rüzgârları üzerinde çalışmıştır. Dokuzuncu yüzyılda yaşamış olan Müslüman kaşif 'Abbas İbn Firnas, gizli bir mekanizma sayesinde içinde yapay şimşek ile gök gürültüsü bulunan camdan bir planetaryum inşa ettirmiştir. Tarihte ilk uçuşu gerçekleştiren Müslüman alim; Abbas ibn Firnas Iraklı ünlü Müslüman düşünür ve edebiyatçı Cahiz, çevrenin hayvanlar üzerindeki etkisini fark etmiş bir yazardır. Cahiz, bazen bütün kitapları okuyabilmek için tüm bir kütüphaneyi kiralardı. Kendisi şiir ve kurgu yazmasına rağmen bunlara, kamuflaj ve taklitçilik gibi şeyler hakkında bilimsel gözlemlerini de katmıştır. Cahiz, özellikle böcekler arasındaki davranış ve iletişimi incelemiştir. Hayvan ilminde Batı'yı aydınlatan Müslüman deha Orta Çağ döneminin en önemli botanikçileri, İslam uygarlığından çıkmıştır. İspanya, Toledo'da botanikçi olan İbn Bassal, on farklı toprak türünü sınıflandırarak, bu topraklarda hangi bitkilerin en iyi şekilde yetiştirileceğini açıklamıştır. İspanya, Kurtuba'da hekim ve botanikçi olan El-Gâfikî, İspanya ve Afrika'dan topladığı bitkilerden ilaçlar yapmıştır. İslam uygarlığında başka bir botanikçi olan İbnü'l-Baytar, İspanya'dan Suriye'ye kadar bitki ve otlar toplamıştır. Kendisi üç bin bitkisel ilacı alfabetik sırayla kapsamlı bir şekilde açıklayan bir eser yazmıştır. İbnü'l-Baytar kimdir? On ikinci yüzyılda, Müslüman İspanyası Sevilla'da yaşamış botanikçi İbnü'l-Avvâm, 'Tarım Kitabı' adlı eserinde 585 bitki ve 50 meyve ağacının nasıl yetiştirileceğini detaylı bir şekilde anlatmıştır. Bitkiler hakkında bilgi toplayan İslam uygarlığındaki botanikçilerin ulaştığı sonuçlar yararlı, güzel ve besleyici bitkilerin yetiştirilmesine katkıda bulunmuştur. Bu bitkiler, dünyanın diğer bölgelerinde yaşayanların hayatlarını geliştirerek, Avrupa genelinde de bahçeleri zenginleşmiştir. Avrupalılar, Yeni Dünya'yı kolonileştirdikleri zaman, İslam alimlerinin keşfettiği, üzerinde çalıştığı ve yetiştirdiği pek çok bitki türünü de beraberlerinde getirmişlerdi.