İslam mimarisinde şadırvan

🔸Su yapıları içerisinde yer alan şadırvanlar, genellikle saray, câmi, medrese gibi anıtsal ölçekteki yapılar içerisinde anılır. 🔸Şadırvan (şârbân, şâdurbân) sözcüğü Farsça'da suyun aktığı, yukardan döküldüğü anlamında kullanılan 'şadurvan' kelimesinden gelir. İslam şehirlerinde cumba nedir? 🔸Kelime kökenine bakıldığında ise neşeli, mutlu, sevinçli anlamlarına gelen şâd ile, akan, yürüyen, ruh, can anlamlarına gelen revan sözcüklerinin birleşiminden oluşur. 🔸 Bundan yola çıkarak şâdurvan, ruh/ can dinlendiren ya da mutluluk akan, sevinç akan anlamında kullanılan kültürümüze mahsus kelimedir. 🔸 Sözlük anlamına bakıldığında ise şadırvan (şâdırvan/şâdurvân), genellikle câmi avlularında bulunan çok musluklu duvarlarla çevrili su haznesi olarak tanımlanır. Bir medeniyetin kökü olarak Türk evi 🔸 İşlevsel olarak rûha/cana dinginlik, neşe vermesinin yanı sıra şadırvanlar, câmi, medrese gibi kamusal alanlarda el-yüz yıkama, su içme, abdest alma amaçlı da kullanılırlar. 🔸 Şadırvanlar, üstü örtülü ya da açık bir su haznesinden, kimi örneklerde hazne üzerindeki bir fıskiye düzenlemesinden, su haznesini kir ve diğer etkilere karşı koruyan bir hazne kafesinden oluşur. 🔸 Eğer musluklu ise akan su için bir su kanalı ve kimi örneklerde de etrafında oturma elemanları bulunur. Türk evinin coğrafyası ve Osmanlı konutları 🔸 Târihî süreçte çeşitli İslâm devletlerinde şadırvanlar genellikle iç avluların merkezinde kare, çokgen ya da dâire planlı olarak inşâ edildiler. 🔸 İlk İslâm devleti olan Emevîlerin saraylarından Hırbet el-Mefcer (743- 744)'in ön avlusunda bulunan baldaken planlı üstü kubbe ile örtülü kare havuz, İslâm mîmarlığındaki ilk şadırvan örneği sayılabilir. Baldaken plan: Osmanlı camilerinde sıklıkla kullanılan bu sistem, ana kubbenin, birbirine askı kemerleriyle bağlanan ayakların oluşturduğu strüktüre oturtulmasıyla meydana gelir. Geleneğin peşinde modern bir mimar Sedad Hakkı Eldem 🔸 Eyyûbîler, üst örtüsü olmayan açık havuzlu şadırvan tipinin ilk örneğini ortaya koydular. 🔸 Mescid-i Aksâ ile Kubbetü's-Sahrâ arasında yer alan 'birke' (büyük havuz) şadırvan havuzu, 1193 yılında inşâ edildi. 🔸 Selçuklu Halep emîri Seyfeddin Tengiz tarafından 1327 yılında yenilendi ve XIX. yüzyılda ise Osmanlı Devleti tarafından yeniden yaptırıldı. Müslüman coğrafyalardan dünyaya yayılan İslam mimarisi 🔸 Şadırvanın bütün yüzeyleri üzerinde pencereler ve çatısı üzerinde bir de güneş saati bulunur. 🔸 Döneminde iki katlı bir yapıya sâhip olduğu bilinen şadırvanın üzerinde ezan okunduğu da söylenir. İslam uygarlığı ile mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi 🔸 Büyük Selçuklu Devleti ve onların geleneklerini devam ettiren Safevî Devleti'nde, İsfahan Cuma Câmii'nden anlayabileceğimiz üzere şadırvan öğesi yerine, câmi avlularında yer alan süs havuzları kullanılır. 🔸 Endülüs Emevî dönemine âit Elhamra Sarayı'nda XII. yüzyıldan kalma olan aslanlı avluda yer alan çeşme öncül bir şadırvan örneğidir. Avrupa'nın 'Gotik' eserlerine ilham veren İslam mimarisi 🔸 Geometrik veya poligonal planlara sahip olan Selçuklu şadırvanları, havuzlu ve herkesin rahatça görebileceği bir yapıya sâhiptir. 🔸 Mukarnas dilimlerle süslenmiş olan Sivas Gök Medrese şadırvanı, Selçuklu dönemi şadırvanlarına örnek olarak gösterilebilir. Mukarnas: İslam mimarisinde uygulanan bir süsleme ve geçiş unsurudur. İslam mimarisinde ilk minare nerede inşa edilmiştir? 🔸 Anadolu'da bilinen en eski şadırvan örneği, Harran Ulu Câmii'nde inşâ edilen sekizgen planlı şadırvandır. 🔸 XI. yüzyılda İranlı seyyah olan Nâsır-ı Hüsrev Sefernâme'sinde, Diyarbakır Ulu Câmii'nde günümüzde yer alan şadırvanın yerinde insan büyüklüğünde yuvarlak bir havuzun olduğunu belirtir. Mağrib mimarisine özgü İslami eserler 🔸 Divriği Ulu Câmii (1229) ve Niğde Alâddin Câmii (1223) şadırvanlarında da gördüğümüz gibi Anadolu'da avlusu olmayan câmilerde şadırvan iç mekândadır. 🔸 Günümüzdeki şadırvan örneklerine benzeyen ortası fıskiyeli, havuzlu, musluklu abdest şadırvanları 'Beylikler Dönemi' yapılarında görülür. 🔸 Saruhan Beyliği döneminde yapılan Manisa Ulu Câmii şadırvanı (1366), Aydınoğlu Beyliği döneminde yapılan Hacı İsa Bey Câmii şadırvanı (1375) bu örneklerdendir. İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler 🔸 Baldaken plana sâhip şadırvan örnekleri daha çok Osmanlı mîmârîsinde yaygın bir şekilde kullanılır ve geleneksel bir şadırvan formu olarak tekrar eder. 🔸 Bu şadırvan formu iki ana bölümlü olup ilk bölüm kare veya çokgen plana sâhip olan ve ortada yer alan hazneyi örten dış örtü, ikinci bölüm ise abdest almak için kullanılan havuz bölümüdür. İslam mimarisinin Avrupa'daki izleri 🔸 Osmanlı mîmârîsinde şadırvan diye adlandırılan ilk yapı Fatih Câmii'nde (1470) bulunup, vakfiyesinde 'şadırvan-ı hurşîd-nişan' diye bahsedilen sekizgen plana sâhip şadırvandır. Osmanlı'nın mimari şaheseri: Selimiye Cami'nin bilinmeyenleri

İslam mimarisinde şadırvan

Şadırvan nedir?