İslam mimarisinin dünyadaki hâkimiyeti

Müslüman mimarisine ait çok sayıda unsur, esir alınan usta ve sanatçılar aracılığıyla Avrupa'ya ulaşmış olup; Romanesk stilinin ortaya çıkması da İspanya ve kutsal topraklarda Müslümanlara karşı başlatılan ilk seferle aynı döneme denk gelir. Bu şekilde esir alındıktan sonra yeni efendisi İngiliz Richard de Grandville için 1129 yılında Galler'in güneyindeki Neath Manastırı'nı tasarlayan Lalys, daha sonra 1. Henry'nin mimarı oldu. Sicilya, Palermo'daki Palatine Şapeli'nin tasarımı ve süslemeleri Norman Kralı II. Roger döneminde Müslüman sanatçılar tarafından yapılmıştır. Avrupa'yı bir fetih dalgası halinde boydan boya geçtikten sonra 1066 yılında İngiltere'yi işgal eden Normanlar İngiliz mimarisine çok şey ilave ettiler. Aynı zamanda Sicilya'yı da işgal eden Normanlar, İngiliz mimarisine çok şey ilave ettiler. Aynı zamanda Sicilya'yı da işgal eden Normanlar, Müslümanlarla temas halindeydiler. İşte bu noktada barbarlıkları dindi; önlerine gelen her şeyi yıkmak yerine büyük ve güzel eserler inşa etmeye başladılar. Avrupa'da İslam Tarihi adlı programında Rageh Omar'ın söylediği gibi: 'Mimari bakımdan Sicilya'da Müslüman döneminden fazla bir şey kalmamış olup, İslami tarzda görünen binalar aslında Müslümanlarca yapılmamıştır. Bu binalar, 11'inci yüzyılda bu bölgeyi fethettikten sonra Arap kültürüne hayran kalan Normanlar tarafından inşa edildi. Özellikle 12. yüzyıl Norman Kralı Sicilyalı II. Roger Müslüman mimarisine büyük bir tutkuyla bağlıydı ve iyi derecede Arapça biliyordu.' Londra'da bulunan 12. yüzyıla ait dairesel planlı Temple Kilisesi, başlangıçta Kudüs'te yedinci yüzyılda inşa edilen Kubbetü's-Sahra ile aynı merkezi stilde inşa edilmişti. Mimari bakımdan İslamlaşan bu Normanlar sonraki dönemlerde Avrupa'nın inşa edilmesinde öncü rol oynamış, Norman krallarının yönetiminde Gotik stili mimari gelişmiştir. Kral I. Edward, bölgeyi ele geçiren ve Müslümanların düşmanı konumunda olan Moğollarla ittifak kurmak amacıyla İran'a elçi seviyesinde bir heyet göndermişti. Geoffrey Langley yönetiminde 1292 yılında düzenlenen bu misyon bir yıl sürdü. Misyona katılanlar arasında yer alan Robertus Sculptor'ın kaş kemer gibi bir dizi fikri dönüşte beraberinde getirerek 14'üncü yüzyılın sonunda İngiliz mimarisinde uyguladığı düşünülmektedir. Sonraki dönemde II. Edward, İran'la iyi ilişkiler sürdürmüş, ayrıca Haçlı Seferi deneyimi ve Kastilyalı Eleanor ile evli olması sayesinde Müslüman İspanya ile daha fazla temas kurmuştur. Bu temaslar İngiliz folklorunda başlangıçta Morisco olarak bilinen Morris dansı ile anılır. Müslümanlarla kurulan temasların bir sonucu da Windsor'daki VII. Henry kulesinde görülen yıldız poligon plan ve bugün Tom Tower adıyla bilinen Oxford'daki büyük Wolsey kapısının kuleleri ile kendini gösteren Tudor mimarisi oldu. Müslüman ülkelerinde gördükleri fikirleri Avrupa'ya götüren diğer kişiler arasında Mısır'ı ziyaret eden hacılar ve Simon Simeon ve Hugh the Illuminator gibi sanatçılar yer alıyordu. Her ikisi de İrlandalı olan bu kişiler 1323 yılında Kutsal Toprakları ziyaret ederken Mısır'dan geçmiş ve Kahire'deki Mustafa Paşa Türbesi'ni görmüşlerdi. Bu türbe, sonraki dönemlerde İngiltere'de Gotik mimarisinin yaygın bir özelliği haline gelen, Müslümanlara ait şakuli süsleme örneklerini içerir. İlk Haçlı Seferi sonrasında 1118 yılında Kudüs'te dokuz Fransız şövalye tarafından kurulan 'Tapınak Şövalyeleri Tarikatı'nın ayin odaları, Kudüs'teki Kubbetü's-Sahra Camii'nden alınan merkezleyici bir form ile inşa edilmişti. Bu kilise formu daha sonra Batıda yaygınlaştı; Londra'da 1185 yılında inşa edilen yuvarlak Tapınak Kilisesi'nde görülebilir. Normanların son dönemine ait olan rotond ve 1240 yılında inşa edilen Gotik koro yeri birkaç ortak özelliğe sahip olup her ikisi de aynı geometrik sahip sisteme tabidir. Bazı Batılı akademisyenler bu sistemin Avrupa ve Fransa'ya Yunanlılardan, özellikle de Eflatun ve Romalı Vitruvius'tan geldiği konusunda ısrar eder, ancak bu hususta zamanlamaya dikkat çekmek lazım gelir. Acaba Fransızlar Eflatun'u neden daha erken ya da daha geç keşfetmemiştir? Bu özelliklerin Haçlıların, gezginlerin ve tüccarların gördüğü Müslüman yapılarında kullandıkları bir zamanda Avrupa'da ortaya çıkması gerçekten de çok ilginç bir tesadüf olur. Çoğu kimsenin Müslüman eseri olduğunu anlatmadığı diğer bir ünlü bina ise, Babür Sultanı Şah Cihan'ın on dördüncü çocuğunu doğururken hayatını kaybeden eşi Mümtaz Mahal anısına Hindistan'da yaptırdığı Tac Mahal'dir. 'Sonsuzluğa düşen gözyaşı' adı verilen ve yapımı 1648 yılında tamamlanan binada kullanılan değerli ve yarı değerli kakma taşlar ve bol miktarda beyaz mermer yüzünden imparatorluk iflasın eşiğine gelmiştir. Tac Mahal'in tasarımı, girişin bir altındaki kript odasında merkezin dışında bulunan sultan türbesi hariç tamamen simetriktir. İslam mimarisinin daha hayret verici örnekleri arasında İspanya, Kurtuba'daki Katedral Camisi ve Granada'daki Elhamra Sarayı yer alır. Bu yapılar insanları büyülemeye devam etmektedir; yılda 2.2 milyon ya da günde 7,700 kişi tarafından ziyaret edilen Elhamra Sarayı, ziyaretçi sıralamasında yılda tam 3 milyon kişinin ziyaret ettiği Tac Mahal'in hemen ardında yer alır.